अथ धर्मद्रव्यमाख्याति : —
गइपरिणयाण धम्मो पुग्गलजीवाण गमणसहयारी ।
तोयं जह मच्छाणं अच्छंताणेव सो णेई ।।१७।।
गतिपरिणतानां धम्मः पुद्गलजीवानां गमनसहकारी ।
तोयं यथा मत्स्यानां अगच्छतां नैव सः नयति ।।१७।।
व्याख्या — गतिपरिणतानां धर्मो जीवपुद्गलानां गमनसहकारिकारणं भवति ।
दृष्टान्तमाह — तोयं यथा मत्स्यानाम् । स्वयं तिष्ठतो नैव स नयति तानिति । तथाहि —
यथा सिद्धो भगवानमूर्त्तोऽपि निष्क्रियस्तथैवाप्रेरकोऽपि सिद्धवदनन्तज्ञानादिगुण-
स्वरूपोऽहमित्यादिव्यवहारेण सविकल्पसिद्धभक्तियुक्तानां निश्चयेन निर्विकल्पसमाधिरूप-
स्वकीयोपादानकारणपरिणतानां भव्यानां सिद्धगतेः सहकारिकारणं भवति । तथा
have, dharmadravyanun vyAkhyAn kare chhe —
gAthA 17
gAthArtha — gaman karavAmAn pariNat pudgal ane jIvone gamanamAn sahakArI
dharmadravya chhe; jem mAchhalIone gaman karavAmAn jaL sahakArI chhe tem. gaman nahi karatAn
jIv ane pudgalone te ( – dharmadravya) gaman karAvatun nathI.
TIkA — gatirUpe pariNamelAn jIv ane pudgalone gati karavAmAn 1sahakArI kAraN
dharmadravya chhe. tenun draShTAnt kahe chhe jem mAchhalIone gaman karavAmAn sahAyak jaL chhe tem.
potAnI jAte sthit hoy ( – svayam gati na karatAn hoy) temane ( – evAn jIv-pudgalone)
te gaman karAvatun nathI. te A pramANe — jevI rIte siddha bhagavAn amUrtta hovA chhatAn,
niShkriy temaj aprerak hovA chhatAn ‘hun siddhasamAn anant gnAnAdiguNasvarUp chhun’ ityAdi
vyavahArathI savikalpa siddhabhaktivALA evA, nishchayathI nirvikalpasamAdhirUp nij
- upAdAnakAraNapariNat jIvone siddhagatinA sahakArI kAraN chhe, tevI rIte niShkriy, amUrtta
1. sahakArI kAraN = nimittakAN.
jIv ru pudgal gaman karAhi, sahakArI tab giniye tAhi;
dharmadravya jim jal mAchhalA, baiThekUn na chalAvai balA. 17.
62 ]
bRuhad – dravyasangrah