Page 137 of 192
PDF/HTML Page 161 of 216
single page version
(bhelA) ekarUp (nahin) nahIn hain, (bhinna-bhinna) pRuthak-pRuthak hain, (to)
to phi ra (pragaT) jo bAhyamen pragaTarUpase (jude) pRuthak dikhAI dete
hain aise (dhan) lakShmI, (dhAmA) makAn, (sut) putra aur (rAmA) strI
Adi (mili) milakar (ik) ek (kyon) kaise (hvai) ho sakate
hain?
bilakul bhinna-bhinna hain; usIprakAr yah jIv aur sharIr bhI mile
hue-ekAkAr dikhAI dete hain tathApi ve donon apane-apane
svarUpAdikI apekShAse (svadravya-kShetra-kAl-bhAvase) bilakul
pRuthak-pRuthak hain, to phi ra pragaTarUpase bhinna dikhAI denevAle aise
moTaragADI, dhan, makAn, bAg, putra-putrI, strI Adi apane sAth
kaise ekamek ho sakate hain ? arthAt strI-putrAdi koI bhI paravastu
apanI nahIn hai–isaprakAr sarva padArthonko apanese bhinna jAnakar
Page 138 of 192
PDF/HTML Page 162 of 216
single page version
‘‘anyatva bhAvanA’’ hai
(vasAditain) charabI Adise (mailI) apavitra hai aur jisamen
(ghinakArI) ghRuNA-glAni utpanna karanevAle (nav dvAr) nau daravAje
(bahain) bahate hain, (as) aise (deh) sharIramen (yArI) prem-rAg
(kimi) kaise (karai) kiyA jA sakatA hai?
hai tathA nau dvAronse mail bAhar nikalatA hai, aise sharIrake prati moh-
rAg kaise kiyA jA sakatA hai ? yah sharIr Uparase to makkhIke
pankh samAn patalI chamaDImen maDhA huA hai; isaliye bAharase sundar
Page 139 of 192
PDF/HTML Page 163 of 216
single page version
to usamen apavitra vastuen bharI hain; isaliye usamen mamatva, ahankAr
yA rAg karanA vyartha hai .
karAnA hai; kintu sharIrake prati dveShabhAv utpanna karAnekA Ashay
nahIn . sharIr to usake apane svabhAvase hI ashuchimay hai aur yah
bhagavAn AtmA nijasvabhAvase hI shuddha evan sadA shuchimay pavitra
chaitanya padArtha hai; isaliye samyagdRuShTi jIv apane shuddha AtmAkI
sanmukhatA dvArA apanI paryAyamen shuchitAkI (pavitratAkI) vRuddhi karatA
hai, yah ‘‘ashuchi bhAvanA’’ hai
Asrav (hvai) hotA hai aur (Asrav) vah Asrav (ghanere) atyanta
Page 140 of 192
PDF/HTML Page 164 of 216
single page version
use (niravere) dUr karen.
karmayogya rajakaNonkA svayam-svata AnA (AtmAke sAth ek kShetramen
Agaman honA) so dravya-Asrav hai . [usamen jIvakI ashuddha paryAyen
nimittamAtra hain . ]
us samay navIn karmayogya rajakaNonkA svayam-svata AnA
(AtmAke sAth ek kShetramen Agaman honA) so dravyapuNya hai . usamen
jIvakI ashuddhaparyAy nimittamAtra hai .
so dravyapAp hai. [usamen jIvakI ashuddha paryAyen nimitta mAtra hain . ]
puNya-pAp to paravastu hain, ve kahIn AtmAkA hit-ahit nahIn kar
sakate–aisA yathArtha nirNay pratyek gnAnI jIvako hotA hai aur
isaprakAr vichAr karake samyagdRuShTi jIv svadravyake avalambanake
balase jitane anshamen AsravabhAvako dUr karatA hai, utane anshamen
use vItarAgatAkI vRuddhi hotI hai–use ‘‘Asrav bhAvanA’’ kahate
hain
Page 141 of 192
PDF/HTML Page 165 of 216
single page version
AtmAke (anubhav) anubhavamen [shuddha upayogamen ] (chit) gnAnako
(dInA) lagAyA hai (tinahI) unhonne hI (Avat) Ate hue (vidhi)
karmonko (roke) rokA hai aur (samvar lahi) samvar prApta karake
(sukh) sukhakA (avaloke) sAkShAtkAr kiyA hai .
