समनस्काः अमनस्काः ज्ञेयाः पंचेन्द्रियाः निर्मनस्काः परे सर्वे ।
बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियाः सर्वे पर्याप्ताः इतरे च ।।१२।।
व्याख्या — ‘‘समणा अमणा’’ समस्तशुभाशुभविकल्पातीतपरमात्मद्रव्यविलक्षणं
नानाविकल्पजालरूपं मनो भण्यते, तेन सह ये वर्त्तन्ते ते समनस्काः संज्ञिनः, तद्विपरीता
अमनस्का असंज्ञिनः । ‘‘णेया’’ ज्ञेया ज्ञातव्याः । ‘‘पंचिंदिय’’ ते संज्ञिनस्तथैवासंज्ञिनश्च
पञ्चेन्द्रियाः । एवं संज्ञ्यसंज्ञिपञ्चेन्द्रियास्तिर्यञ्च एव, नारकमनुष्यदेवाः संज्ञिपञ्चेन्द्रिया एव ।
‘‘णिम्मणा परे सव्वे’’ निर्मनस्काः पञ्चेन्द्रियात्सकाशात् परे सर्वे द्वित्रिचतुरिन्द्रियाः ।
‘‘बादरसुहमेइंदी’’ बादरसूक्ष्मा एकेन्द्रियास्तेऽपि यदष्टपत्रपद्माकारं द्रव्यमनस्तदाधारेण
शिक्षालापोपदेशादिग्राहकं भावमनश्चेति तदुभयाभावादसंज्ञिन एव । ‘‘सव्वे पज्जत्त इदरा य’’
एवमुक्तप्रकारेण संज्ञ्यसंज्ञिरूपेण पञ्चेन्द्रियद्वयं द्वित्रिचतुरिन्द्रियरूपेण विकलेन्द्रियत्रयं
gAthA 12
gAthArtha — panchendriy jIv sangnI ane asangnI em be prakAranA jANavA; bAkInA
badhA jIv manarahit asangnI chhe. ekendriy jIv bAdar ane sUkShma be prakAranA chhe. A
badhA jIv paryApta ane aparyApta hoy chhe.
TIkA — ‘‘समणा अमणा’’ samasta shubhAshubhavikalparahit paramAtmadravyathI
vilakShaN anek prakAranA vikalponI jALarUp man chhe. je jIvo te manasahit hoy tene
‘samanaska’’ – sangnI ane tenAthI viparIt (arthAt manarahit) hoy tene ‘amanaska’ —
asangnI ‘‘णेया’’ – jANavA. ‘‘पंचिंदिय’’ evA arthAt sangnI ane asangnI em be bhedavALA
panchendriy jIvo hoy chhe. AvI rIte sangnI panchendriy ane asangnI panchendriy em be
bhedavALA tiryancho ja hoy chhe; nArakI, manuShya ane dev sangnI panchendriy ja hoy chhe.
‘‘णिम्मणा परे सव्वे’’ panchendriy sivAyanA bIjA badhA dvIndriy, trIndriy, chaturindriy jIvo
amanaska ja hoy chhe. ‘‘बादरसमुहमेइंदी’’ bAdar ane sUkShma ekendriy jIvo chhe teo paN,
ATh pAkhanDIvALA kamaLanA AkAravALun je dravyaman ane tenA AdhAre shikShA, vachan,
upadeshAdine grahaN karanAr je bhAvaman — e bannethI rahit hovAthI asangnI ja chhe.
‘‘सव्वे पज्जत्त इदरा य’’ upar kahyA pramANe sangnI ane asangnIrUpe panchendriyanA be bhed,
dvIndriy, trIndriy ane chaturindriyarUpe vikalatrayanA traN bhed tathA bAdar ane sUkShmarUpe
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 35