Chha Dhala-Hindi (English transliteration). Gatha: 3: eshanA, AdAn nikShepan aur prathisthApan samiti,4: muniyoki teen gupti aur panch indriyo par vijay,5: muniyoke chhah Avashyak aur shesh sat moolgun,6: muniks shesh gun tathA rag-dweshka abhAv,7: muniyoke tap, dhram, vihar tathA swaroopAcharan chAritra,8: swaroopAcharan chAritra,9: swaroopAcharan chAritra (shuddhopayog)kA varan (Dhal 6),10: swaroopAcharan chAritra lakShan aur nirvikalp dhyAn (Dhal 6),11: swaroopAcharan chAritra aur arihat dashA (Dhal 6),12: siddhadashA (siddhaswaroop)kA varan (Dhal 6).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 11

 

Page 157 of 192
PDF/HTML Page 181 of 216
single page version

background image
AgekI bhUmi dekhakar chalanekA vikalpa uThe vah (1) IryA samiti
hai tathA jisaprakAr chandrase amRut jharatA hai; usIprakAr munike
mukhachandrase jagatakA hit karanevAle, sarva ahitakA nAsh karanevAle,
sunanemen sukhakar, sarvaprakArakI shankAonko dUr karanevAle aur
mithyAtva (viparItatA yA sandeh) rUpI rogakA nAsh karanevAle aise
amRutavachan nikalate hain . isaprakAr samitirUp bolanekA vikalpa
muniko uThatA hai vah (2) bhAShA samiti hai .
–uparyukta bhAvArthamen Aye hue vAkyonko badalanese kramasha
parigrahatyAg-mahAvrat tathA IryA samiti aur bhAShA samitikA lakShaN
ho jAyegA .
prashna–sachchI samiti kise kahate hain ?
uttar–par jIvonkI rakShAke hetu yatnAchAr pravRuttiko agnAnI
jIv samiti mAnate hain; kintu hinsAke pariNAmonse to pApabandha hotA
hai . yadi rakShAke pariNAmonse samvar kahoge to puNyabandhakA kAraN
kyA sidgha hogA ?
tathA muni eShaNA samitimen doShako TAlate hain; vahAn rakShAkA
prayojan nahIn hai; isaliye rakShAke hetu hI samiti nahIn hai . to phi ra
samiti kisaprakAr hotI hai ? muniko kinchit rAg hone par
gamanAdi kriyAen hotI hain, vahAn un kriyAommen ati Asaktike
abhAvase pramAdarUp pravRutti nahIn hotI tathA dUsare jIvonko dukhI
karake apanA gamanAdi prayojan siddha nahIn karate; isaliye unase
svayam dayAkA pAlan hotA hai– isaprakAr sachchI samiti hai .
(
mokShamArga-prakAshak (dehalI) pRu. 335) ..2..
IryA bhAShA eShaNA, puni kShepaN AdAn .
pratiShThApanA jutakriyA, pAnchon samiti vidhAn ..

Page 158 of 192
PDF/HTML Page 182 of 216
single page version

background image
eShaNA, AdAn-nikShepaN aur pratiShThApan samiti
chhayAlIs doSh vinA sukul, shrAvakatanain ghar ashanako .
lain tap baDhAvan hetu, nahin tan-poShate taji rasanako ..
shuchi gnAn sanyam upakaraN, lakhikain gahain, lakhikain dharain .
nirjantu thAn viloki tan-mal mUtra shleSham pariharain ..3..
anvayArtha :[vItarAgI muni ] (sukul) uttam
kulavAle (shrAvakatanain) shrAvakake ghar aur (rasanako) chhahon ras
athavA ek-do rasonko (taji) chhoDakar (tan) sharIrako (nahin

