ज्ञानं अष्टविकल्पं मतिश्रुतावधयः अज्ञानज्ञानानि ।
मनःपर्ययः केवलं अपि प्रत्यक्षपरोक्षभेदं च ।।५।।
व्याख्याः — ‘‘णाणं अट्ठवियप्पं’’ ज्ञानमष्टविकल्पं भवति । ‘‘मदिसुदिओही
अणाणणाणाणि’’ अत्राष्टविकल्पमध्ये मतिश्रुतावधयो मिथ्यात्वोदयवशाद्विपरीताभिनिवेश-
रूपाण्यज्ञानानि भवन्ति; तान्येव शुद्धात्मादितत्त्वविषये विपरीताभिनिवेशरहितत्वेन
सम्यग्दृष्टिजीवस्य सम्यग्ज्ञानानि भवन्ति । ‘‘मणपज्जकेवलमवि’’ मनःपर्ययज्ञानं
केवलज्ञानमप्येवमष्टविधं ज्ञानं भवति । ‘‘पच्चक्खपरोक्खभेयं च’’ प्रत्यक्षपरोक्षभेदं च ।
अवधिमनःपर्ययद्वयमेकदेशप्रत्यक्षं विभङ्गावधिरपि देशप्रत्यक्षं, केवलज्ञानं सकलप्रत्यक्षं;
शेषचतुष्टयं परोक्षमिति ।
इतो विस्तरः — आत्मा हि निश्चयनयेन सकलविमलाखण्डैकप्रत्यक्ष-
प्रतिभासमयकेवलज्ञानरूपस्तावत् । स च व्यवहारेणानादिकर्मबन्धप्रच्छादितः सन्
मतिज्ञानावरणीयक्षयोपशमाद्वीर्यान्तरायक्षयोपशमाच्च बहिरङ्गपञ्चेन्द्रियमनोऽवलम्बनाच्च मूर्त्तामूर्त्तं
gāthā – 5
gāthārthaḥ — kumati, kushrut, kuavadhi, mati, shrut, avadhi, manaḥparyay ane
kevaḷagnān — e rīte āṭh prakāranun gnān chhe. emān paṇ pratyakṣha ane parokṣharūp bhed chhe.
ṭīkāḥ — ‘‘णाणं अट्ठवियप्पं’’ gnān āṭh prakāranun chhe. ‘‘मदिसुदिओही
अणाणणाणाणि’’ e āṭh bhedomān mati, shrut ane avadhignān — e traṇ mithyātvanā
udayavashe viparīt abhinivesharūp agnān chhe ane te ja shuddhātmādi tattvanā viṣhayamān
viparītābhinivesharahitapaṇāthī samyagdraṣhṭi jīvane samyaggnān chhe. ‘‘मणपज्जवकेवलमवि’’
manaḥparyayagnān ane kevaḷagnān — e banne maḷīne gnānanā āṭh bhed thayā. ‘पच्चक्खपरोक्खभेयं
च’’ te pratyakṣha ane parokṣha evā bhedarūp chhe. avadhi ane manaḥparyay — e be (bhed)
ekadeshapratyakṣha chhe. vibhaṅg - avadhignān paṇ deshapratyakṣha chhe, kevaḷagnān sakaḷapratyakṣha chhe ane
bākīnān chār parokṣha chhe.
have teno vistār kahevāmān āve chheḥ — 1pratham to ātmā kharekhar nishchayanayathī
sakaḷavimaḷ, akhaṇḍ ek pratyakṣhapratibhāsamay kevaḷagnānarūp chhe. te vyavahārathī anādikarmabandh
vaḍe āchchhādit thayo thako, matignānāvaraṇīyanā kṣhayopashamathī ane vīryāntarāyanā
1. gāthā 4 nī phūṭanoṭ ahīn paṇ vāñchavī.
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 17
3