जीवः । एवं ‘‘वच्छरक्खभवसारिच्छ, सग्गणिरयपियराय । चुल्लयहंडिय पुण मडउ णव
दिट्ठंता जाय ।।१।।’’ इति दोहककथितनवदृष्टान्तैश्चार्वाकमतानुसारिशिष्यसंबोधनार्थं
जीवसिद्धिव्याख्यानेन गाथा गता । अथ अध्यात्मभाषया नयलक्षणं कथ्यते । सर्वे जीवाः
शुद्धबुद्धैकस्वभावाः इति शुद्धनिश्चयनयलक्षणम् । रागादय एव जीवाः
इत्यशुद्धनिश्चयनयलक्षणम् । गुणगुणिनोरभेदोऽपि भेदोपचार इति सद्भूतव्यवहारलक्षणम् ।
भेदेऽपि सत्यभेदोपचार इत्यसद्भूतव्यवहारलक्षणं चेति । तथाहि — जीवस्य केवलज्ञानादयो गुणा
इत्यनुपचरितसंज्ञशुद्धसद्भूतव्यवहारलक्षणम् । जीवस्य मतिज्ञानादयो विभावगुणा
tethI ‘‘वच्छरक्खभवसारिच्छ सग्गणिरयपियराय । चुल्लयहंडिय पुण मडउ णव दिट्ठंता जाय ।।’’
( 1. वत्स — janma letAn ja vAchharaDun, pUrvajanmanA sanskArathI, shIkhavyA vinA potAnI meLe
mAtAnun stanapAn karavA lAge chhe. 2. अक्षर — akSharonun uchchAraN jIv jANakArInI sAthe
AvashyakatA pramANe kare chhe. jaDapadArthomAn A visheShatA hotI nathI. 3. भव — jo AtmA
ek sthAyI padArtha na hoy to janma – maraN konAn thAy? 4. सादृश्य — AhAr, parigrah,
bhay, maithun, harSha, viShAd Adi badhA jIvomAn ekasarakhAn dekhAy chhe. 5 – 6. स्वर्ग – नरक —
jIv jo svatantra padArtha na hoy to svarga – narakamAn javAnun kone siddha thashe? 7. पितर —
anek manuShya marIne bhUt vagere thAy chhe ane potAnAn strI, putrAdine potAnA AgalA
bhavanI hakIkat jaNAve chhe. 8. चूल्हा – हंडी — jIv jo pRithvI, jaL, agni, vAyu ane
AkAsh — e pAnch mahAbhUtamAnthI utpanna thato hoy to dAL banAvatI vakhate chUlA upar
mUkel hAnDImAn pAnche mahAbhUtono samAgam thavAne lIdhe tyAn paN jIv utpanna thavo joIe;
parantu em banatun nathI. 9. मृतक — maDadAmAn pAnche padArtho hoy chhe paN temAn jIvanAn
gnAnAdi hotAn nathI. A rIte jIv ek judo svatantra padArtha siddha thAy chhe. ) — A
doharAmAn kahelAn nav draShTAnto vaDe, chArvAkamatAnusArI shiShyane samajAvavA mATe jIvanI
siddhinA vyAkhyAnathI A gAthA pUrI thaI.
have adhyAtmabhAShAthI nayonAn lakShaN kahe chhe ‘sarve jIvo shuddha – buddha – ek
svabhAvavALA chhe’ e shuddhanishchayanayanun lakShaN chhe. ‘rAgAdi ja jIv chhe’ e ashuddhanishchayanayanun
lakShaN chhe. guN ane guNI abhed hovA chhatAn paN bhedano upachAr karavo te
sadbhUtavyavahAranun lakShaN chhe; ane bhed hovA chhatAn paN abhedano upachAr karavo e
asadbhUtavyavahAranun lakShaN chhe. te A pramANe — ‘jIvane kevaLagnAnAdi guNo chhe’ e
anupacharit shuddha sadbhUtavyavahAranun lakShaN chhe. ‘jIvane matignAnAdi vibhAvaguNo chhe’ e
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 13