donon bandhake kAraN hain–aisA samyagdRuShTi jIv pahalese hI jAnatA
hai . yadyapi sAdhakako nichalI bhUmikAmen shuddhatAke sAth alpa
shubhAshubhabhAv hote hain; kintu vah dononko bandhakA kAraN mAnatA hai;
isaliye samyagdRuShTi jIv svadravyake Alamban dvArA jitane anshamen
shuddhatA karatA hai, utane anshamen use samvar hotA hai aur vah kramasha
shuddhatAmen vRuddhi karate hue pUrNa shuddhatA arthAt samvar prApta karatA hai .
yah ‘‘samvar bhAvanA’’ hai
Page 142 of 192
PDF/HTML Page 166 of 216
single page version
usase (nij kAj) jIvakA dharmarUpI kArya (na saranA) nahIn hotA;
kintu (jo) [nirjarA ] (tap kari) AtmAke shuddha pratapan dvArA
(karma) karmonkA (khipAvai) nAsh karatI hai [vah avipAk athavA
sakAm nirjarA hai . ] (soI) vah (shivasukh) mokShakA sukh
(darasAvai) dikhalAtI hai .
kAraN nahIn hotA. parantu samyagdarshan-gnAn-chAritra dvArA arthAt
AtmAke shuddha pratapan dvArA jo karma khir jAte hain, vah avipAk
athavA sakAm nirjarA kahalAtI hai . tadanusAr shuddhikI vRuddhi hote-
hote sampUrNa nirjarA hotI hai, tab jIv shivasukh arthAt sukhakI
Page 143 of 192
PDF/HTML Page 167 of 216
single page version
svadravyake Alamban dvArA jo shuddhikI vRuddhi karatA hai, yah ‘‘nirjarA
bhAvanA’’ hai
koI (na harai) nAsh nahIn kar sakatA; [aur yah lok ]
(ShaDdravyamayI) chhah prakArake dravyasvarUp hai–chhah dravyonse paripUrNa hai
(so) aise (lokamAnhi) lokamen (bin samatA) vItarAgI samatA binA
(nit) sadaiv (bhramatA) bhaTakatA huA (jIv) jIv (dukh sahai)
dukh sahan karatA hai .
mahAdev Adi kisIse yah naShTa nahIn hotA; kintu yah chhah dravyamay
Page 144 of 192
PDF/HTML Page 168 of 216
single page version
sthit rahakar nirantar apanI naI-naI paryAyon arthAt avasthAonse
utpAd-vyayarUp pariNaman karate rahate hain . ek dravyamen dUsare
dravyakA adhikAr nahIn hai . yah chhah dravyasvarUp lok vah merA
svarUp nahIn hai, vah mujhase trikAl bhinna hai, main usase bhinna hUn;
merA shAshvat chaitanya-lok hI merA svarUp hai –aisA dharmI jIv
vichAr karatA hai aur svonmukhatA dvArA viShamatA miTAkar,
sAmyabhAv-vItarAgatA baDhAnekA abhyAs karatA hai, yah ‘‘lok
bhAvanA’’ hai
kiye; tathApi (samyaggnAn) samyaggnAn (na lAdhau) prApta na huA;
(durlabh) aise durlabh samyaggnAnako (muni) munirAjonne (nijamen)
apane AtmAmen (sAdhau) dhAraN kiyA hai .
Page 145 of 192
PDF/HTML Page 169 of 216
single page version
usane ek bAr bhI samyaggnAn prApta nahIn kiyA; kyonki samyaggnAn
prApta karanA vah apUrva hai; use to svonmukhatAke ananta puruShArtha
dvArA hI prApta kiyA jA sakatA hai aur aisA hone par viparIt
abhiprAy Adi doShonkA abhAv hotA hai .
chAron gatike laukik pad anantabAr prApta kiye hain; kintu nij
AtmAkA yathArtha svarUp svAnubhav dvArA pratyakSha karake use kabhI
nahIn samajhA, isaliye usakI prApti apUrva hai .
svasanmukhatApUrvak aisA chintavan karatA hai aur apanI bodhi aur
shuddhikI vRuddhikA bArambAr abhyAs karatA hai, yah ‘‘bodhidurlabh
bhAvanA’’ hai
Page 146 of 192
PDF/HTML Page 170 of 216
single page version
gnAn-chAritrarUp ratnatray Adik (bhAv) bhAv hain, (so) vah (dharma)
dharma kahalAtA hai . (jabai) jab (jiy) jIv (dhArai) use dhAraN
karatA hai (tab hI) tabhI vah (achal sukh) achal sukh-mokSha
(nihArai) dekhatA hai–prApta karatA hai .