Page 159 of 192
PDF/HTML Page 183 of 216
single page version

background image
poShatain) puShTa na karate hue–mAtra (tap) tapakI (baDhAvan hetu) vRuddhi
karaneke hetuse [AhArake ] (chhayAlIs) chhiyAlIs (doSh binA)
doShonko dUr karake (ashanako) bhojanako (lain) grahaN karate
hain
.(shuchi) pavitratAke (upakaraN) sAdhan kamaNDalako, (gnAn)
gnAnake (upakaraN) sAdhan shAstrako, tathA (sanyam) sanyamake
(upakaraN) sAdhan pInchhIko (lakhikain) dekhakar (gahain) grahaN karate
hain [aur ] (lakhikain) dekhakar (dharain) rakhate hain [aur ] (mUtra) peshAb
(shleShma) shleShma (tan-mal) sharIrake mailako (nirjantu) jIvarahit
(thAn) sthAn (viloki) dekhakar (pariharain) tyAgate hain .
bhAvArtha :vItarAgI jain muni-sAdhu uttam kulavAle
shrAvakake ghar, AhArake chhiyAlIs doShonko TAlakar tathA amuk
rasonkA tyAg karake [athavA svAdakA rAg na karake ] sharIrako puShTa
karanekA abhiprAy na rakhakar, mAtra tapakI vRuddhi karaneke liye
AhAr grahaN karate hain; isaliye unako (3) eShaNAsamiti hotI
hai . pavitratAke sAdhan kamaNDalako, gnAnake sAdhan shAstrako aur
sanyamake sAdhan pInchhIko–jIvonkI virAdhanA bachAneke hetu– dekhabhAl
kar rakhate hain tathA uThAte hain; isaliye unako (4) AdAn-nikShepaN
samiti hotI hai . mal-mUtra-kaph Adi sharIrake mailako jIvarahit
AhArake doShonkA visheSh varNan ‘‘anagAr dharmAmRut’’ tathA
‘‘mUlAchAr’’ Adi shAstrommen dekhen
. un doShonko TAlaneke hetu
digambar sAdhuonko kabhI mahInon tak bhojan na mile; tathApi muni
kinchit khed nahIn karate; anAsakta aur nirmoh– haTharahit sahaj
hote hain
. [kAyar manuShyon–agnAniyonko aisA munivrat kaShTadAyak
pratIt hotA hai, gnAnIko vah sukhamay lagatA hai .]

Page 160 of 192
PDF/HTML Page 184 of 216
single page version

background image
sthAn dekhakar tyAgate hain; isaliye unako (5) vyutsarga arthAt
pratiShThApan samiti hotI hai
..3..
muniyonkI tIn gupti aur pAnch indriyon par vijay
samyak prakAr nirodh man vach kAy, Atam dhyAvate .
tin suthir mudrA dekhi mRugagaN upal khAj khujAvate ..
ras rUp gandh tathA pharas aru shabda shubh asuhAvane .
tinamen na rAg-virodh panchendriy-jayan pad pAvane ..4..
anvayArtha :[vItarAgI muni ] (man vach kAy) man-
vachan-kAyAkA (samyak prakAr) bhalI-bhAnti-barAbar (nirodh) nirodh
karake, jab (Atam) apane AtmAkA (dhyAvate) dhyAn karate hain,
tab (tin) un muniyonkI (suthir) suthir-shAnt (mudrA) mudrA
(dekhi) dekhakar, unhen (upal) patthar samajhakar (mRugagaN) hiran
athavA chaupAye prANiyonke samUh (khAj) apanI khAj-khujalIko
(khujAvate) khujAte hain . [jo ] (shubh) priy aur (asuhAvane) apriy
[pAnch indriyon sambandhI ] (ras) pAnch ras, (rUp) pAnch varNa, (gandh)
do gandh, (pha ras) ATh prakArake sparsha, (aru) aur (shabda)

Page 161 of 192
PDF/HTML Page 185 of 216
single page version

background image
shabda–(tinamen) un sabamen (rAg-virodh) rAg yA dveSh (na) muniko
nahIn hote, [isaliye ve muni ] (panchendriy jayan) pAnch indriyonko
jItanevAlA arthAt jitendriy (pad) pad (pAvane) prApta karate hain .
bhAvArtha :is gAthAmen nishchay guptikA tathA bhAvalingI
munike aTThAIs mUlaguNommen pAnch indriyonkI vijayake svarUpakA
varNan karate hain .
bhAvalingI muni jab ugra puruShArtha dvArA shuddhopayogarUp
pariNamit hokar nirvikalpa rUpamen svarUpamen gupta hote hain–vah nishchay
gupti hai . us samay man-vachan-kAyakI kriyA svayam ruk jAtI hai .
unakI shAnt aur achal mudrA dekhakar, unake sharIrako patthar
samajhakar mRugonke
jhuNDa (pashu) khAj (khujalI) khujAte hain, tathApi
ve muni apane dhyAnamen nishchal rahate hain . un bhAvalingI muniyonko
tIn guptiyAn hain .
prashna–gupti kise kahate hain?
uttar–man-vachan-kAyAkI bAhya cheShTA miTAnA chAhe, pApakA
chintavan na kare maun dhAraN kare, tathA gamanAdi na kare, use agnAnI
jIv gupti mAnate hain . us samay manamen to bhakti Adi rUp anek
prakArake shubharAgAdi vikalpa uThate hain; isaliye pravRuttimen to guptipanA
is sambandhamen sukumAl munikA dRuShTAnta–jab ve dhyAn men lIn the,
us samay ek siyAlanI aur usake do bachche unakA AdhA pair
khA gaye the; kintu ve apane dhyAnase kinchit chalAyamAn nahIn hue
.
(sanyogase dukh hotA hI nahIn, sharIrAdimen mamatva kare to us
mamatvabhAvase hI dukhakA anubhav hotA hai–aisA samajhanA
.)

