विभावव्यञ्जनपर्यायाभावान्नित्यानि, द्रव्यार्थिकनयेन च; जीवपुद्गलद्रव्ये पुनर्यद्यपि
द्रव्यार्थिकनयापेक्षया नित्ये तथाप्यगुरुलघुपरिणतिस्वरूपस्वभावपर्यायापेक्षया विभावव्यञ्जन-
पर्यायापेक्षया चानित्ये । ‘‘कारण’’ पुद्गलधर्माधर्माकाशकालद्रव्याणि व्यवहारनयेन
जीवस्यशरीरवाङ्मनःप्राणापानादिगतिस्थित्यवगाहवर्त्तनाकार्याणि कुर्वन्तीति कारणानि भवंति ।
जीवद्रव्यं पुनर्यद्यपि गुरुशिष्यादिरूपेण परस्परोपग्रहं करोति तथापि पुद्गलादिपंचद्रव्याणां
किमपि न करोतीत्यकारणम् । ‘‘कत्ता’’ शुद्धपारिणामिकपरमभावग्राहकेन शुद्धद्रव्यार्थिकनयेन
यद्यपि बंधमोक्षद्रव्यभावरूपपुण्यपापघटपटादीनामकर्त्ता जीवस्तथाप्यशुद्धनिश्चयेन
शुभाशुभोपयोगाभ्यां परिणतः सन् पुण्यपापबंधयोः कर्त्ता तत्फलभोक्ता च भवति ।
विशुद्धज्ञानदर्शनस्वभावनिजशुद्धात्मद्रव्यस्य सम्यक्श्रद्धानज्ञानानुष्ठानरूपेण शुद्धोपयोगेन तु
परिणतः सन् मोक्षस्यापि कर्त्ता तत्फलभोक्ता चेति । शुभाशुभशुद्धपरिणामानां परिणमनमेव
कर्तृत्वं सर्वत्र ज्ञातव्यमिति । पुद्गलादिपंचद्रव्याणां च स्वकीयस्वकीयपरिणामेन परिणमनमेव
temanāmān vibhāvavyañjanaparyāyano abhāv hovāthī te nitya chhe, dravyārthikanayanī apekṣhāthī
paṇ nitya chhe. jīv ane pudgaladravya joke dravyārthikanayanī apekṣhāe nitya chhe, topaṇ
agurulaghuguṇanā pariṇamanarūp svabhāvaparyāyanī apekṣhāe tathā vibhāvavyañjanaparyāyanī
apekṣhāe anitya chhe.
‘‘कारण’’ pudgal, dharma, adharma, ākāsh ane kāḷadravya vyavahāranayathī jīvanān
sharīr – vāṇī – man – prāṇ – uchchhvās, gati, sthiti, avagāhan ane vartanārūp kāryo kare
chhe, tethī kāraṇ chhe. jīvadravya joke guru – shiṣhyādirūpe paraspar upakār kare chhe, topaṇ
pudgalādi pāñch dravyonun kāī paṇ kārya karatun nathī, tethī jīv ‘akāraṇ’ chhe.
‘‘कत्ता’’ shuddha – pāriṇāmik – paramabhāvagrāhak shuddhadravyārthikanayathī jīv joke bandh
– mokṣha, dravya – bhāvarūp, puṇya – pāp ane ghaṭ - paṭādino akartā chhe; topaṇ ashuddhanishchayathī
shubh ane ashubhopayogarūp pariṇamīne puṇya - pāpabandhano kartā ane tenā phaḷano bhoktā
thāy chhe; vishuddha gnānadarshanasvabhāvī nij - shuddhātmadravyanān samyakshraddhānagnān ane
anuṣhṭhānarūp shuddhopayoge pariṇamīne mokṣhano paṇ kartā ane tenā phaḷano bhoktā thāy
chhe. sarvatra jīvane shubh, ashubh tathā shuddha pariṇāmonā pariṇamanarūp ja kartr̥utva jāṇavun.
pudgalādi pāñch dravyone to potapotānā pariṇāmathī je pariṇaman chhe te ja kartr̥utva chhe;
vāstavamān puṇya - pāpādirūpe akartāpaṇun ja chhe.
ṣhaḍdravya-pañchāstikāy adhikār [ 87