यत्पुनस्तदविनाभूतं तन्निश्चयसम्यक्त्वं वीतरागसम्यक्त्वं चेति भण्यते । तदेव कालत्रयेऽपि
मुक्तिकारणम् । कालस्तु तदभावे सहकारिकारणमपि न भवति ततः स हेय इति ।
तथाचोक्तम् — ‘‘किं पलविएण बहुणा जे सिद्धा णरवरा गए काले । सिद्धिहंहि जेवि भविया
तं जाणइ सम्ममाहप्पं ।।’’ इदमत्र तात्पर्यम् — कालद्रव्यमन्यद्वा परमागमाविरोधेन विचारणीयं
परं किन्तु वीतरागसर्वज्ञवचनं प्रमाणमिति मनसि निश्चित्य विवादो न कर्तव्यः । कस्मादिति
चेत् ? विवादे रागद्वेषौ भवतस्ततश्च संसारवृद्धिरिति ।।२।।
एवं कालद्रव्यव्याख्यानमुख्यतया पञ्चमस्थले सूत्रद्वयं गतं । इतिगाथाष्टकसमुदायेन
पंचभिः स्थलैः पुद्गलादिपंचविधाजीवद्रव्यकथनरूपेण द्वितीयो अन्तराधिकारः समाप्तः ।
अतः परं सूत्रपञ्चकपर्यन्तं पञ्चास्तिकायव्याख्यानं करोति । तत्रादौ गाथापूर्वार्द्धेन
षड्द्रव्यव्याख्यानोपसंहार उत्तरार्धेन तु पंचास्तिकायव्याख्यानप्रारम्भः कथ्यतेः —
nishchayasamyaktva athavA vItarAgasamyaktva kahevAy chhe. te ja (nishchayasamyaktva ja) traNe kALe
muktinun kAraN chhe. kAL to tenA abhAvamAn sahakArI kAraN paN thato nathI; tethI te hey
chhe. evI rIte kahyun paN chhe ke — ‘‘किं पलविएण बहुणा जे सिद्धा णरवरा गए काले । सिद्धिहंहि
जेवि भविया तं जाणह सम्ममाहप्पं ।।’’ (ghaNun kahevAthI shun? je shreShTha puruSho bhUtakALamAn siddha
thayA chhe, thAy chhe ane bhaviShyakALamAn thashe te samyaktvanun mAhAtmya1 jANo.)’’
ahIn, tAtparya A chhe ke — kALadravya tathA anya dravya viShe paramAgamanA avirodhapaNe
vichAr karavo, parantu ‘vItarAg sarvagnanun vachan satya chhe’ em manamAn nishchay karIne vivAd
na karavo. shA mATe? kAraN ke, vivAd karavAthI rAg - dveSh thAy chhe ane rAg - dveShathI sansAranI
vRuddhi thAy chhe. 22.
A rIte kALadravyanA vyAkhyAnanI mukhyatAthI pAnchamA sthaLamAn be gAthAo pUrI thaI.
A rIte ATh gAthAonA samudAyathI pAnch sthaLomAn pudgal Adi pAnch prakAranAn ajIv
dravyonA kathanarUpe bIjo antarAdhikAr pUro thayo.
have pachhI, pAnch gAthAo sudhI panchAstikAyanun vyAkhyAn kare chhe. temAn paN pratham
gAthAnA pUrvArdhathI chha dravyonA vyAkhyAnano upasanhAr ane uttarArdhathI panchAstikAyanA
vyAkhyAnano prArambh kare chhe —
1. dvAdash anuperakShA – gAthA 90
ShaDdravya-panchAstikAy adhikAr [ 75