Page 162 of 192
PDF/HTML Page 186 of 216
single page version

background image
ho nahIn sakatA . (samyagdarshan-gnAn aur AtmAmen lInatA dvArA)
vItarAgabhAv hone par jahAn man-vachan-kAyAkI cheShTA na ho vahI
gupti hai .
(mokShamArga-prakAshak pRu. 235) .
muni priy (anukUl) pAnch indriyonke pAnch ras, pAnch rUp,
do gandh, ATh sparsha tathA shabdarUp pAnch viShayommen rAg nahIn karate
aur apriy (pratikUl) Upar kahe hue pAnch viShayommen dveSh nahIn
karate . –isaprakAr (5) pAnch indriyonko jItaneke kAraN ve
jitendriy kahalAte hain
..4..
muniyonke chhah Avashyak aur sheSh sAt mUlaguN
samatA samhArain, thuti uchArain, vandanA jinadevako .
nit karain shrutirati karain pratikram, tajain tan ahamevako ..
jinake na nhaun, na dantadhovan, lesh ambar-Avaran .
bhUmAnhi pichhalI rayanimen kachhu shayan ekAsan karan ..5..
anvayArtha :[vItarAgI muni ] (nit) sadA (samatA)

Page 163 of 192
PDF/HTML Page 187 of 216
single page version

background image
sAmAyik (samhArain) samhAlakar karate hain, (thuti) stuti (uchArain)
bolate hain . (jinadevako) jinendra bhagavAnakI (vandanA) vandanA karate
hain . (shrutirati) svAdhyAyamen prem (karain) karate hain, (pratikram)
pratikramaN (karain) karate hain, (tan) sharIrakI (ahamevako) mamatAko
(tajain) chhoDate hain . (jinake) jin muniyonko (nhaun) snAn aur
(dantadhovan) dAntonko svachchha karanA (na) nahIn hotA, (ambar
Avaran) sharIr Dhankaneke liye vastra (lesh) kinchit bhI unake (na)
nahIn hotA aur (pichhalI rayanimen) rAtrike pichhale bhAgamen (bhUmAhin)
dharatI par (ekAsan) ek karavaT (kachhu) kuchh samay tak (shayan)
shayan (karan) karate hain .
bhAvArtha :vItarAgI muni sadA (1) sAmAyik, (2) sachche
dev-guru-shAstrakI stuti, (3) jinendra bhagavAnakI vandanA, (4)
svAdhyAy, (5) pratikramaN, (6) kAyotsarga (sharIrake prati mamatAkA
tyAg) karate hain; isaliye unako chhah Avashyak hote hain aur ve
muni kabhI bhI (1) snAn nahIn karate, (2) dAntonkI saphAI nahIn
karate, (3) sharIrako Dhankaneke liye thoDA-sA bhI vastra nahIn rakhate
tathA (4) rAtrike pichhale bhAgamen ek karavaTase bhUmi par kuchh samay
shayan karate hain
..5..
muniyonke sheSh guN tathA rAg-dveShakA abhAv
ik bAr dinamen len ahAr, khaDe alap nij-pAnamen .
kachalonch karat, na Darat pariShah saun, lage nij dhyAnamen ..
ari mitra, mahal masAn, kanychan kAnch, nindan thutikaran .
arghAvatAran asi-prahAranamen sadA samatAdharan ..6..

