समनस्काः अमनस्काः ज्ञेयाः पंचेन्द्रियाः निर्मनस्काः परे सर्वे ।
बादरसूक्ष्मैकेन्द्रियाः सर्वे पर्याप्ताः इतरे च ।।१२।।
व्याख्या — ‘‘समणा अमणा’’ समस्तशुभाशुभविकल्पातीतपरमात्मद्रव्यविलक्षणं
नानाविकल्पजालरूपं मनो भण्यते, तेन सह ये वर्त्तन्ते ते समनस्काः संज्ञिनः, तद्विपरीता
अमनस्का असंज्ञिनः । ‘‘णेया’’ ज्ञेया ज्ञातव्याः । ‘‘पंचिंदिय’’ ते संज्ञिनस्तथैवासंज्ञिनश्च
पञ्चेन्द्रियाः । एवं संज्ञ्यसंज्ञिपञ्चेन्द्रियास्तिर्यञ्च एव, नारकमनुष्यदेवाः संज्ञिपञ्चेन्द्रिया एव ।
‘‘णिम्मणा परे सव्वे’’ निर्मनस्काः पञ्चेन्द्रियात्सकाशात् परे सर्वे द्वित्रिचतुरिन्द्रियाः ।
‘‘बादरसुहमेइंदी’’ बादरसूक्ष्मा एकेन्द्रियास्तेऽपि यदष्टपत्रपद्माकारं द्रव्यमनस्तदाधारेण
शिक्षालापोपदेशादिग्राहकं भावमनश्चेति तदुभयाभावादसंज्ञिन एव । ‘‘सव्वे पज्जत्त इदरा य’’
एवमुक्तप्रकारेण संज्ञ्यसंज्ञिरूपेण पञ्चेन्द्रियद्वयं द्वित्रिचतुरिन्द्रियरूपेण विकलेन्द्रियत्रयं
gāthā 12
gāthārthaḥ — pañchendriy jīv sañgnī ane asañgnī em be prakāranā jāṇavā; bākīnā
badhā jīv manarahit asañgnī chhe. ekendriy jīv bādar ane sūkṣhma be prakāranā chhe. ā
badhā jīv paryāpta ane aparyāpta hoy chhe.
ṭīkāḥ — ‘‘समणा अमणा’’ samasta shubhāshubhavikalparahit paramātmadravyathī
vilakṣhaṇ anek prakāranā vikalponī jāḷarūp man chhe. je jīvo te manasahit hoy tene
‘samanaska’’ – sañgnī ane tenāthī viparīt (arthāt manarahit) hoy tene ‘amanaska’ —
asañgnī ‘‘णेया’’ – jāṇavā. ‘‘पंचिंदिय’’ evā arthāt sañgnī ane asañgnī em be bhedavāḷā
pañchendriy jīvo hoy chhe. āvī rīte sañgnī pañchendriy ane asañgnī pañchendriy em be
bhedavāḷā tiryañcho ja hoy chhe; nārakī, manuṣhya ane dev sañgnī pañchendriy ja hoy chhe.
‘‘णिम्मणा परे सव्वे’’ pañchendriy sivāyanā bījā badhā dvīndriy, trīndriy, chaturindriy jīvo
amanaska ja hoy chhe. ‘‘बादरसमुहमेइंदी’’ bādar ane sūkṣhma ekendriy jīvo chhe teo paṇ,
āṭh pākhaṇḍīvāḷā kamaḷanā ākāravāḷun je dravyaman ane tenā ādhāre shikṣhā, vachan,
upadeshādine grahaṇ karanār je bhāvaman — e bannethī rahit hovāthī asañgnī ja chhe.
‘‘सव्वे पज्जत्त इदरा य’’ upar kahyā pramāṇe sañgnī ane asañgnīrūpe pañchendriyanā be bhed,
dvīndriy, trīndriy ane chaturindriyarūpe vikalatrayanā traṇ bhed tathā bādar ane sūkṣhmarūpe
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 35