(ratnatray) hI sArarUp dharma hai . vyavahAr ratnatray vah dharma nahIn
hai–aisA batalAneke liye yahAn gAthAmen ‘‘sAre’’ shabdakA prayog kiyA
hai . jab jIv nishchay ratnatrayasvarUp dharmako svAshray dvArA pragaT
karatA hai, tabhI vah sthir, akShayasukh (mokSha) prApta karatA hai .
isaprakAr chintavan karake samyagdRuShTi jIv svonmukhatA dvArA shuchikI
vRuddhi bArambAr karatA hai . yah ‘‘dharma bhAvanA’’ hai
(tinakI) un muniyonkI (karatUti) kriyAen (uchariye) kahI jAtI
hain, (bhavi prAnI) he bhavya jIvon ! (tAko) use (suniye) suno aur
(apanI) apane AtmAke (anubhUti) anubhavako (pichhAnI)
pahichAno .
Page 147 of 192
PDF/HTML Page 171 of 216
single page version
muniyonke sakalachAritrakA varNan kiyA jAtA hai . he bhavyon ! un
munivaronkA chAritra suno aur apane AtmAkA anubhav karo
yah bArah prakArakI bhAvanAen bhAnese vItarAgatAkI vRuddhi hotI hai .
in bArah bhAvanAonkA chintavan mukhyarUpase to vItarAgI digambar
jain munirAjako hI hotA hai tathA gauNarUpase samyagdRuShTiko bhI hotA
hai . jisaprakAr pavanake laganese agni bhabhak uThatI hai; usIprakAr
antarang pariNAmonkI shuddhatA sahit in bhAvanAonkA chintavan
karanese samatAbhAv pragaT hotA hai aur usase mokShasukh pragaT hotA
hai . svonmukhatApUrvak in bhAvanAonse sansAr, sharIr aur bhogonke
prati visheSh upekShA hotI hai aur AtmAke pariNAmonkI nirmalatA
baDhatI hai .
karanA chAhiye .
kyonki yah to jisaprakAr pahale kisIko mitra mAnatA thA, tab
usake prati rAg thA aur phi ra usake avaguN dekhakar usake prati
udAsIn ho gayA . usIprakAr pahale sharIrAdise rAg thA, kintu
Page 148 of 192
PDF/HTML Page 172 of 216
single page version
aisI udAsInatA to dveSharUp hai . kintu apane tathA sharIrAdike
yathAvat svarUpako jAnakar, bhramakA nivAraN karake, unhen bhalA
jAnakar rAg na karanA tathA burA jAnakar dveSh na karanA–aisI
yathArtha udAsInatAke hetu anityatA AdikA yathArtha chintavan karanA
hI sachchI anuprekShA hai .
aur dharma–ye bArah hain .
yog :–dravya aur bhAv .
parivartan :–pAnch prakAr hain– dravya, kShetra, kAl, bhav aur bhAv .
maladvAr :–do kAn, do Ankhen, do nAsikA chhidra, ek munh tathA
kudhAtu :–pIv, lahU, vIrya, mal, charabI, mAns aur hI Adi .
Page 149 of 192
PDF/HTML Page 173 of 216
single page version
utpanna karanA .
ATh siddhi (aishvarya) vAle hote hain; unake manuShya samAn
AkAravAlA sapta kudhAtu rahit sundar sharIr hotA hai .
samyagdarshan-gnAn-chAritra . )
Page 150 of 192
PDF/HTML Page 174 of 216
single page version
Asrav hain, bandhanake kAraN hain .
muni (sAdhu parameShThI) :–samasta vyApArase vimukta, chAr prakArakI
hote hain . samasta bhAvalingI muniyonko nagna digambaradashA
tathA sAdhuke 28 mUlaguN hote hain .
nimittarUp jIvakI shaktiko bhAvayog kahate hain .
adantadhovan, khaDe-khaDe AhAr, dinamen ek bAr AhAr-
jal tathA nagnatA AdikA pAlan–so vyavahArase sakalavrat
hai aur ratnatrayakI ekatArUp AtmasvabhAvamen sthir honA so
nishchayase sakalavrat hai .
