व्याख्या — ‘‘लोयायासपदेसे इक्किक्के जे ठिया हु इक्किक्का’’ लोकाकाशप्रदेशेष्वेकैकेषु
ये स्थिता एकैकसंख्योपेता ‘‘हु’’ स्फु टं । क इव ? ‘‘रयणाणं रासी इव’’ परस्पर-
तादात्म्यपरिहारेण रत्नानां राशिरिव । ‘‘ते कालाणू’’ ते कालाणवः । कति संख्योपेताः ?
‘‘असंखदव्वाणि’’ लोकाकाशप्रमितासंख्येयद्रव्याणीति । तथाहि — यथा अंगुलिद्रव्यस्य
यस्मिन्नेव क्षणे वक्रपर्यायोत्पत्तिस्तस्मिन्नेव क्षणे पूर्वपाञ्जलपर्यायविनाशोऽङ्गुलिरूपेण ध्रौव्यमिति
द्रव्यसिद्धिः । यथैव च केवलज्ञानादिव्यक्तिरूपेण कार्यसमयसारस्योत्पादो निर्विकल्प-
समाधिरूपकारणसमयसारस्य विनाशस्तदुभयाधारपरमात्मद्रव्यत्वेन ध्रौव्यमिति वा द्रव्यसिद्धिः ।
तथा कालाणोरपि मन्दगतिपरिणतपुद्गलपरमाणुना व्यक्तीकृतस्य कालाणूपादानकारणोत्पन्नस्य
य एव वर्तमानसमयस्योत्पादः स एवातीतसमयापेक्षया विनाशस्तदुभयाधारकालाणुद्रव्यत्वेन
ध्रौव्यमित्युत्पादव्ययध्रौव्यात्मककालद्रव्यसिद्धिः । लोकबहिर्भागेकालाणुद्रव्याभावात्कथमाकाश-
द्रव्यस्य परिणतिरिति चेत् ? अखण्डद्रव्यत्वादेकदेशदण्डाहतकुम्भकारचक्रभ्रमणवत्,
तथैवैकदेशमनोहरस्पर्शनेन्द्रियविषयानुभवसर्वाङ्गसुखवत्, लोकमध्यस्थितकालाणुद्रव्य-
TIkA — ‘‘लोयायासपदेसे इक्किक्के जे ठिया हु इक्किक्का’’ lokAkAshanA ek ek pradesh
upar je ek ek sankhyAmAn sthit chhe, ‘‘हु’’ spaShTapaNe, konI peThe? ‘‘रयणाणं रासी इव’’
paraspar tAdAtmyarahit ratnonI rAshinI jem. ‘‘ते कालाणू’’ te kAlANuo chhe. te keTalI
sankhyAvALA chhe? ‘‘असंखदव्वाणि’’ lokAkAshanA pradeshapramAN asankhya dravyo chhe. visheSh — jevI
rIte AngaLIne vakra paryAyanI utpatti je kShaNe thAy chhe te ja kShaNe pUrvanA sIdhA paryAyano
vyay thAy chhe ane AngaLIpaNe dhruvapaNun rahe chhe – e pramANe dravyanI siddhi thAy chhe; tathA
jevI rIte kevaLagnAnAdinI vyaktirUpe kArya - samayasArano utpAd, nirvikalpa samAdhirUp kAraN
samayasArano vinAsh ane te bannenA AdhArabhUt paramAtmadravyapaNe dhrauvya chhe — e rIte paN
dravyanI siddhi chhe; tevI rIte kAlANune paN mandagatithI pariNamelA pudgalaparamANu vaDe pragaT
karAyel ane kAlANurUp upAdAnakAraNathI utpanna thayel je vartamAn samayano utpAd chhe,
te ja bhUtakALanA samayanI apekShAe vinAsh ane te bannenA AdhArabhUt kAlANudravyarUpe
dhrauvya chhe — e rIte utpAd, vyay ane dhrauvyAtmak kALadravyanI siddhi chhe.
shankA — lokAkAshanI bahAranA bhAgamAn kAlANudravyano abhAv hovAthI
AkAshadravyanun pariNaman (alokAkAshamAn) kevI rIte thAy? samAdhAna — AkAsh akhanD
dravya hovAthI, jem kumbhAranA chAkaDAnA ek bhAgamAn lAkaDIthI preravAmAn AvatAn Akho
chAkaDo bhramaN kare chhe, tathA sparshendriyanA viShayano ek bhAgamAn manohar anubhav karavAthI
samasta sharIramAn sukhano anubhav thAy chhe, tem lokAkAshamAn rahelAn kAlANudravya AkAshanA
72 ]
bRuhad – dravyasangrah