ज्ञानं अष्टविकल्पं मतिश्रुतावधयः अज्ञानज्ञानानि ।
मनःपर्ययः केवलं अपि प्रत्यक्षपरोक्षभेदं च ।।५।।
व्याख्याः — ‘‘णाणं अट्ठवियप्पं’’ ज्ञानमष्टविकल्पं भवति । ‘‘मदिसुदिओही
अणाणणाणाणि’’ अत्राष्टविकल्पमध्ये मतिश्रुतावधयो मिथ्यात्वोदयवशाद्विपरीताभिनिवेश-
रूपाण्यज्ञानानि भवन्ति; तान्येव शुद्धात्मादितत्त्वविषये विपरीताभिनिवेशरहितत्वेन
सम्यग्दृष्टिजीवस्य सम्यग्ज्ञानानि भवन्ति । ‘‘मणपज्जकेवलमवि’’ मनःपर्ययज्ञानं
केवलज्ञानमप्येवमष्टविधं ज्ञानं भवति । ‘‘पच्चक्खपरोक्खभेयं च’’ प्रत्यक्षपरोक्षभेदं च ।
अवधिमनःपर्ययद्वयमेकदेशप्रत्यक्षं विभङ्गावधिरपि देशप्रत्यक्षं, केवलज्ञानं सकलप्रत्यक्षं;
शेषचतुष्टयं परोक्षमिति ।
इतो विस्तरः — आत्मा हि निश्चयनयेन सकलविमलाखण्डैकप्रत्यक्ष-
प्रतिभासमयकेवलज्ञानरूपस्तावत् । स च व्यवहारेणानादिकर्मबन्धप्रच्छादितः सन्
मतिज्ञानावरणीयक्षयोपशमाद्वीर्यान्तरायक्षयोपशमाच्च बहिरङ्गपञ्चेन्द्रियमनोऽवलम्बनाच्च मूर्त्तामूर्त्तं
gAthA – 5
gAthArtha — kumati, kushrut, kuavadhi, mati, shrut, avadhi, manaparyay ane
kevaLagnAn — e rIte ATh prakAranun gnAn chhe. emAn paN pratyakSha ane parokSharUp bhed chhe.
TIkA — ‘‘णाणं अट्ठवियप्पं’’ gnAn ATh prakAranun chhe. ‘‘मदिसुदिओही
अणाणणाणाणि’’ e ATh bhedomAn mati, shrut ane avadhignAn — e traN mithyAtvanA
udayavashe viparIt abhinivesharUp agnAn chhe ane te ja shuddhAtmAdi tattvanA viShayamAn
viparItAbhinivesharahitapaNAthI samyagdraShTi jIvane samyaggnAn chhe. ‘‘मणपज्जवकेवलमवि’’
manaparyayagnAn ane kevaLagnAn — e banne maLIne gnAnanA ATh bhed thayA. ‘पच्चक्खपरोक्खभेयं
च’’ te pratyakSha ane parokSha evA bhedarUp chhe. avadhi ane manaparyay — e be (bhed)
ekadeshapratyakSha chhe. vibhang - avadhignAn paN deshapratyakSha chhe, kevaLagnAn sakaLapratyakSha chhe ane
bAkInAn chAr parokSha chhe.
have teno vistAr kahevAmAn Ave chhe — 1pratham to AtmA kharekhar nishchayanayathI
sakaLavimaL, akhanD ek pratyakShapratibhAsamay kevaLagnAnarUp chhe. te vyavahArathI anAdikarmabandh
vaDe AchchhAdit thayo thako, matignAnAvaraNIyanA kShayopashamathI ane vIryAntarAyanA
1. gAthA 4 nI phUTanoT ahIn paN vAnchavI.
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 17
3