अष्टचतुर्ज्ञानदर्शने सामान्यं जीवलक्षणं भणितम् ।
व्यवहारात् शुद्धनयात् शुद्धं पुनः दर्शनं ज्ञानम् ।।६।।
व्याख्या — ‘‘अट्ठ चदु णाणदंसण सामण्णं जीवलक्खणं भणियं’’ अष्टविधं ज्ञानं
चतुर्विधं दर्शनं सामान्यं जीवलक्षणं भणितम् । सामान्यमिति कोऽर्थः ?
संसारिजीवमुक्तजीवविवक्षा नास्ति, अथवा शुद्धाशुद्धज्ञानदर्शनविवक्षा नास्ति । तदपि
कथमितिचेद् ? विवक्षाया अभावः सामान्यलक्षणमिति वचनात् । कस्मात् सामान्यम्
जीवलक्षणं भणितम् ? ‘‘ववहारा’’ व्यवहारात् व्यवहारनयात् । अत्र केवलज्ञानदर्शनं प्रति
शुद्धसद्भूतशब्दवाच्योऽनुपचरितसद्भूतव्यवहारः, छद्मस्थज्ञानदर्शनापरिपूर्णापेक्षया पुनरशुद्ध-
सद्भूतशब्दवाच्य उपचरितसद्भूतव्यवहारः, कुमतिकुश्रुतविभङ्गत्रये पुनरुपचरितासद्भूत-
व्यवहारः । ‘‘सुद्धणया सुद्धं पुण दंसणं णाणं’’ शुद्धनिश्चयनयात्पुनः शुद्धमखण्डं
केवलज्ञानदर्शनद्वयं जीवलक्षणमिति । किञ्च ज्ञानदर्शनोपयोगविवक्षायामुपयोगशब्देन
gAthA – 6
gAthArtha — vyavahAranayathI ATh prakAranAn gnAn ane chAr prakAranAn darshan — e
sAmAnyapaNe jIvanun lakShaN kahyun chhe. shuddhanayanI apekShAe shuddha gnAn – darshanane jIvanun lakShaN
kahyun chhe.
TIkA — ‘‘अट्ठ चदु णाणदंसण सामण्णं जीवलक्खणं भणियं’’ ATh prakAranA gnAn
ane chAr prakAranA darshanane sAmAnyapaNe jIvanun lakShaN kahyun chhe. ahIn ‘sAmAnya’ e kathanano
sho artha chhe? e artha chhe ke A lakShaNamAn sansArI jIv ke mukta jIvanI vivakShA nathI
athavA shuddha ke ashuddha gnAn - darshananI vivakShA nathI. evo artha kem? ‘vivakShAno abhAv —
e sAmAnyanun lakShaN chhe’ — evun vachan hovAthI.
kaI apekShAe jIvanun sAmAnya lakShaN kahyun chhe? ‘‘ववहारा’’
vyavahArathI – vyavahAranayanI apekShAe kahyun chhe. ahIn kevaLagnAn – darshan pratye ‘shuddha sadbhUt’
vyavahArathI vAchya ‘anupacharit sadbhUt’ vyavahAr chhe, chhadmasthanAn apUrNa gnAn - darshananI
apekShAe ‘ashuddha sadbhUt’ shabdathI vAchya ‘upacharit sadbhUt’ vyavahAr chhe ane kumati,
kushrut, kuavadhi — e traNe gnAnane viShe ‘upacharit asadbhUt’ vyavahAr chhe.
‘‘सुद्धणया सुद्धं पुण दंसणं णाणं’’ shuddhanishchayanayathI shuddha akhanD kevaLagnAn ane
kevaLadarshan — e be jIvanun lakShaN chhe.
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 21