vaDe visheSharUp badhA padArthone jANe chhe. vaLI A visheSh chhe — jyAre darshan vaDe AtmAnun
grahaN thAy chhe tyAre AtmAnI sAthe avinAbhUt gnAnanun paN (darshan dvArA) grahaN thaI
jAy chhe, ane gnAnanun grahaN thatAn gnAnanA viShayabhUt bAhya vastunun paN grahaN thaI
jAy chhe.
prashna — je AtmAne grahaN kare chhe tene Ap jo darshan kaho chho, to ‘je padArthonun
sAmAnya grahaN te darshan chhe,’ e gAthAno artha ApanA kathanathI kevI rIte ghaTI shake?
uttara — ‘sAmAnya – grahaN’ eTale ‘AtmAnun grahaN’; te darshan chhe.
prashna — ‘sAmAnya’no artha ‘AtmA’ kevI rIte chhe?
uttara — AtmA vastunun gnAn karatAn, ‘hun Ane jANun’, ‘Ane na jANun’ evo
visheSh – pakShapAt karato nathI, parantu sAmAnyarUpe vastune jANe chhe, te kAraNe ‘sAmAnya’ shabda
vaDe ‘AtmA’ kahevAmAn Ave chhe. e pramANe gAthAno artha chhe. ghaNun kahevAthI shun? jo koI
paN tarka ane siddhAntano artha jANIne, ekAnta durAgrahano tyAg karIne, nayavibhAg vaDe
madhyastha vRutti rAkhIne vyAkhyAn kare chhe to banney artha (tarkano ane siddhAntano) siddha
thAy chhe. kevI rIte siddha thAy chhe? tarkamAn mukhyatAthI anyamatanun vyAkhyAn chhe; tyAn jyAre
koI anyamatI pUchhe ke, jainasiddhAntamAn jIvanAn darshan ane gnAn e be guN kahyA chhe te
kevI rIte ghaTI shake chhe? tyAre tene kahevAmAn Ave ke ‘je AtmAne grahaN kare chhe te darshan
chhe’ to teo samajI shakatA nathI, eTale AchAryoe temane pratIti karAvavA mATe sthUL
गृहीते सति ज्ञानविषयभूतं बहिर्वस्त्वपि गृहीतं भवति इति । अथोक्तं भवता यद्यात्मग्राहकं
दर्शनं भण्यते, तर्हि ‘‘जं सामण्णं गहणं भावाणं तद्दर्शनम्’’ इति गाथार्थः कथं घटते ?
तत्रोत्तरं — सामान्यग्रहणमात्मग्रहणं तद्दर्शनम् । कस्मादिति चेत् ? आत्मा वस्तुपरिच्छित्तिं
कुर्वन्निदं जानामीदं न जानामीति विशेषपक्षपातं न करोति; किन्तु सामान्येन वस्तु परिच्छिनत्ति
तेन कारणेन सामान्यशब्देनात्मा भण्यत इति गाथार्थः ।
किं बहुना, यदि कोऽपि तर्कार्थं सिद्धान्तार्थं च ज्ञात्वैकान्तदुराग्रहत्यागेन नयविभागेन
मध्यस्थवृत्त्या व्याख्यानं करोति, तदा द्वयमपि घटत इति । कथमिति चेत् ? तर्के मुख्यवृत्त्या
परसमयव्याख्यानं, तत्र यदा कोऽपि परसमयी पृच्छति — जैनागमे दर्शनं ज्ञानं चेति गुणद्वयं
जीवस्य कथ्यते, तत्कथं घटत इति ? तदा तेषामात्मग्राहकं दर्शनमिति कथिते सति ते न
जानन्ति । पश्चादाचार्यैस्तेषां प्रतीत्यर्थं स्थूलव्याख्यानेन बहिर्विषये यत् सामान्यपरिच्छेदनं तस्य
212 ]
bRuhad – dravyasangrah