नयेन रागादिविकल्पोपाधिरहितस्वात्मोत्थसुखामृतभोक्ता, तथाप्यशुद्धनयेन तथाविधसुखा-
मृतभोजनाभावाच्छुभाशुभकर्मजनितसुखदुःखभोक्तृत्वाद्भोक्ता । ‘‘संसारत्थो’’ यद्यपि
शुद्धनिश्चयनयेन निःसंसारनित्यानन्दैकस्वभावस्तथाप्यशुद्धनयेन द्रव्यक्षेत्रकालभवभावपञ्च-
प्रकारसंसारे तिष्ठतीति संसारस्थः । ‘‘सिद्धो’’ व्यवहारेण स्वात्मोपलब्धिलक्षणसिद्धत्व-
प्रतिपक्षभूतकर्मोदयेन यद्यप्यसिद्धस्तथापि निश्चयनयेनानन्तज्ञानानन्तगुणस्वभावत्वात्
सिद्धः । ‘‘सो’’ स एवंगुणविशिष्टो जीवः । ‘‘विस्ससोड्ढगई’’ यद्यपि व्यवहारेण चतुर्गति-
जनककर्मोदयवशेनोर्ध्वाधस्तिर्यग्गतिस्वभावस्तथापि निश्चयेन केवलज्ञानाद्यनन्तगुणावाप्ति-
लक्षणमोक्षगमनकाले विस्रसा स्वभावेनोर्ध्वगतिश्चेति । अत्र पदखण्डनारूपेण शब्दार्थः कथितः,
शुद्धाशुद्धनयद्वयविभागेन नयार्थोऽप्युक्तः । इदानीं मतार्थः कथ्यते । जीवसिद्धिश्चार्वाकं प्रति,
ज्ञानदर्शनोपयोगलक्षणं नैयायिकं प्रति, अमूर्तजीवस्थापनं भट्टचार्वाकद्वयं प्रति,
‘‘भोत्ता’’ joke (ā jīv) shuddhadravyārthikanayathī rāgādivikalpaupādhirahit,
potānā ātmāthī utpanna sukhāmr̥utano bhoktā chhe topaṇ ashuddhanayathī te prakāranā
sukhāmr̥utabhojanano abhāv hovāthī shubhāshubhakarmathī utpanna sukhaduḥkhane bhogavato
hovāthī ‘bhoktā’ chhe.
‘‘संसारत्थो’’ joke (ā jīv) shuddhanishchayanayathī niḥsansār – nityānand –
ekasvabhāvavāḷo chhe topaṇ ashuddhanayathī dravya, kṣhetra, kāḷ, bhav ane bhāvarūp pāñch
prakāranā sansāramān rahe chhe, tethī ‘sansārastha’ chhe.
‘‘सिद्धो’’ joke (ā jīv) vyavahārathī, nijātmānī upalabdhi jenun lakṣhaṇ
(svarūp) chhe evā siddhatvanā pratipakṣhabhūt karmodayathī asiddha chhe topaṇ nishchayanayathī
anantagnānādi anantaguṇarūp svabhāvavāḷo hovāthī ‘siddha’ chhe.
‘‘सो’’ te — ā prakāranā guṇo — vāḷo jīv chhe. ‘‘विस्ससोड्ढगई’’ joke (ā
jīv) vyavahārathī chār gati utpanna karanār karmodayane vashe ūrdhva, adho ane tiryak
gatirūp svabhāvavāḷo chhe to paṇ nishchayathī kevaḷagnānādi anantaguṇanī prāpti jenun
lakṣhaṇ chhe, evā mokṣhagamanasamaye ‘visrasā – svabhāvathī ūrdhvagaman karanār’ chhe.
ahīn padakhaṇḍanārūp shabdārtha kahyo ane shuddha ane ashuddha — be nayonā vibhāgathī
nayārtha paṇ kahyo. have matārtha kahevāmān āve chheḥ —
jīvanī siddhi chārvāk pratye chhe, (jīvanun) gnānadarshan-upayogarūp lakṣhaṇ naiyāyik pratye
10 ]
br̥uhad – dravyasaṅgrah