वस्त्वेकदेशेन विकल्पाकारेण परोक्षरूपेण सांव्यवहारिकप्रत्यक्षरूपेण वा यज्जानाति
तत्क्षायोपशमिकं मतिज्ञानम् । किञ्चः छद्मस्थानां वीर्यान्तरायक्षयोपशमः केवलिनां तु
निरवशेषक्षयो ज्ञानचारित्राद्युत्पत्तौ सहकारी सर्वत्र ज्ञातव्यः । संव्यवहारलक्षणं कथ्यते —
समीचीनो व्यवहारः संव्यवहारः । प्रवृत्तिनिवृत्तिलक्षणः संव्यवहारो भण्यते । संव्यवहारे भवं
सांव्यवहारिकं प्रत्यक्षम् । यथा घटरूपमिदं मया दृष्टमित्यादि । तथैव श्रुतज्ञानारवरण-
क्षयोपशमान्नोइन्द्रियावलम्बनाच्च प्रकाशोपाध्यायादिबहिरङ्गसहकारिकारणाच्च मूर्त्तामूर्त्तवस्तु-
लोकालोकव्याप्तिज्ञानरूपेण यदस्पष्टं जानाति तत्परोक्षं श्रुतज्ञानं भण्यते । किञ्च विशेषः —
शब्दात्मकं श्रुतज्ञानं परोक्षमेव तावत्, स्वर्गापवर्गादिबहिर्विषयपरिच्छित्तिपरिज्ञानं विकल्परूपं
तदपि परोक्षं, यत्पुनरभ्यन्तरे सुखदुःखविकल्परूपोऽहमनन्तज्ञानादिरूपोऽहमिति वा तदीषत्
kṣhayopashamathī tathā bahiraṅg pañchendriy tem ja mananā avalambanathī mūrta tem ja amūrta
vastuone, ekadesh, vikalpākāre, parokṣharūpe athavā sāmvyavahārik pratyakṣharūpe je jāṇe chhe te
kṣhāyopashamik matignān chhe. chhadmasthone gnān – chāritrādinī utpattimān vīryāntarāyano
kṣhayopasham ane kevaḷīone sarvathā kṣhay sarvatra 1sahakārī jāṇavo.
have samvyavahāranun lakṣhaṇ ( – svarūp) kahevāmān āve chhe. samīchīn vyavahār te
samvyavahār chhe. pravr̥uttinivr̥uttisvarūp samvyavahār kahevāy chhe. samvyavahāre je hoy te
sāmvyavahārik pratyakṣha — jemake ‘ghaṭanun rūp ā men joyun’ vagere.
shrutagnānāvaraṇanā kṣhayopashamathī ane mananā avalambanathī tem ja prakāsh, upādhyāyādi
bahiraṅg sahakārī kāraṇothī mūrta - amūrta vastune lok - alokane vyāptignānarūpe je aspaṣhṭa
jāṇe chhe te parokṣha shrutagnān kahevāy chhe.
vaḷī visheṣh — je shabdātmak shrutagnān chhe te to parokṣha ja chhe (paṇ) svarga,
mokṣhādi bāhya vastuono bodh karāvanār vikalparūp je gnān chhe te paṇ parokṣha chhe
ane je abhyantaramān ‘sukh - duḥkhanā vikalparūp hun chhun,’ ‘anantagnānādirūp hun chhun’ — evun
1. kāryakāḷe sāthe rahenār – nimitta sahachar. shrī gommaṭasār – jīvakāṇḍanī gāthā 567 nī moṭī ṭīkāmān
dharmāstikāyane gamanamān ‘sahakārī kāraṇ’ kahevāmān āvel chhe. tyān ‘sahakārī kāraṇ’no artha ā pramāṇe
samajāvyo chheḥ — ‘‘svayamev ja gamanādi kriyārūp vartatān je jīv – pudgal temane dharmāstikāy sahakārī
kāraṇ chhe. temān tenun kāraṇapaṇun eṭalun ja chhe ke jyān dharmādik dravya hoy tyān jīv – pudgal gamanādi
kriyārūp varte chhe.’’ nimitta hoy ane upādān jyān potānun kām potāthī ja kare chhe. tyān nimittane
‘sahakārī’ kahevāy chhe. āvo ‘sahakārī’ no artha samajavo.
18 ]
br̥uhad – dravyasaṅgrah