Page 164 of 192
PDF/HTML Page 188 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[ve vItarAgI muni ] (dinamen) dinamen (ik
bAr) ek bAr (khaDe) khaDe rahakar aur (nij-pAnamen) apane
hAthamen rakhakar (alpa) thoDA-sA (ahAr) AhAr (len) lete hain;
(kachalonch) keshalonch (karat) karate hain, (nij dhyAnamen) apane
AtmAke dhyAnamen (lage) tatpar hokar (pariShah saun) bAIs prakArake
pariShahonse (na Darat) nahIn Darate aur (ari mitra) shatru yA mitra,
(mahal masAn) mahal yA smashAn, (kanchan kAnch) sonA yA kAnch
(nindan thuti karan) nindA yA stuti karanevAle, (arghAvatAran)
pUjA karanevAle aur (asi-prahAran) talavArase prahAr karanevAle
un sabamen (sadA) sadA (samatA) samatAbhAv (dharan) dhAraN karate
hain .

Page 165 of 192
PDF/HTML Page 189 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :[ve vItarAgI muni ] (5) dinamen ekabAr
(6) khaDe-khaDe apane hAthamen rakhakar thoDA AhAr lete hain;
(7) keshakA lonch karate hain; AtmadhyAnamen magna rahakar pariShahonse
nahIn Darate arthAt bAIs prakArake pariShahon par vijay prApta karate
hain tathA shatru-mitra, mahal-smashAn, suvarNa-kAnch, nindak aur
stuti karanevAle, pUjA-bhakti karanevAle yA talavAr Adise prahAr
karanevAle in sabamen samabhAv (rAg-dveShakA abhAv) rakhate hain arthAt
kisI par rAg-dveSh nahIn karate .
prashna :–sachchA pariShah-jay kise kahate hain?
uttar :–kShudhA, tRuShA, shIt, uShNa, DAns-machchhar, charyA,
shayyA, vadh, rog, tRuNasparsha, mal, nagnatA, arati, strI, niShadyA,
Akrosh, yAchanA, satkAr-puraskAr alAbh, adarshan, pragnA aur
agnAn–ye bAIs prakArake pariShah hain . bhAvalingI muniko pratisamay
tIn kaShAyakA (anantAnubandhI AdikA) abhAv honese svarUpamen
sAvadhAnIke kAraN jitane anshamen rAg-dveShakI utpatti nahIn hotI,
utane anshamen unakA nirantar pariShah-jay hotA hai . kShudhAdik lagane
par usake nAshakA upAy na karanA use (agnAnI jIv) pariShah-
sahan karate hain . vahAn upAy to nahIn kiyA; kintu antarangamen kShudhAdi
aniShTa sAmagrI milanese dukhI huA tathA rati AdikA kAraN
milanese sukhI huA–kintu ve to dukh-sukharUp pariNAm hain aur
vahI Arta-raudradhyAn hai; aise bhAvonse samvar kisaprakAr ho sakatA
hai ?
prashna :–to phi ra pariShahajay kisaprakAr hotA hai ?
uttar :–tattvagnAnake abhyAsase koI padArtha iShTa-aniShTa

Page 166 of 192
PDF/HTML Page 190 of 216
single page version

background image
bhAsit na ho; dukhake kAraN milanese dukhI na ho tathA sukhake
kAraN milanese sukhI na ho; kintu gneyarUpase usakA gnAtA hI
rahe –vahI sachchA pariShahajay hai . (mokShamArgaprakAshak pRu. 336)
..6..
muniyonke tap, dharma, vihAr tathA svarUpAcharaNachAritra
tap tapain dvAdash, dharain vRuSh dash, ratanatray sevain sadA .
muni sAthamen vA ek vicharain, chahain nahin bhavasukh kadA ..
yon hai sakalasanyam charit, suniye svarUpAcharan ab .
jis hot pragaTai ApanI nidhi, miTai parakI pravRutti sab ..7..
anvayArtha :[ve vItarAgI muni sadA ] (dvAdash) bArah
prakArake (tap tapain) tap karate hain; (dash) das prakArake (vRuSh)
dharmako (dharain) dhAraN karate hain aur (ratanatray) samyagdarshan,
samyaggnAn tathA samyakchAritrakA (sadA) sadA (sevain) sevan karate
hain . (muni sAthamen) muniyonke sanghamen (vA) athavA (ek) akele
(vicharain) vicharate hain aur (kadA) kisI bhI samay (bhavasukh)
sAnsArik sukhonkI (nahin chahain) ichchhA nahIn karate . (yon) isaprakAr
(sakal sanyam charit) sakal sanyam chAritra (hai) hai; (ab) ab
(svarUpAcharaN) svarUpAcharaN chAritra suno . (jis) jo
svarUpAcharaN chAritra [svarUpamen ramaNatArUp chAritra ] (hot) pragaT
honese (ApanI) apane AtmAkI (nidhi) gnAnAdik sampatti
(pragaTai) pragaT hotI hai tathA (parakI) paravastuonkI orakI (sab)
sarva prakArakI (pravRutti) pravRutti (miTai) miT jAtI hai .
bhAvArtha :(1) bhAvalingI munikA shuddhAtmasvarUpamen lIn
rahakar pratapanA-pratApavanta vartanA so tap hai tathA haTharahit bArah

