yogya sthAnamAn sthit rUpAdi viShayonun grahaN karavun te ja sannipAt – sambandh athavA sannikarSha
kahevAy chhe. parantu naiyAyikamatanI jem chakShu Adi indriyonun je rUpAdi potapotAnA
viShayonI pAse javun tene sannikarSha na kahevo. Avo sambandh jenun lakShaN chhe evA lakShaNavALun
nirvikalpa sattAvalokanarUp darshan chhe; te darshanapUrvak ‘A saphed chhe’ ityAdi avagrahAdi
vikalparUp, indriy ane manathI utpanna thatun te matignAn chhe. ukta lakShaNavALA
matignAnapUrvak, dhUmADAthI agninun gnAn thAy chhe tem, ek padArtha uparathI bIjA padArthanA
grahaNarUp ‘lingaj’ (chihnathI utpanna thatun) ane ghaTAdi shabdonA shravaNarUp ‘shabdaj’
(shabdathI utpanna thatun) — em be prakAranun shrutagnAn chhe. avadhignAn, avadhidarshanapUrvak hoy
chhe. ihA (nAmanA) matignAnapUrvak manaparyayagnAn hoy chhe.
ahIn, shrutagnAn ane manaparyayagnAnane utpanna karanArun, avagrah – ihA AdirUp je
matignAn kahyun te matignAn paN darshanapUrvak thatun hovAthI upachArathI darshan kahevAy chhe, te kAraNe
shrutagnAn ane manaparyayagnAn — e banne paN darshanapUrvak jANavAn. A rIte chhadmasthone
AvaraNavALun kShAyopashamik gnAn hovAthI darshanapUrvakagnAn thAy chhe. kevaLIbhagavAnane nirvikAr
svasamvedanathI utpanna nirAvaraN kShAyikagnAn hovAthI, megharahit sUryanA yugapad Atap ane
prakAshanI jem, darshan ane gnAn (banne) yugapad ja hoy chhe, em jANavun.
prashna — chhadmastha shabdano artha shun chhe? uttara — ‘chhadma’ shabdathI gnAnAvaraN ane
स्थितरूपादिविषयाणां ग्रहणमेव सन्निपातः सम्बन्धः सन्निकर्षो भण्यते । न च
नैयायिकमतवच्चक्षुरादीन्द्रियाणां रूपादिस्वकीयस्वकीयविषयपार्श्वे गमनं इति सन्निकर्षो
वक्तव्यः । स एव सम्बन्धो लक्षणं यस्य तल्लक्षणं यन्निर्विकल्पं सत्तावलोकनदर्शनं तत्पूर्वं
शुक्लमिदमित्याद्यवग्रहादिविकल्परूपमिन्द्रियानिन्द्रियजनितं मतिज्ञानं भवति । इत्युक्तलक्षण-
मतिज्ञानपूर्वकं तु धूमादग्निविज्ञानवदर्थादर्थान्तरग्रहणरूपं लिङ्गजं, तथैव घटादिशब्दश्रवणरूपं
शब्दजं चेति द्विविधं श्रुतज्ञानं भवति । अथावधिज्ञानं पुनरवधिदर्शनपूर्वकमिति । ईहामति-
ज्ञानपूर्वकं तु मनःपर्ययज्ञानं भवति ।
अत्र श्रुतज्ञानमनःपर्ययज्ञानजनकं यदवग्रहेहादिरूपं मतिज्ञानं भणितम्, तदपि दर्शन-
पूर्वकत्वादुपचारेण दर्शनं भण्यते, यतस्तेन कारणेन श्रुतज्ञानमनःपर्ययज्ञानद्वयमपि दर्शनपूर्वकं
ज्ञातव्यमिति । एवं छद्मस्थानां सावरणक्षायोपशमिकज्ञानसहितत्वात् दर्शनपूर्वकं ज्ञानं भवति ।
केवलिनां तु भगवतां निर्विकारस्वसंवेदनसमुत्पन्ननिरावरणक्षायिकज्ञानसहितत्वान्निर्मेघादित्ये
युगपदातपप्रकाशवद्दर्शनं ज्ञानं च युगपदेवेति विज्ञेयम् । छद्मस्था इति कोऽर्थः ? छद्मशब्देन
mokShamArga adhikAr [ 209