have, dhyAtA – puruShanun (dhyAn karanAr puruShanun) lakShaN kahe chhe —
gAthA 48
gAthArtha — jo tame vichitra (anek prakAranA) athavA vichitta (vikalpajAL
rahit) dhyAnanI siddhi mATe chittane sthir karavA ichchhatA ho, to iShTa ane aniShTa
indriy – viShayomAn moh, rAg ane dveSh na karo.
TIkA — ‘‘मा मुज्झह मा रज्जह मा दूसह’’ samasta moh – rAg – dveShajanit
vikalpajALathI rahit nij paramAtmatattvanI bhAvanAthI utpanna paramAnand jenun ek lakShaN
chhe, evA sukhAmRutanA rasathI utpanna thayel ane te ja paramAtmasukhanA AsvAdamAn lIn –
tanmayarUp je paramakaLA arthAt param samvitti, temAn sthir thaIne he bhavya jIvo! moh,
rAg ane dveSh na karo. kyA viShayomAn? ‘‘इट्ठणिट्ठअट्ठेसु’’ mALA, strI, chandan, tAmbUl Adi
iShTa indriyaviShayomAn ane sAp, viSh, kanTak, shatru, rog vagere aniShTa indriyaviShayomAn.
shun ichchhatA ho to rAg – dveSh na karavA? ‘‘थिरमिच्छहि जइ चित्तं’’ jo te ja paramAtmAnA
अथ ध्यातृ – पुरुषलक्षणं कथयति : —
मा मुज्झह मा रज्जह मा दूसह इट्ठणिट्ठअट्ठेसु ।
थिरमिच्छहि जइ चित्तं विचित्तझाणप्पसिद्धीए ।।४८।।
मा मुह्यत मा रज्यत मा द्विष्यत इष्टानिष्टार्थेषु ।
स्थिरं इच्छत यदि चित्तं विचित्रध्यानप्रसिद्ध्यै ।।४८।।
व्याख्या — ‘‘मा मुज्झह मा रज्जह मा दूसह’’ समस्तमोहरागद्वेषजनितविकल्पजाल-
रहितनिजपरमात्मतत्त्वभावनासमुत्पन्नपरमानंदैकलक्षणसुखामृतरसात्सकाशादुद्गता संजाता तत्रैव
परमात्मसुखास्वादे लीना तन्मया या तु परमकला परमसंवित्तिस्तत्र स्थित्वा हे भव्या
मोहरागद्वेषान्मा कुरुत । केषु विषयेषु ? ‘‘इट्ठणिट्ठअट्ठेसु’’ स्रग्वनिताचन्दनताम्बूलादय
इष्टेन्द्रियार्थाः, अहिविषकण्टक शत्रुव्याधिप्रभृतयः पुनरनिष्टेन्द्रियार्थास्तेषु । यदि किम् ?
‘‘थिरमिच्छहि जइ चित्तं’’ तत्रैव परमात्मानुभवे स्थिरं निश्चलं चित्तं यदीच्छत यूयं ।
iShTa – aniShTa vastukUn dekhi, rAg – dveSh aru moh na pekhi;
jo chittakUn thir karanA hoy, aisain kiye dhyAn sidhi hoy. 48.
mokShamArga adhikAr [ 221