Page 167 of 192
PDF/HTML Page 191 of 216
single page version

background image
prakArake tapake shubh vikalpa hote hain–vah vyavahAr tap hai .
vItarAgabhAvarUp uttamakShamAdi pariNAm so dharma hai . bhAvalingI
muniko uparyuktAnusAr tap aur dharmakA AcharaN hotA hai; ve
muniyonke sanghamen athavA akele vihAr karate hain; kisI bhI samay
sAnsArik sukhakI ichchhA nahIn karate . –is prakAr sakalachAritrakA
svarUp kahA .
(2) agnAnI jIv anashanAdi tapase nirjarA mAnate hain; kintu
mAtra bAhya tap karanese to nirjarA hotI nahIn hai . shuddhopayog
nirjarAkA kAraN hai, isaliye upachArase tapako bhI nirjarAkA
kAraN kahA hai . yadi bAhya dukh sahan karanA hI nirjarAkA kAraN
ho, tab to pashu Adi bhI kShudhA-tRuShA sahan karate hain .
prashna :–ve to parAdhInatApUrvak sahan karate hain . jo
svAdhInarUpase dharmabuddhipUrvak upavAsAdi tap kare use to nirjarA
hotI hai nA ?
uttar :– dharmabuddhise bAhya upavAsAdi kare to vahAn upayog
to ashubh, shubh yA shuddharUp–jisaprakAr jIv pariName–pariNamit
hogA; upavAsake pramANamen yadi nirjarA ho to nirjarAkA mukhya
kAraN upavAsAdi siddha hon; kintu aisA to ho nahIn sakatA;
kyonki pariNAm duShTa hone par upavAsAdi karanese bhI, nirjarA kaise
sambhav ho sakatI hai? yahAn yadi aisA kahoge ki–jaise ashubh, shubh
yA shuddharUp upayog pariNamit ho, tadanusAr bandha-nirjarA hain, to
upavAsAdi tap nirjarAkA mukhya kAraN kahAn rahA ?–vahAn ashubh
aur shubh pariNAm to bandhake kAraN siddha hue tathA shuddha pariNAm
nirjarAkA kAraN siddha huA .

Page 168 of 192
PDF/HTML Page 192 of 216
single page version

background image
prashna :–yadi aisA hai to, anashanAdiko tapakI sangnA kis
prakAr kahI gaI ?
uttar :–unhen bAhya-tap kahA hai; bAhyakA artha yah hai
ki–bAhyamen dUsaronko dikhAI de ki yah tapasvI hai; kintu svayam
to jaise antarang-pariNAm honge, vaisA hI phal prApta karegA .
(3) tathA antarang tapommen bhI prAyashchit, vinay, vaiyAvRutya,
svAdhyAy, tyAg aur dhyAnarUp kriyAmen bAhya pravartan hai, vah to
bAhya-tap jaisA hI jAnanA; jaisI bAhya-kriyA hai; usIprakAr yah
bhI bAhya-kriyA hai; isaliye prAyashchit Adi bAhya-sAdhan bhI
antarang tap nahIn hain .
parantu aisA bAhya pravartan hone par jo antarang pariNAmonkI
shuddhatA ho, usakA nAm antarang tap jAnanA; aur vahAn to nirjarA
hI hai, vahAn bandha nahIn hotA tathA us shuddhatAkA alpAnsh bhI rahe
to jitanI shuddhatA huI usase to nirjarA hai, tathA jitanA shubhabhAv
hai unase bandha hai . isaprakAr anashanAdi kriyAko upachArase
tapasangnA dI gaI hai– aisA jAnanA aur isaliye use vyavahAratap
kahA hai . vyavahAr aur upachArakA ek hI artha hai .
adhik kyA kahen ? itanA samajh lenA ki –nishchayadharma to
vItarAgabhAv hai tathA anya anek prakArake bhed nimittakI apekShAse
upachArase kahe hain; unhen vyavahAramAtra dharmasangnA jAnanA . is
rahasyako (agnAnI) nahIn jAnatA; isaliye use nirjarAkA-tapakA-
bhI sachchA shraddhAn nahIn hai .
(mokShamArgaprakAshak pRuShTha 233, ToDaramal smArak
granthamAlAse prakAshit)

