karavAmAn Ave chhe. te A pramANe — jambUdvIpanI andar ekaso ensI yojan ane bahAramAn
arthAt lavaN samudramAn traNaso trIs yojan, em kul pAnchaso das yojan pramAN gaman –
kShetra kahevAy chhe, te chandra ane sUrya bannenun ek ja gamanakShetra chhe. temAn bharatakShetra ane
bahAranA bhAganA gaman – kShetramAn sUryanA mArga ekaso chorAsI chhe ane chandranA mArga pandar
ja chhe. temAn jambUdvIpamAn karkaT sankrAntinA divase, dakShiNAyananA prArambhamAn, niShadh parvat upar
pratham mArgamAn sUryano pratham uday thAy chhe. tyAn sUrya vimAnamAn sthit nirdoSh paramAtma –
jineshvaranA akRutrim bimbane pratyakSha joIne, ayodhyA nagarImAn sthit bharat chakravartI nirmaL
samyaktvanA anurAgathI puShpAnjali ApIne ardhya Ape chhe. te mArgamAn sthit bharatakShetranA
sUryanun airAvatakShetranA sUrya sAthe ane bharatakShetranA chandranun airAvatakShetranA chandra sAthe je antar
rahe chhe, te visheShapaNe AgamamAnthI jANI levun.
have ‘‘shatabhiShA1, bharaNI, ArdrA, svAti, ashleShA ane jyeShThA — e chha nakShatra
jaghanya chhe; rohiNI, vishAkhA, punarvasu, uttarAphAlgunI, uttarAShADhA ane uttarAbhAdrapad —
e chha nakShatra uttam chhe ane bAkInAn nakShatro madhyam chhe.’’ e pramANe gAthAmAn kahelA kram
anusAr je jaghanya, utkRuShTa ane madhyam nakShatra chhe, temAnthI kyA nakShatramAn keTalA divas
sUrya rahe chhe te kahe chhe. ‘‘ek1 muhUrtamAn chandra 1768, sUrya 1830 ane nakShatra 1835
योजनानामशीतिशतं बहिर्भागे लवणसमुद्रसम्बन्धे त्रिंशदधिकशतत्रयमिति समुदायेन
दशोत्तरयोजनशतपञ्चकं चारक्षेत्रं भण्यते, तत् चन्द्रादित्ययोरेकमेव । तत्र भरतेन (सह)
बहिर्भागे तस्मिंश्चारक्षेत्रे सूर्यस्य चतुरशीतिशतसंख्या मार्गा भवन्ति, चन्द्रस्य पञ्चदशैव । तत्र
जम्बूद्वीपाभ्यन्तरे कर्कटसंक्रान्तिदिने दक्षिणायनप्रारम्भे निषधपर्वतस्योपरि प्रथममार्गे सूर्यः
प्रथमोदयं करोति । यत्र सूर्यविमानस्थं निर्दोषपरमात्मनो जिनेश्वरस्याकृत्रिमं जिनबिम्बम्
प्रत्यक्षेण दृष्ट्वा अयोध्यानगरीस्थितो निर्मलसम्यक्त्वानुरागेण भरतचक्री पुष्पाञ्जलिमुत्क्षिप्यार्घ्यं
ददातीति । तन्मार्गस्थितभरतक्षेत्रादित्यस्यैरावतादित्येन सह तथापि चन्द्रस्यान्यचन्द्रेण सह
यदन्तरं भवति तद्विशेषेणागमतो ज्ञातव्यम् ।
अथ ‘‘सदभिस भरणी अद्दा सादी असलेस्स जेट्ठमवर वरा । रोहिणि विसाह पुणव्वसु
तिउत्तरा मज्झिमा सेसा ।१।’’ इति गाथाकथितक्रमेण यानि जघन्योत्कृष्टमध्यमनक्षत्राणि तेषु
मध्ये कस्मिन्नक्षत्रे कियन्ति दिनान्यादित्यस्तिष्ठतीति । ‘‘इंदु रवीदो रिक्खा सत्तठ्ठि पंच
गगणखंडहिया । अहियहिदरिक्खखंडा रिक्खे इंदुरवीअत्थणमुहुत्ता ।१।’’ इत्यनेन
1. trilokasAr gAthA 399.
152 ]
bRuhad – dravyasangrah