nivRuttirUp nishchayavratano nahi. ‘tyAg’ no sho1 artha chhe? jevI rIte hinsA AdirUp
pAnch avratonI nivRutti chhe tevI ja rIte ekadesh vratonI paN nivRutti chhe. shA mATe?
trigupta avasthAmAn pravRutti ane nivRuttirUp vikalpano svayamev avakAsh nathI. athavA
vAstavik rIte te ja nishchayavrat chhe. shA mATe? kAraN ke temAn pUrNa nivRutti chhe.
dIkShA pachhI be ghaDImAn ja bharat chakravartIe je mokSha prApta karyo temaNe paN jinadIkShA
laIne viShay – kaShAyanI nivRuttirUp vratanA pariNAm kShaNamAtra (thoDo vakhat) karIne pachhI
shuddhopayogarUp ratnatrayamay nishchayavrat nAmak vItarAg sAmAyik nAmanA nirvikalpa
dhyAnamAn sthir thaIne kevaLagnAn prApta karyun chhe. parantu temane vratanA pariNAm thoDo
samay rahyA hovAthI loko temanA vratanA pariNAmane jANatA nathI. te ja bharat
chakravartInA dIkShA - vidhAnanun kathan karavAmAn Ave chhe ke — shrIvarddhamAn tIrthankar paramadevanA
samavasaraNamAn shreNik mahArAje prashna karyo ke, ‘he bhagavAn! bharat chakravartIne
jinadIkShA lIdhA pachhI keTalA samayamAn kevaLagnAn thayun?’ shrIgautamasvAmIe uttar
Apyo – ‘‘पंचमुष्टिभिरुत्पाटय त्रोटयन् बन्धस्थितीन् कचान् । लोचान्तरमेवापद्राजन् श्रेणिक
केवलम् ।। [artha — he shreNik! panch muShTithI keshaloch karIne, karmabandhanI sthiti
toDatAn, keshalochanI pachhI tarat ja bharat chakravartIe kevaLagnAn prApta karI lIdhun.]’’
समाधिकाले त्यागः, न च समस्तशुभाशुभनिवृत्तिलक्षणस्य निश्चयव्रतस्येति । त्यागः कोऽर्थः ?
यथैव हिंसादिरूपाव्रतेषु निवृत्तिस्तथैकदेशव्रतेष्वपि । कस्मादिति चेत् ? त्रिगुप्तावस्थायां
प्रवृत्तिनिवृत्तिरूपविकल्पस्य स्वयमेवावकाशो नास्ति । अथवा वस्तुतस्तदेव निश्चयव्रतम् ।
कस्मात् — सर्वनिवृत्तित्वादिति । योऽपि घटिकाद्वयेन मोक्षं गतो भरतश्चक्री सोऽपि जिनदीक्षां
गृहीत्वा विषयकषायनिवृत्तिरूपं क्षणमात्रं व्रतपरिणामं कृत्वा पश्चाच्छुद्धोपयोगत्वरूपरत्नत्रयात्मके
निश्चयव्रताभिधाने वीतरागसामायिकसंज्ञे निर्विकल्पसमाधौ स्थित्वा केवलज्ञानं लब्धवानिति ।
परं किन्तु तस्य स्तोककालत्वाल्लोका व्रतपरिणामं न जानन्तीति । तदेव भरतस्य दीक्षाविधानं
कथ्यते । हे भगवन् ! जिनदीक्षादानानन्तरं भरतचक्रिणः कियति काले केवलज्ञानं जातमिति
श्रीवीरबर्द्धमानस्वामितीर्थकरपरमदेवसमवसरणमध्ये श्रेणिकमहाराजेन पृष्टे सति गौतमस्वामी
आह — ‘पञ्चमुष्टिभिरुत्पाटय त्रोटयन् बन्धस्थितीन् कचान् । लोचानंतरमेवापद्राजन् श्रेणिक
केवलम् ।१।’
1. ekalA ashubhabhAvano tyAg tene keTalAk tyAg mAne chhe te mAnyatAno niShedh karI ashubh ane shubh
bhAvo – banneno tyAg; tene ahIn tyAg kahyo chhe.
254 ]
bRuhad – dravyasangrah