gAthA 46
gAthArtha — sansAranAn kAraNono nAsh karavA mATe gnAnIne je bAhya ane antarang
kriyAono nirodh chhe; shrI jinendre kahelun te param samyak chAritra chhe.
TIkA — ‘‘तं’’ te ‘‘परमं’’ param – upekShAlakShaNavALun, nirvikAr svasamvedanarUp
shuddhopayoganun avinAbhUt, param ‘‘सम्मचारित्तं’’ samyakchAritra jANavun. te shun?
‘‘बहिरब्भंतरकिरियारोहो’’ niShkriy, nitya niranjan, vishuddha gnAnadarshanasvabhAvI nijAtmAthI
pratipakShabhUt kriyAvyApArano — ke je (kriyAvyApAr) bAhyamAn vachan ane kAyAnA shubhAshubh
vyApArarUp chhe ane antarangamAn mananA shubhAshubh vikalparUp chhe teno — nirodh arthAt
tyAg. (te paN samyakchAritra chhe.) te nirodh shA mATe chhe? ‘‘भवकारणप्पणासट्ठं’’ pAnch
prakAranA sansArathI rahit, nirdoSh paramAtmAthI vilakShaN je sansAr te sansAranA vyApAranA
kAraNabhUt je shubhAshubh karma – Asrav tenA vinAsh mATe chhe. Avun bAhya ane antarang
kriyAonA nirodharUp chAritra kone kahe chhe? ‘‘णाणिस्स’’ nishchayaratnatrayasvarUp abhedagnAnIne
Avun chAritra hoy chhe. vaLI te chAritra kevun chhe? ‘‘जं जिणुत्तं’’ te chAritra jinendradev,
vItarAg sarvagna dvArA kahevAyelun chhe. A rIte vItarAg samyagdarshan ane samyaggnAnanA
avinAbhUt tathA nishchayaratnatrayasvarUp nishchayamokShamArganA trIjA avayavarUp
vItarAgachAritranun vyAkhyAn karyun. 46.
बहिरभ्यन्तरक्रियारोधः भवकारणप्रणाशार्थम् ।
ज्ञानिनः यत् जिनोक्तम् तत् परमं सम्यक्चारित्रम् ।।४६।।
व्याख्या — ‘‘तं’’ तत् ‘‘परमं’’ परमोपेक्षालक्षणं निर्विकारस्वसंवित्त्यात्मक-
शुद्धोपयोगाविनाभूतं परमं ‘‘सम्मचारित्तं’’ सम्यक्चारित्रं ज्ञातव्यम् । तत्किं — ‘‘बहिरब्भंतर-
किरियारोहो’’ निष्क्रियनित्यनिरञ्जनविशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावस्य निजात्मनः प्रतिपक्षभूतस्य
बहिर्विषये शुभाशुभवचनकायव्यापाररूपस्य तथैवाभ्यन्तरे शुभाशुभमनोविकल्परूपस्य च
क्रियाव्यापारस्य योऽसौ निरोधस्त्यागः, स च किमर्थं ? ‘‘भवकारणप्पणासट्ठं’’ पञ्चप्रकार-
भवातीतनिर्दोषपरमात्मनो विलक्षणस्य भवस्य – संसारस्य व्यापारकारणभूतो योऽसौ
शुभाशुभकर्मास्रवस्तस्य प्रणाशार्थं विनाशार्थमिति । इत्युभयक्रियानिरोधलक्षणचारित्रं कस्य
भवति ? ‘‘णाणिस्स’’ निश्चयरत्नत्रयात्मकाभेदज्ञानिनः । पुनरपि किं विशिष्टं ? ‘‘जं
जिणुत्तं’’ यज्जिनेन वीतरागसर्वज्ञेनोक्तमिति । एवं वीतरागसम्यक्त्वज्ञानाविनाभूतं
निश्चयरत्नत्रयात्मक-निश्चयमोक्षमार्गः तृतीयावयवरूपं वीतरागचारित्रं व्याख्यातम् ।।४६।।
218 ]
bRuhad – dravyasangrah