Page 151 of 192
PDF/HTML Page 175 of 216
single page version
sakalavratI hain .
hai; itanA in donommen antar hai .
dharmabhAvanA, nishchayadharma, bodhidurlabhabhAvanA, lokabhAvanA,
samvarabhAvanA, sakAmanirjarA, savipAkanirjarA Adike lakShaN
samajhAo .
aur anyatvabhAvanAmen antar batalAo .
Page 152 of 192
PDF/HTML Page 176 of 216
single page version
sAnsArik sukhonkI asAratA Adike kAraN batalAo .
nirarthakatA, bArah bhAvanAonke chintavanase lAbh, mantrAdikI
sArthakatA aur nirarthakatA . vairAgyakI vRuddhikA upAy,
indradhanuShya tathA bijalIkA dRuShTAnta kyA samajhAte hain? lokakA
kartA-hartA mAnanese hAni, samatA na rakhanese hAni, sAnsArik
sukhakA pariNAm aur mokSha-sukhakI prAptikA samay-AdikA
spaShTa varNan karo .
Page 153 of 192
PDF/HTML Page 177 of 216
single page version
(daravahinsA) dravyahinsA (TarI) dUr ho jAtI hai aur (rAgAdi bhAv)
rAg-dveSh, kAm, krodh, mAn, mAyA, lobh Adi bhAvonko (nivAratain)
dUr karanese (bhAvit hinsA) bhAvahinsA bhI (na avatarI) nahIn hotI,
(jinake) un muniyonko (lesh) kinchit (mRuShA) jhUTh (na) nahIn
hotI, (jal) pAnI aur (mRuN) miTTI (hU) bhI (binA dIyo) diye
binA (na gahain) grahaN nahIn karate tathA (aThadashasahas) aThArah
hajAr (vidh) prakArake (shIl) shIlako-brahmacharyako (dhar) dhAraN
karake (nit) sadA (chidbrahmamen) chaitanyasvarUp AtmAmen (rami rahain)
lIn rahate hain .
nirvikalpa dhyAnadashArUp sAtavAn guNasthAn bArambAr AtA hI hai .
chhaThaven guNasthAnake samay unhen panch mahAvrat, nagnatA, samiti Adi
aTThAIs mUlaguNake shuddhabhAv hote hain; kintu use ve dharma nahIn mAnate
Page 155 of 192
PDF/HTML Page 179 of 216
single page version
pariNati nirantar vartatI hI hai .
kAm, krodh, mAn ityAdi bhAvonkI utpatti honA so bhAvahinsA hai .
vItarAgI muni (sAdhu) yah do prakArakI hinsA nahIn karate; isaliye
unako (1) ahinsA mahAvrat
hotA hai . anya kisI vastukI to bAt hI kyA, kintu miTTI aur
pAnI bhI diye binA grahaN nahIn karate; isaliye unako (3)
achauryamahAvrat hotA hai . shIlake aThArah hajAr bhedonkA sadA pAlan
karate hain aur chaitanyarUp AtmasvarUpamen lIn rahate hain; isaliye
unako (4) brahmacharya (Atma-sthiratArUp) mahAvrat hotA hai
prakArakI hinsA na karanA so ahinsA mahAvrat hai–ityAdi
isaliye pramAd na hone par bhI munirAj nadI tathA jharane AdikA
prAsuk huA jal, bhasma (rAkh) tathA apane Ap gire hue semal
ke phal aur tumbIphal AdikA grahaN kar sakate hain –aisA
‘‘shlokavArtikAlankAr’’ kA abhimat hai
Page 156 of 192
PDF/HTML Page 180 of 216
single page version
prakArake (bAhir) bahirang (sang) parigrahase (Talain) rahit hote hain .
(paramAd) pramAd-asAvadhAnI (taji) chhoDakar (chaukar) chAr hAth
(mahI) jamIn (lakhi) dekhakar (IryA) IyA (samiti tain) samitise
(chalain) chalate hain aur (jinake) jin munirAjonke (mukhachandra tain)
mukharUpI chandrase (jag suhitakar) jagatakA sachchA hit karanevAlA
tathA (sab ahitakar) sarva ahitakA nAsh karanevAlA, (shruti
sukhad) sunanemen priy lage aisA (sab sanshay) samasta sanshayonkA (harain)
nAshak aur (bhram rogahar) mithyAtvarUpI rogako haranevAlA (vachan-
amRut) vachanarUpI amRut (jharain) jharatA hai .
parigrahatyAg-mahAvrat hotA hai . dinamen sAvadhAnIpUrvak chAr hAth