कश्चिदाह — यावत्कालेनैकाकाशप्रदेशं परमाणुरतिक्रामति ततस्तावत् कालेन समयो
भवतीत्युक्तमागमे एकसमयेन चतुर्दशरज्जुगमने यावंत आकाशप्रदेशास्तावन्तः समयाः
प्राप्नुवन्ति । परिहारमाह — एकाकाशप्रदेशातिक्रमेण यत् समयव्याख्यानं कृतं तन्मन्द-
गत्यपेक्षया, यत्पुनरेकसमये चतुर्दशरज्जुगमनव्याख्यानं तत्पुनः शीघ्रगत्यपेक्षया । तेन कारणेन
चतुर्दशरज्जुगमनेऽप्येकसमयः । तत्र दृष्टान्तः — कोऽपि देवदत्तो योजनशतं मन्दगत्या दिनशतेन
गच्छति । स एव विद्याप्रभावेण शीघ्रगत्या दिनेनैकेनापि गच्छति तत्र किं दिनशतं भवति ।
किन्त्वेक एव दिवसः । तथा चतुर्दशरज्जुगमनेऽपि शीघ्रगमनेनैक एव समयः ।
किञ्च — स्वयं विषयानुभवरहितोऽप्ययं जीवः परकीयविषयानुभवं दृष्टम् श्रुतं च
मनसि स्मृत्वा यद्विषयाभिलाषं करोति तदपध्यानं भण्यते, तत्प्रभृतिसमस्तजालरहितं
स्वसंवित्तिसमुत्पन्नसहजानन्दैकलक्षणसुखरसास्वादसहितं यत्तद्वीतरागचारित्रं भवति ।
koI kahe chhe — ‘jeTalA kALamAn AkAshanA ek pradeshathI bIjA pradeshamAn paramANu
gaman kare chhe teTalA kALane samay kahe chhe’ em AgamamAn kahyun chhe; to ek samayamAn
paramANu chaud rAju gaman karatAn jeTalA AkAshapradesho oLange teTalA samay thavA
joIe! tenun samAdhAn kare chhe — paramANu ek AkAshapradeshathI bIjA pradeshe jAy
teTalA kALane samay shAstramAn kahel chhe te paramANunI mandagatinI apekShAe chhe ane je
paramANunun ek samayamAn chaud rAju gati karavAnun kathan chhe te to shIghra gati karavAnI
apekShAe chhe; tethI paramANu chaud rAju gaman kare, topaN ek samay ja thAy chhe. tyAn
draShTAnt e chhe ke, koI devadatta nAmano puruSh mandagatithI chAlIne so divasomAn so
yojan chAle chhe ane te ja puruSh vidyAnA prabhAvathI shIghra gati karIne ek divasamAn
paN so yojan jAy chhe, to shun tene so yojan chAlavAmAn so divas lAge chhe? nA,
paN ek ja divas lAge chhe; tevI ja rIte chaud rAju gaman karavAmAn paN shIghragamanane
lIdhe paramANune ek ja samay lAge chhe.
vaLI visheSh — svayam viShayonA anubhavarahit hovA chhatAn paN A jIv bIjAnA
joyelA, sAmbhaLelA, anubhavelA viShayanun manamAn smaraN karIne je viShayonI abhilAShA kare
chhe tene apadhyAn kahevAmAn Ave chhe. te viShay – abhilASharUp apadhyAnAdi samasta
jALarahit, svasamvedanathI utpanna sahajAnand jenun ek lakShaN chhe; evA sukhanA rasAsvAd
sahit je chhe te vItarAgachAritra chhe ane tenI sAthe je avinAbhAvI hoy chhe te
74 ]
bRuhad – dravyasangrah