व्याख्या — ‘‘उवओगो दुवियप्पो’’ उपयोगो द्विविकल्पः । ‘‘दंसणणाणं च’’
निर्विकल्पकं दर्शनं सविकल्पकं ज्ञानं च । पुनः ‘‘दंसणं चदुधा’’ दर्शनं चतुर्धा भवति;
‘‘चक्खु अचक्खू ओही दंसणमध केवलं णेयं’’ चक्षुर्दर्शनमचक्षुर्दर्शनमवधिदर्शनमथ अहो
केवलदर्शनमिति विज्ञेयम् । तथाहि — आत्मा हि जगत्त्रयकालत्रयवर्त्तिसमस्तवस्तुसामान्य-
ग्राहकसकलविमलकेवलदर्शनस्वभावस्तावत्, पश्चादनादिकर्मबन्धाधीनः सन् चक्षुर्दर्शनावरण-
क्षयोपशमाद्बहिरङ्गद्रव्येन्द्रियालम्बनाच्च मूर्तं सत्तासामान्यं निर्विकल्पं संव्यवहारेण प्रत्यक्षमपि
निश्चयेन परोक्षरूपेणैकदेशेन यत्पश्यति तच्चक्षुर्दर्शनम् । तथैव स्पर्शनरसनघ्राण-
TIkA — ‘‘उवओगो दुवियप्पो’’ upayog be prakArano chhe ‘‘दंसणणाणं च’’ darshan
ane gnAn. darshan nirvikalpa chhe ane gnAn savikalpa chhe. ‘‘दंसणं चदुधा’’ darshanopayog
chAr prakArano chhe ‘‘चक्खु अचक्खू ओही दंसणमध केवलं णेयं’’ chakShudarshan, achakShudarshan,
avadhidarshan ane kevaLadarshan — e chAr prakAr jANavA. te A pramANe — pratham to
kharekhar AtmA traN lok, traN kALavartI samasta vastuonA sAmAnyane grahaN karanAr,
sakaLavimaL kevaLadarshanasvabhAvavALo chhe; 1pashchAt anAdi karmabandhane AdhIn thaIne,
chakShudarshanAvaraNanA kShayopashamathI ane bahirang dravyendriyanA AlambanathI mUrtapadArthanA
sattAsAmAnyane vikalpa vinA ( – nirAkArapaNe) samvyavahArathI pratyakSharUpe paN nishchayathI
parokSharUpe, je ekadesh dekhe chhe te chakShudarshan chhe. tevI ja rIte sparshan – rasanA – ghrAN –
1. ahIn ‘tAvat’ (pratham) ane ‘pashchAt’ (pachhI) em je kahyun chhe te kAL – apekShAe nathI, paN bhAv-
apekShAe chhe. tenun tAtparya A pramANe samajavun – banne nayonA svarUpano nirNay karanArAne hey –
upAdeyanun gnAn sAthe sAthe hoy chhe. tethI nishchayanayano viShay sadA Ashray karavA yogya hovAthI te
bhAv-apekShAe ‘tAvat’ (pratham) chhe, mukhya chhe, upAdey chhe ane vyavahAranayano viShay jANavA yogya
hovA chhatAn tenA viShayano Ashray tajavA yogya hovAthI te bhAv-apekShAe ‘pashchAt’ (pachhI) chhe, gauN
chhe, hey chhe. (A pramANe nishchayanayanA viShayabhUt trikAL dhruv chaitanyasvabhAvI AtmAno Ashray letAn
kalyANamUrti samyagdarshan pragaTe chhe ane pachhI jIv apratihat shuddhabhAve pariNamatAn samaye samaye samvar –
nirjarA vRuddhigat thatAn jAy chhe ane chhevaTe siddhadashA jIv prApta kare chhe.)
gAthA 5nI TIkAmAn tathA gAthA 13nI bhUmikAmAn paN A pramANe tAtparya samajavun. shrI samayasAr
gAthA 7nI TIkAmAn, shrI pravachanasAr gAthA 19, 34, 55, 162 ane 167nI TIkAmAn ane shrI
panchAstikAyasangrah gAthA 29, 51, 52, 113 ane 154nI TIkAmAn shrI jayasenAchArye je ‘tAvat’
ane ‘pashchAt’ shabdo kahyA chhe tenAn artha ane tAtparya paN upar pramANe samajavAn.
A sambandhamAn sonagaDhathI prasiddha ‘dravyasangrah’ nI gAthA 13 nI TIkAmAn je spaShTIkaraN karyun chhe te
vAnchavun.
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 15