Page 169 of 192
PDF/HTML Page 193 of 216
single page version

background image
prashna :–krodhAdikA tyAg aur uttam kShamAdi dharma kab hotA
hai ?
uttar :–bandhAdike bhaye athavA svarga-mokShakI ichchhAse
(agnAnI jIv) krodhAdik nahIn karatA; kintu vahAn krodh-mAnAdi
karanekA abhiprAy to gayA nahIn hai . jisaprakAr koI rAjAdike
bhayase athavA baDappan-pratiShThAke lobhase parastrIsevan nahIn karatA to
use tyAgI nahIn kahA jA sakatA; usIprakAr yah bhI krodhAdikA
tyAgI nahIn hai . to phi ra kis prakAr tyAgI hotA hai ?–ki padArtha
iShTa-aniShTa bhAsit hone par krodhAdi hote hain; kintu jab tattvagnAnake
abhyAsase koI iShTa-aniShTa bhAsit na ho, tab svayam krodhAdikakI
utpatti nahIn hotI aur tabhI sachche kShamAdi dharma hote hain .
(mokShamArgaprakAshak pRuShTha 229 ToDaramal smArak
granthamAlAse prakAshit)
(4) ab, AThavIn gAthAmen svarUpAcharaNachAritrakA varNan
karenge, use suno–ki jisake pragaT honese AtmAkI anantagnAn,
anantadarshan, anantasukh aur anantavIrya Adi shaktiyonkA pUrNa
vikAs hotA hai aur parapadArthake orakI sarvaprakArakI pravRutti dUr
hotI hai–vah svarUpAcharaNachAritra hai
..7..
svarUpAcharaNachAritra (shuddhopayog)kA varNan
jin param painI subudhi chhainI, DAri antar bhediyA .
varaNAdi aru rAgAditain nij bhAvako nyArA kiyA ..
nijamAnhi nijake hetu nijakar, Apako Apai gahyo .
guN-guNI, gnAtA-gnAn-gney, manjhAr kachhu bhed na rahyo ..8..

Page 170 of 192
PDF/HTML Page 194 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(jin) jo vItarAgI munirAj (param)
atyant (painI) tIkShNa (subudhi) samyaggnAn arthAt bhedavignAnarUpI
(chhainI) chhainI
(DAri) paTakakar (antar) antarangamen (bhediyA) bhed
karake (nijabhAvako) AtmAke vAstavik svarUpako (varaNAdi)
varNa, ras, gandh, tathA sparsharUp dravyakarmase (aru) aur (rAgAditain)
rAg-dveShAdirUp bhAvakarmase (nyArA kiyA) bhinna karake (nijamAnhin)
apane AtmAmen (nijake hetu) apane liye (nijakar) apane dvArA
(Apako) AtmAko (Apai) svayam apanese (gahyo) grahaN karate hain,
tab (guN) guN, (guNI) guNI, (gnAtA) gnAtA, (gney) gnAnakA
viShay aur (gnAn manjhAr) gnAnamen–AtmAmen (kachhu bhed na rahyo)
kinchitmAtra bhed [vikalpa ] nahIn rahatA .
bhAvArtha :jab svarUpAcharaNachAritrakA AcharaN karate
samay vItarAgI muni–jisaprakAr koI puruSh tIkShNa chhainI dvArA
patthar Adike do bhAg pRuthak-pRuthak kar detA hai;
jisaprakAr chhainI loheko kATakar do TukaDe kar detI hai;
usIprakAr shuddhopayog karmonko kATatA hai aur AtmAse un
karmonko pRuthak kar detA hai
.

