anubhavamAn tame sthir – nishchal chitta ichchhatA ho to. shA mATe sthir chitta ichchhatA ho?
‘‘विचित्त झाणप्पसिद्धीए’’ ‘vichitta’ arthAt anek prakAranA dhyAnanI prasiddhine mATe; athavA
je dhyAnamAnthI, chitta vigat ( – naShTa) thayun hoy arthAt chittamAn utpanna thatI shubhAshubh
vikalpajAL naShTa thaI hoy, te ‘vichitta’ dhyAn chhe, evA ‘vichitta dhyAn’nI siddhine mATe.
have, pratham ja AgamabhAShAe te ja dhyAnanA anek prakAranA bhedonun kathan karavAmAn
Ave chhe. te A pramANe chhe — iShTa-viyog, aniShTa - sanyog ane rog — e traNene dUr
karavAmAn ane bhoganAn kAraNomAn vAnchhArUp — em chAr prakAranun ArttadhyAn chhe. te
ArttadhyAn tAratamyatAthI mithyAdraShTi guNasthAnathI mAnDIne chhaThThA guNasthAn sudhInA jIvone
sambhave chhe. te ArttadhyAn joke mithyAdraShTi jIvone tiryanchagatinA bandhanun kAraN thAy chhe,
topaN je jIvane samyaktva prApta thayA pahelAn tiryanchanun AyuShya bandhAI gayun hoy, te
sivAyanA anya samyagdraShTine te ArttadhyAn tiryanchagatinun kAraN thatun nathI. prashna — kem
kAraN thatun nathI? uttara — ‘sva shuddhAtmA ja upAdey chhe’ evI vishiShTa bhAvanAnA baLathI
tiryanch gatinA kAraNabhUt sanklesh bhAvano temane abhAv chhe, tethI.
have, raudradhyAnanun kathan kare chhe hinsAmAn Anand, jUThun bolavAmAn Anand, chorImAn
Anand ane viShayonun sanrakShaN karavAmAn AnandathI utpanna thatun chAr prakAranun raudradhyAn chhe.
te raudradhyAn tAratamyatAthI mithyAdraShTithI mAnDIne pAnchamA guNasthAn sudhInA jIvone sambhave
chhe. te raudradhyAn mithyAdraShTi jIvone narakagatinun kAraN chhe, topaN je jIve samyaktva prApta
karyA pahelAn narakanun AyuShya bAndhyun hoy te sivAyanA anya samyagdraShTione te narakagatinun
किमर्थम् ? ‘‘विचित्तझाणप्पसिद्धीए’ विचित्रं नानाप्रकारं यद्ध्यानं तत्प्रसिद्ध्यै निमित्तं । अथवा
विगतं चित्तं चित्तोद्भवशुभाशुभविकल्पजालं यत्र तद्विचित्तं ध्यानम् तदर्थमिति ।
इदानीं तस्यैव ध्यानस्य तावदागमभाषया विचित्रभेदाः कथ्यन्ते । तथाहि —
इष्टवियोगानिष्टसंयोगव्याधिप्रतीकारभोगनिदानेषु वाञ्छारूपं चतुर्विधमार्त्तध्यानम् । तच्च
तारतम्येन मिथ्यादृष्ट्यादिषट्गुणस्थानवर्तिजीवसम्भवम् । यद्यपि मिथ्यादृष्टीनां तिर्यग्गतिकारणं
भवति तथापि बद्धायुष्कं विहाय सम्यग्दृष्टीनां न भवति । कस्मादिति चेत् ?
स्वशुद्धात्मैवोपादेय इति विशिष्टभावनाबलेन तत्कारणभूतसंक्लेशाभावादिति ।
अथ रौद्रध्यानं कथ्यते — हिंसानन्दमृषानन्दस्तेयानन्दविषयसंरक्षणानन्दप्रभवं रौद्रं
चतुविधम् । तारतम्येन मिथ्यादृष्टयादिपञ्चमगुणस्थानवर्त्तिजीवसम्भवम् । तच्च मिथ्यादृष्टीनां
नरकगतिकारणमपि बद्धायुष्कं विहाय सम्यग्दृष्टीनां तत्कारणं न भवति । तदपि कस्मादिति
222 ]
bRuhad – dravyasangrah