व्याख्या — ‘‘जीवो’’ शुद्धनिश्चयनयेनादिमध्यान्तवर्जितस्वपरप्रकाशकाविनश्वर-
निरुपाधिशुद्धचैतन्यलक्षणनिश्चयप्राणेन यद्यपि जीवति, तथाप्यशुद्धनयेनानादिकर्मबन्ध-
वशादशुद्धद्रव्यभावप्राणैर्जीवतीति जीवः । ‘‘उवओगमओ’’ शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन यद्यपि
सकलविमलकेवलज्ञानदर्शनोपयोगमयस्तथाप्यशुद्धनयेन क्षायोपशमिकज्ञानदर्शननिर्वृत्तत्वात्
ज्ञानदर्शनोपयोगमयो भवति । ‘‘अमुत्ति’’ यद्यपि व्यवहारेण मूर्त्तकर्म्माधीनत्वेन
स्पर्शरसगन्धवर्णवत्या मूर्त्या सहितत्वान्मूर्त्तस्तथापि परमार्थेनामूर्त्तातीन्द्रियशुद्धबुद्धैक-
स्वभावत्वादमूर्त्तः । ‘‘कत्ता’’ यद्यपि भूतार्थनयेन निष्क्रियटङ्कोत्कीर्णज्ञायकैकस्वभावोऽयं
जीवः तथाप्यभूतार्थनयेन मनोवचनकायव्यापारोत्पादककर्मसहितत्वेन शुभाशुभकर्म्म-
कर्तृत्वात् कर्त्ता । ‘‘सदेहपरिमाणो’’ यद्यपि निश्चयेन सहजशुद्धलोकाकाशप्रमितासंख्येय-
प्रदेशस्तथापि व्यवहारेणानादिकर्म्मबन्धाधीनत्वेन शरीरनामकर्मोदयजनितोपसंहारविस्तारा-
धीनत्वात् घटादिभाजनस्थप्रदीपवत् स्वदेहपरिमाणः । ‘‘भोत्ता’ यद्यपि शुद्धद्रव्यार्थिक-
bhoktā chhe, sansārastha chhe, siddha chhe ane svabhāvathī ūrdhvagaman karanār chhe te jīv chhe. 2
ṭīkāḥ — ‘‘जीवो’’ ā jīv joke shuddhanishchayanayathī ādi – madhya – antarahit,
svaparaprakāshak, avināshī, nirupādhi shuddha chaitanya jenun lakṣhaṇ (svarūp) chhe evā
nishchayaprāṇathī jīve chhe topaṇ ashuddhanayathī anādikarmabandhanā vashe ashuddha dravyaprāṇo ane
bhāvaprāṇothī jīve chhe, tethī te ‘jīv’ chhe.
‘‘उवओगमओ’’ shuddhadravyārthikanayathī joke sakaḷavimaḷ (sarvathā nirmaḷ)
kevaḷagnānadarshanarūp ‘upayogamay’ chhe topaṇ ashuddhanayathī kṣhāyopashamik gnān ane darshanathī
rachāyelo hovāthī gnānadarshanarūp ‘upayogamay’ chhe
‘‘अमुत्ति’’ joke vyavahārathī mūrtakarmane ādhīnapaṇe sparsha-ras-gandh-varṇarūp mūrtapaṇā
sahit chhe, tethī te mūrta chhe topaṇ paramārthe amūrta – atīndriy – shuddha – buddha – ek svabhāvavāḷo
hovāthī ‘amūrta’ chhe.
‘‘क त्ता’’ joke ā jīv bhūtārthanayathī niṣhkriy – ṭaṅkotkīrṇa – gnāyak – ek svabhāvavāḷo
chhe topaṇ abhūtārthanayathī man-vachan-kāyānā vyāpārane utpanna karanār karma sahit hovāthī,
shubhāshubhakarmano kartā hovāthī ‘kartā’ chhe.
‘‘सदेहपरिमाणो’’ joke nishchayathī sahajashuddha lokākāshapramāṇ asaṅkhyapradeshī chhe topaṇ
vyavahārathī, anādi karmabandhane ādhīnapaṇe sharīranāmakarmanā udayathī utpanna saṅkoch
– vistāranā ādhīnapaṇāne līdhe, ghaṭādi pātramān rahel dīvānī peṭhe ‘svadehapramāṇ’ chhe.
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 9
2