Page 171 of 192
PDF/HTML Page 195 of 216
single page version

background image
usIprakAr–apane antarangamen bhedavignAnarUpI chhainI dvArA apane
AtmAke svarUpako dravyakarmase tathA sharIrAdik nokarmase aur rAg-
dveShAdirUp bhAvakarmonse bhinna karake apane AtmAmen, AtmAke liye,
AtmAko svayam jAnate hain, tab unake svAnubhavamen guN, guNI tathA
gnAtA, gnAn aur gney–aise koI bhed nahIn rahate
..8..
svarUpAcharaNachAritra (shuddhopayog)kA varNan
jahan dhyAn-dhyAtA dhyeyako na vikalpa, vach-bhed na jahAn .
chidbhAv karma, chidesh karatA, chetanA kiriyA tahAn ..
tInon abhinna akhinna shudh-upayogakI nishchal dashA .
pragaTI jahAn dRug-gnAn-vrat ye, tInadhA ekai lasA ..9..
anvayArtha :(jahan) jis svarUpAcharaNachAritramen
(dhyAn) dhyAn, (dhyAtA) dhyAtA aur (dhyeyako) dhyey –in tInonke
(vikalpa) bhed (na) nahIn hote tathA (jahAn) jahAn (vach) vachanakA
(bhed na) vikalpa nahIn hotA, (tahAn) vahAn to (chidbhAv) AtmAkA
svabhAv hI (karma) karma, (chidesh) AtmA hI (karatA) kartA,

Page 172 of 192
PDF/HTML Page 196 of 216
single page version

background image
(chetanA) chaitanyasvarUp AtmA hI (kiriyA) kriyA hotA hai– arthAt
kartA, karma aur kriyA–ye tInon (abhinna) bhedarahit-ek, (akhinna)
akhaNDa [bAdhArahit ] ho jAte hain aur (shudh upayogakI) shuddha
upayogakI (nishchal) nishchal (dashA) paryAy (pragaTI) pragaT hotI hai;
(jahAn) jisamen (dRug-gnAn-vrat) samyagdarshan, samyaggnAn aur
samyakchAritra (ye tInadhA) yah tInon (ekai) ekarUp-abhedarUpase
(lasA) shobhAyamAn hote hain .
bhAvArtha :vItarAgI munirAj svarUpAcharaNake samay jab
AtmadhyAnamen lIn ho jAte hain, tab dhyAn, dhyAtA aur dhyey–aise
bhed nahIn rahate; vachanakA vikalpa nahIn hotA; vahAn (AtmadhyAnamen)
to AtmA hI
karma, AtmA hI kartA aur AtmAkA bhAv vah kriyA
hotI hai arthAt kartA-karma aur kriyA–ye tInon bilakul akhaNDa,
abhinna ho jAte hain aur shuddhopayogakI achal dashA pragaT hotI hai,
jisamen samyagdarshan, samyaggnAn aur samyakchAritra ek sAth-
ekarUp hokar prakAshamAn hote hain
..9..
svarUpAcharaNachAritrakA lakShaN aur nirvikalpa dhyAn
paramANnaynikShepakau na udyot anubhavamen dikhai .
dRug-gnAn-sukh-balamay sadA, nahin An bhAv ju mo vikhai ..
main sAdhya sAdhak main abAdhak, karma aru tasu phalanitain .
chit pinD chanD akhanD suguNakaranD chyut puni kalanitain ..10..
anvayArtha :[us svarUpAcharaNachAritrake samay
karma = karttA dvArA huA kArya; karttA = svatantrarUpase kare so karttA;
kriyA = karttA dvArA honevAlI pravRutti
.

Page 173 of 192
PDF/HTML Page 197 of 216
single page version

background image
muniyonke ] (anubhavamen) AtmAnubhavamen (paramAN) pramAN, (nay) nay
aur (nikShepako) nikShepakA vikalpa (udyot) pragaT (na dikhai)
dikhAI nahIn detA, [parantu aisA vichAr hotA hai ki– ] (main) main
(sadA) sadA (dRug-gnAn-sukh-balamay) anantadarshan-anantagnAn-
anantasukh aur anantavIryamay hUn . (mo vikhai) mere svarUpamen (An)
anya rAg-dveShAdi (bhAv) bhAv (nahin) nahIn hain, (main) main (sAdhya)
sAdhya, (sAdhak) sAdhak tathA (karma) karma (aru) aur (tasu)
usake (phalanitain) phalonke (abAdhak) vikalparahit (chit pinD)
gnAn-darshan-chetanAsvarUp (chaNDa) nirmal tathA aishvaryavAn (akhanD)
akhanD (suguN karanD) suguNonkA bhanDAr (puni) aur (kalanitain)
ashuddhatAse (chyut) rahit hUn .
bhAvArtha :is svarUpAcharaNachAritrake samay muniyonke
AtmAnubhavamen pramAN, nay aur nikShepakA vikalpa to nahIn uThatA;
kintu guN-guNIkA bhed bhI nahIn hotA–aisA dhyAn hotA hai . pratham
aisA dhyAn hotA hai ki main anantadarshan-anantagnAn-anantasukh aur
anantavIryarUp hUn, mujhamen koI rAgAdik bhAv nahIn hain; main hI sAdhya

