pharIvAr ‘सडणं’ shabda shA mATe kahyo? samAdhAn — pahelAn je ‘सडदि’ shabda kahyo hato tenA
dvArA nirmaL AtmAnA anubhavanun grahaN karanAr bhAv – nirjarA nAmanA pariNAmanA
sAmarthyanun kathan karyun hatun, dravya – nirjarAnun nahi. ‘इदि दुविहा’ e rIte dravya ane bhAvarUp
nirjarA be prakAranI chhe.
ahIn, shiShya pUchhe chhe — savipAk nirjarA narakAdi gatiomAn agnAnIone paN
(thatI) jovAmAn Ave chhe. te samyaggnAnIone ja hoy evo niyam nathI. teno uttar —
ahIn je samvar – pUrvakanI mokShanA kAraNarUp nirjarA chhe, te ja grahaN karavI. je
agnAnIonI nirjarA chhe te to gajasnAnavat niShphaL chhe, kAraN ke thoDAn karma khare chhe ane
te ghaNAn vadhAre bAndhe chhe, te kAraNe te grahaN karavA yogya nathI. sarAg samyagdraShTionI1
je nirjarA chhe te jo ke ashubh karmono vinAsh kare chhe, topaN sansAranI sthiti ghaTADe
chhe, te bhavamAn tIrthankar prakRiti Adi vishiShTa prakAranA puNyabandhanun kAraN thAy chhe ane
paramparAe mokShanun kAraN thAy chhe. vItarAg samyagdraShTione puNya ane pAp banneno nAsh
thatAn te bhavamAn paN muktinun kAraN thAy chhe. shrIkundakundAchAryadeve te ja kahyun chhe ‘‘agnAnI
je karmo lAkh karoD bhavomAn khapAve chhe te karmo gnAnI triguptimAn gupta thaIne
uchchhvAsamAtramAn khapAve chhe.’’1
तेनैव द्रव्यनिर्जरा लब्धा, पुनरपि, ‘‘सडणं’’ किमर्थं भणितम् ? तत्रोत्तरम् — तेन
सडदिशब्देन निर्मलात्मानुभूतिग्रहणभावनिर्जराभिधानपरिणामस्य सामर्थ्यमुक्तं, न च
द्रव्यनिर्जरेति । ‘‘इदि दुविहा’’ इति द्रव्यभावरूपेण निर्जरा द्विविधा भवति ।
अत्राह शिष्य : — सविपाकनिर्जरा नरकादिगतिष्वज्ञानिनामपि दृश्यते संज्ञानिनामेवेति
नियमो नास्ति । तत्रोत्तरम् — अत्रैवमोक्षकारणं या संवरपूर्विका निर्जरा सैव ग्राह्या । या
पुनरज्ञानिनां निर्जरा सा गजस्नानवन्निष्फला । यतः स्तोकं कर्म निर्जरयति बहुतरं बध्नाति,
तेन कारणेन सा न ग्राह्या । या तु सरागसद्दृष्टीनां निर्जरा सा यद्यप्यशुभकर्मविनाशं करोति
तथापि संसारस्थितिं स्तोकां कुरुते । तद्भवे तीर्थकरप्रकृत्यादिविशिष्टपुण्यबन्धकारणं भवति
पारम्पर्येण मुक्तिकारणं चेति । वीतरागसद्दृष्टीनां पुनः पुण्यपापद्वयविनाशे तद्भवेऽपि
मुक्तिकारणमिति । उक्तं च श्री कुन्दकुन्दाचार्यदेवैः ‘‘जं अण्णाणी कम्मं खवेदि
भवसदसहस्सकोडीहिं । तं णाणी तिहिंगुत्तो खवेदि उस्सासमेत्तेण ।१।’’ कश्चिदाह —
1. shrI pravachanasAr gAthA 238.
saptatattva-navapadArtha adhikAr [ 169