व्याख्या — ‘‘अज्जीवो पुण णेओ’’ अजीवः पुनर्ज्ञेयः । सकलविमलकेवलज्ञानदर्शनद्वयं
शुद्धोपयोगः, मतिज्ञानादिरूपो विकलोऽशुद्धोपयोग इति द्विविधोपयोगः,
अव्यक्तसुखदुःखानुभवनरूपा कर्मफलचेतना, तथैव मतिज्ञानादिमनःपर्ययपर्यन्तमशुद्धोपयोग
इति, स्वेहापूर्वेष्टानिष्टविकल्परूपेण विशेषरागद्वेषपरिणमनं कर्मचेतना, केवलज्ञानरूपा
शुद्धचेतना इत्युक्तलक्षणोपयोगश्चेतना च यत्र नास्ति स भवत्यजीव इति विज्ञेयः । ‘पुण’
पुनः पश्चाज्जीवाधिकारानन्तरं । ‘‘पुग्गलधम्मो अधम्म आयासं कालो’’ स च
पुद्गलधर्माधर्माकाशकालद्रव्यभेदेन पञ्चधा । पूरणगलनस्वभावत्वात्पुद्गल इत्युच्यते ।
गतिस्थित्यवगाहवर्त्तनालक्षणा धर्माधर्माकाशकालाः, ‘‘पुग्गल मुत्तो’’ पुद्गलो मूर्त्तः ।
कस्मात् ? ‘‘रूवादिगुणो’’ रूपादिगुणसहितो यतः । ‘‘अमुत्ति सेसा हु’’
रूपादिगुणाभावादमूर्त्ता भवन्ति पुद्गलाच्छेषाश्चत्वार इति । तथाहि — यथा
अनन्तज्ञानदर्शनसुखवीर्यगुणचतुष्टयं सर्वजीवसाधारणं तथा रूपरसगन्धस्पर्शगुणचतुष्टयं
ṭīkāḥ — ‘‘अज्जीवो पुण णेओ’’ vaḷī, ajīv jāṇavā yogya chhe. sakaḷavimaḷ
kevaḷagnān ane kevaḷadarshan e banne shuddha upayog chhe, matignānādirūp vikal - ashuddha
upayog chhe; e rīte upayog be prakāre chhe. avyakta sukh - duḥkhanā anubhavarūp
‘karmaphaḷachetanā’ chhe, tem ja matignānathī manaḥparyayagnānaparyant ashuddhopayogarūp evī,
svaihāpūrvak iṣhṭa - aniṣhṭa, vikalparūpe visheṣh rāg - dveṣhanā pariṇamanarūp ‘karmachetanā’ chhe,
kevaḷagnānarūp ‘shuddhachetanā’ chhe. e rīte upar kahyā pramāṇenā lakṣhaṇavāḷān upayog ane
chetanā jyān nathī te ajīv chhe, em jāṇavun; ‘पुण’ pachhī, arthāt jīv adhikāranī pachhī
‘‘पुग्गलधम्मो अधम्म आयासं कालो’’ ane te (ajīv) pudgal, dharma, adharma, ākāsh ane
kāḷadravyanā bhedathī pāñch prakāre chhe.
pūraṇ ane galanano svabhāv hovāthī pudgal kahevāy chhe. gati, sthiti, avagāh
ane vartanā (heturūp) lakṣhaṇavāḷān (kramapūrvak) dharma, adharma, ākāsh ane kāḷadravya chhe.
‘‘पुग्गल मुत्तो’’ pudgal mūrta chhe. shā māṭe? ‘‘रूवादिगुणो’’ rūpādi guṇavāḷun chhe. māṭe. ‘‘अमुत्ति
सेसा हु’’ pudgal sivāyanān bākīnān chār dravyo rūpādi guṇo vinānān hovāthī amūrta chhe.
te ā rīte —
jem anantagnān, darshan, sukh ane vīrya — e chāre guṇ sarva jīvomān sāmānya chhe
tem rūp, ras, gandh ane sparsha — e chāre guṇ sarva pudgalomān sāmānya chhe ane jem
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 57
8