प्रकाशस्य विस्तारो भवति तथा देहाभावे लोकप्रमाणेन भाव्यमिति ? तत्र परिहारमाह —
प्रदीपसम्बन्धी योऽसौ प्रकाशविस्तारः पूर्वं स्वभावेनैव तिष्ठति पश्चादावरणं जातं; जीवस्य
तु लोकमात्रसंख्येयप्रदेशत्वं स्वभावो भवति यस्तु प्रदेशानां सम्बन्धी विस्तारः स स्वभावो न
भवति । कस्मादिति चेत्, पूर्वं लोकमात्रप्रदेशा विस्तीर्णा निरावरणास्तिष्ठन्ति, पश्चात्
प्रदीपवदावरणं जातमेव । तन्न, किन्तु पूर्वमेवानादिसन्तानरूपेण शरीरेणावृतास्तिष्ठन्ति ततः
कारणात्प्रदेशानां संहारो न भवति, विस्तारश्च शरीरनामकर्माधीन एव, न च स्वभावस्तेन
कारणेन शरीराभावे विस्तारो न भवति । अपरमप्युदाहरणं दीयते — यथा
हस्तचतुष्टयप्रमाणवस्त्रं पुरुषेण मुष्टौ बद्धं तिष्ठति पुरुषाभावे सङ्कोचविस्तारौ वा न करोति,
निष्पत्तिकाले सार्द्रं मृन्मयभोजनं वा शुष्कं सज्जलाभावे सति; तथा जीवोऽपि
पुरुषस्थानीयजलस्थानीयशरीराभावे विस्तारसंकोचौ न करोति । यत्रैव मुक्तस्तत्रैव तिष्ठतीति
ये केचन वदन्ति, तन्निषेधार्थं पूर्वप्रयोगादसङ्गत्वाद्बन्धच्छेदात्तथा गतिपरिणामात् चेति
dūr thatān, dīvānā prakāshano vistār thaī jāy chhe; tem sharīrano abhāv thatān siddhano ātmā
paṇ phelāīne lokapramāṇ thaī javo joīe. tenun samādhān karavāmān āve chheḥ — dīpakanā
prakāshano je vistār chhe te pahelān svabhāvathī ja hoy chhe, pāchhaḷathī te dīpakane āvaraṇ
thayun chhe; parantu jīvane to lokapramāṇ asaṅkhyātapradeshīpaṇun svabhāv chhe, pradeshono je vistār
te svabhāv nathī. prashnaḥ — ‘em shā māṭe? pahelān jīvanā lokapramāṇ pradesho vistīrṇa
( – lokamān phelāyelā), nirāvaraṇ hoy chhe ane pāchhaḷathī dīvānī jem āvaraṇ thayun chhe.’
uttaraḥ — e pramāṇe nathī. parantu jīvanā pradesh to pahelethī ja anādi-santānarūpe sharīrathī
āvr̥utta rahyā chhe, tethī (jīvanā) pradeshono saṅkoch (pāchhaḷathī) thato nathī. vaḷī vistār
sharīranāmakarmane ādhīn ja chhe, svabhāv nathī; te kāraṇe sharīrano abhāv thatān pradeshono
vistār thato nathī. ahīn anya paṇ udāharaṇ āpavāmān āve chheḥ (1) jem chār hāth
lāmbun vastra koī manuṣhye muṭhṭhīmān rākhyun hoy te, (mūṭhṭhī kholī nākhyā pachhī) puruṣhanā abhāvamān
saṅkoch ke vistār karatun nathī, athavā (2) jem bhīnī māṭīnun vāsaṇ banatī vakhate saṅkoch
ane vistārane prāpta thāy chhe, paṇ jyāre te sukāī jāy chhe tyāre jaḷano abhāv thavāthī
saṅkoch ane vistār pāmatun nathī; tem (mukta) jīv paṇ (1) puruṣhasthānīy athavā
(2) jaḷasthānīy sharīrano abhāv thatān saṅkoch – vistār pāmato nathī.
koī kahe chhe ke ‘‘jīv jyān mukta thāy chhe tyān ja rahe chhe’’ teno niṣhedh karavā
māṭe, pūrvanā prayogathī, asaṅg hovāthī, bandhano chhed thavāthī tathā gati pariṇāmathī – ā chār
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 51