होंति असंखा जीवे धम्माधम्मे अणंत आयासे ।
मुत्ते तिविह पदेसा कालस्सेगो ण तेण सो काओ ।।२५।।
भवन्ति असंख्याः जीवे धर्माधर्मयोः अनन्ताः आकाशे ।
मूर्त्ते त्रिविधाः प्रदेशाः कालस्य एकः न तेन सः कायः ।।२५।।
व्याख्या — ‘‘होंति असंखा जीवे धम्माधम्मे’’ भवन्ति लोकाकाशप्रमितासंख्येयप्रदेशाः
प्रदीपवदुपसंहारविस्तारयुक्तेऽप्येकजीवे, नित्यं स्वभावविस्तीर्णयोर्धर्माधर्मयोरपि । ‘‘अणंत
आयासे’’ अनन्तप्रदेशा आकाशे भवन्ति । ‘‘मुत्ते तिविह पदेसा’’ मूर्त्ते पुद्गलद्रव्ये
संख्यातासंख्यातानन्ताणूनां पिण्डाः स्कन्धास्त एव त्रिविधाः प्रदेशा भण्यन्ते, न च
क्षेत्रप्रदेशाः । कस्मात् ? पुद्गलस्यानन्तप्रदेशक्षेत्रे अवस्थानाभावादिति । ‘‘कालस्सेगो’’
कालाणुद्रव्यस्यैक एव प्रदेशः । ‘‘ण तेण सो काओ’’ तेन कारणेन स कायो न भवति ।
कालस्यैकप्रदेशत्वविषये युक्तिं प्रदर्शयति । तद्यथा — किञ्चिदूनचरमशरीरप्रमाणस्य
gāthā 25
gāthārthaḥ — jīv, dharma tathā adharmadravyanā asaṅkhya pradesh chhe, ākāshanā anant
chhe; mūrttanā (pudgalanā) traṇ prakāranā (saṅkhyāt, asaṅkhyāt, anant) pradesho chhe. kāḷane ek
pradesh chhe, tethī te ‘kāy’ nathī.
ṭīkāḥ — ‘‘होंति असंखा जीवे धम्माधम्मे’’ dīpakanī peṭhe saṅkoch – vistārayukta ek
jīvamān ane sadā svabhāvathī vistr̥ut dharmadravya ane adharmadravyamān paṇ lokākāshapramāṇ
asaṅkhya pradesho hoy chhe. ‘‘अणंत आयासे’’ ākāshamān anant pradesho hoy chhe. ‘‘मुत्ते तिविह
पदेसा’’ mūrtta – pudgal dravyamān saṅkhyāt, asaṅkhyāt ane anant paramāṇuonā piṇḍ arthāt
skandh hoy chhe; tene ja traṇ prakāranā pradesho kahevāmān āve chhe, kṣhetrapradeshone nahi. kemake
pudgal anantapradeshavāḷā kṣhetramān rahetān nathī. ‘‘कालस्सेगो’’ kālāṇune ek ja pradesh chhe. ‘‘ण
तेण सो काओ’’ te kāraṇ te ‘kāy’ nathī. kāḷadravyane ekapradesh hovānī bābatamān yukti
batāve chhe. te ā rīte — jevī rīte antim sharīrathī thoḍā ochhā pramāṇavāḷā siddhatva
desh asaṅkhya jīv ekakai, dharma - adharma tathā gini takai;
nabh anant, pudgal bahu bhāy, ek kālakai, im vin - kāy. 25.
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 79