gAthA 47
gAthArtha — dhyAn karavAthI muni niyamathI nishchay ane vyavahArarUp mokShamArga
pAme chhe. tethI tame chittane ekAgra karIne dhyAnano sArI rIte abhyAs karo.
TIkA — ‘‘दुविहं पि मोक्खहेउं झाणे पाउणदि जं मुणी णियमा’’ kAraN ke, muni
niyamathI dhyAn dvArA banne prakAranA mokShanAn kAraNone prApta kare chhe. visheSha —
kAraN ke, nishchayaratnatrayasvarUp nishchay – mokShahetu arthAt nishchay mokShamArga ane
vyavahAraratnatrayAtmak vyavahAr – mokShahetu arthAt vyavahAr mokShamArga jemanun 1sAdhya –
sAdhak bhAvarUpe pahelAn kathan karyun chhe, te banne prakAranA mokShamArgone nirvikAr
svasamvedanarUp paramadhyAn vaDe muni prApta kare chhe ‘‘तह्मा पयत्तचित्ता जूयं झाणं
समब्भसह’’ te kAraNe ekAgrachitta thaIne he bhavyajano! tame dhyAnano samyak prakAre
abhyAs karo. vistArathI kahIe to – te kAraNe dekhelA, sAmbhaLelA ane pUrve
anubhavelA anek manoratharUp samasta shubhAshubh rAgAdi vikalpajALano tyAg karIne,
param svAsthyathI utpanna sahajAnand jenun ek lakShaN chhe evA sukhAmRutanA rasAsvAdanA
anubhavamAn sthir thaIne, tame dhyAnano abhyAs karo. 47.
द्विविधं अपि मोक्षहेतुं ध्यानेन प्राप्नोति यत् मुनिः नियमात् ।
तस्मात् प्रयत्नचित्ताः यूयं ध्यानं समभ्यसत ।।४७।।
व्याख्या — ‘‘दुविहं पि मोक्खहेउं झाणे पाउणदि जं मुणी णियमा’’ द्विविधमपि
मोक्षहेतुं ध्यानेन प्राप्नोति यस्मात् मुनिर्नियमात् । तद्यथा — निश्चयरत्नत्रयात्मकं निश्चयमोक्षहेतुं
निश्चयमोक्षमार्गं तथैव व्यवहाररत्नत्रयात्मकं व्यवहारमोक्षहेतुं व्यवहारमोक्षमार्गं च यं
साध्यसाधकभावेन कथितवान् पूर्वं, तद् द्विविधमपि निर्विकारस्वसंवित्त्यात्मकपरमध्यानेन मुनिः
प्राप्नोति यस्मात्कारणात् ‘‘तह्मा पयत्तचित्ता जूयं झाणं समब्भसह’’ तस्मात् प्रयत्नचित्ताः
सन्तो हे भव्या यूयं ध्यानं सम्यगभ्यसत । तथाहि — तस्मात्कारणात् दृष्टश्रुतानुभूतना-
नामनोरथरूपसमस्तशुभाशुभरागादिविकल्पजालं त्यक्त्वा, परमस्वास्थ्यसमुत्पन्नसहजानन्दैक-
लक्षणसुखामृतरसास्वादानुभवे स्थित्वा च ध्यानाभ्यासं कुरुत यूयमिति ।।४७।।
1. sAthe banne rahe chhe tethI sahachArI, sahakArI, nimitta, sAdhan kahevAmAn Ave chhe, paN te nishchay sAdhan
nathI. te to shubhAshubhabandhanun kAraN chhe, pariharavA yogya chhe, mAhAtmyathI vAravA yogya chhe. shrI
panchAstikAy gAthA 166 thI 172.
220 ]
bRuhad – dravyasangrah