Page 174 of 192
PDF/HTML Page 198 of 216
single page version

background image
hUn, main hI sAdhak hUn aur karma tathA karmaphalase pRuthak hUn . main gnAn-
darshan-chetanAsvarUp nirmal aishvaryavAn tathA akhaNDa, sahaj shuddha
guNonkA bhaNDAr aur puNya-pApase rahit hUn .
tAtparya yah hai ki sarvaprakArake vikalponse rahit nirvikalpa
AtmasthiratAko svarUpAcharaNachAritra kahate hain ..10..
svarUpAcharaNachAritra aur arihantadashA
yon chintya nijamen thir bhaye, tin akath jo Anand lahyo .
so indra nAg narendra vA ahamindrakain nAhIn kahyo ..
tab hI shukla dhyAnAgni kari, chaughAti vidhi-kAnan dahyo .
sab lakhyo kevalagnAn kari, bhavilokako shivamag kahyo ..11..
anvayArtha :[svarUpAcharaNachAritramen ] (yon) is prakAr
(chintya) chintavan karake (nijamen) AtmasvarUpamen (thir bhaye) lIn
hone par (tin) un muniyonko (jo) jo (akath) kahA na jA
sake aisA
vachanase pAr–(Ananda) Ananda (lahyo) hotA hai (so)
vah Ananda (indra) indrako, (nAg) nAgendrako, (narendra)

Page 175 of 192
PDF/HTML Page 199 of 216
single page version

background image
chakravartIko (vA ahamindrako) yA ahamindrako (nahIn kahyo) kahanemen
nahIn AyA–nahIn hotA . (tab hI) vah svarUpAcharaNachAritra pragaT
honeke pashchAt jab (shukla dhyAnAgni kari) shukladhyAnarUpI agni
dvArA (chaughAti vidhi kAnan) chAr ghAtikarmonrUpI van (dahyo) jal
jAtA hai aur (kevalagnAnakari) kevalagnAnase (sab) tInakAl aur
tInalokamen honevAle samasta padArthonke sarvaguN tathA paryAyonko
(lakhyo) pratyakSha jAn lete hain, tab (bhavilokako) bhavya jIvonko
(shivamag) mokShamArga (kahyo) batalAte hain .
bhAvArtha :is svarUpAcharaNachAritrake samay munirAj jab
uparyuktAnusAr chintavan-vichAr karake AtmAmen lIn ho jAte hain,
tab unhen jo Ananda hotA hai, vaisA Ananda indra, nAgendra, narendra
(chakravartI) yA ahamindra (kalpAtIt dev)ko bhI nahIn hotA . yah
svarUpAcharaNachAritra pragaT honeke pashchAt svadravyamen ugra

Page 176 of 192
PDF/HTML Page 200 of 216
single page version

background image
ekAgratAse–shukladhyAnarUp agni dvArA–chAr ghAtikarmonkA nAsh
hotA hai aur arihanta dashA tathA kevalagnAnakI prApti hotI hai,
jisamen tIn kAl aur tIn lokake samasta padArtha spaShTa gnAt hote
hain aur tab bhavya jIvonko mokShamArgakA upadesh dete hain
..11..
siddhadashAkA (siddhasvarUp)kA varNan
puni ghAti sheSh aghAti vidhi, chhinamAnhin aShTam bhU vasain .
vasu karma vinasain suguN vasu, samyaktva Adik sab lasain ..
sansAr khAr apAr pArAvAr tari tIrahin gaye .
avikAr akal arUp shuchi, chidrUp avinAshI bhaye ..12..
ghAtikarma do prakArake hain–dravya-ghAtikarma aur bhAv-ghAtikarma .
unamen shukladhyAn dvArA shuddha dashA pragaT hone par bhAv-ghAtikarmarUp
ashuddha paryAyen utpanna nahIn hotIn vah bhAvaghAtikarmakA nAsh hai, tathA
usIprakAr dravya-ghAtikarmakA svayam abhAv hotA hai, vah dravya-
ghAtikarmakA nAsh hai
.
anvayArtha :(puni) kevalagnAn prApta karaneke pashchAt