परोक्षम्; यच्च निश्चयभावश्रुतज्ञानं तच्च शुद्धात्माभिमुखसुखसंवित्तिस्वरूपं स्वसंवित्त्याकारेण
सविकल्पमपीन्द्रियमनोजनितरागादिविकल्पजालरहितत्वेन निर्विकल्पम् । अभेदनयेन तदेवात्म-
शब्दवाच्यं वीतरागसम्यक्चारित्राविनाभूतं केवलज्ञानापेक्षया परोक्षमपि संसारिणां क्षायिक-
ज्ञानाभावात् क्षायोपशमिकमपि प्रत्यक्षमभिधीयते । अत्राह शिष्यः — आद्ये परोक्षमिति
तत्त्वार्थसूत्रे मतिश्रुतद्वयं परोक्षं भणितं तिष्ठति, कथं प्रत्यक्षं भवतीति ? परिहारमाह –
तदुत्सर्गव्याख्यानम्, इदं पुनरपवादव्याख्यानम् । यदि तदुत्सर्गव्याख्यानं न भवति तर्हि मतिज्ञानं
कथं तत्त्वार्थे परोक्षं भणितं तिष्ठति । तर्कशास्त्रे सांव्यवहारिकं प्रत्यक्षं कथं जातम् । यथा
अपवादव्याख्यानेन मतिज्ञानं परोक्षमपि प्रत्यक्षज्ञानम्, तथा स्वात्माभिमुखं भावश्रुतज्ञानमपि
परोक्षं सत्प्रत्यक्षं भण्यते । यदि पुनरेकान्तेन परोक्षं भवति तर्हि सुखदुःखादिसंवेदनमपि परोक्षं
प्राप्नोति, न च तथा । तथैव च स एवात्मा, अवधिज्ञानावरणीयक्षयोपशमान्मूर्त्तं वस्तु
gnAn te iShat (jarA) parokSha chhe. ane je nishchay – bhAvashrutagnAn chhe te shuddhAtmAbhimukh
hovAthI sukhanA samvedanasvarUp chhe; te svasamvedananA AkArarUp hovAthI savikalpa hovA
chhatAn paN, indriy – manajanit rAgAdi vikalpajALathI rahit hovAthI nirvikalpa chhe;
abhedanaye je ‘AtmA’ shabdathI kahevAy chhe evun te ja (nishchay - bhAvashrutagnAn) – ke je
vItarAg samyak chAritra sAthe avinAbhAvI chhe te — kevaLagnAnanI apekShAe parokSha hovA
chhatAn paN, sansArI jIvone kShAyikagnAnano abhAv hovAthI kShAyopashamik hovA chhatAn
paN, pratyakSha kahevAy chhe.
ahIn shiShya pUchhe chhe ‘आद्ये परोक्षम् ।’ em tattvArthasUtramAn mati - shrut e be gnAnane
parokSha kahel chhe, to pachhI (shrutagnAn) pratyakSha kevI rIte hoy? tenun nirAkaraN karavAmAn
Ave chhe te utsarganun vyAkhyAn chhe ane ahIn je kathan chhe te apavAdanun vyAkhyAn
chhe. jo te utsargakathan na hot to, tattvArthasUtramAn matignAnane parokSha kevI rIte kahyun?
ane tarkashAstramAn te ja ( – matignAn) sAmvyavahArikapratyakSha kevI rIte thaI gayun? tethI (em
samajavun ke) jem apavAdavyAkhyAnathI, matignAnane parokSha hovA chhatAn paN pratyakShagnAn kahyun
chhe, tem sva - AtmAbhimukh bhAvashrutagnAnane paN parokSha hovA chhatAn pratyakSha kahyun chhe. vaLI
jo te ekAnt parokSha hoy to sukhadukhAdinun samvedan paN parokSha thAy; paN em to
chhe nahi.
te ja AtmA avadhignAnAvaraNanA kShayopashamathI mUrta vastune vikalpasahit
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 19