Chha Dhala-Hindi (English transliteration). Gatha: 8: 6. ashuchi bhAvanA,9: 7. Ashrav bhAvanA,10: 8. sanvar bhAvanA,11: 9. nirjarA bhAvanA,12: 10. lok bhAvanA,13: 11. bodhidurlabh bhAvanA,14: 12. dharm bhAvanA,15: AtmAnubhavroopak bhAvalingi munika swaroop (Dhal 5),1: ahinsA, satyA, Achaurya, brahmacharya mahAvratake lakShan (Dhal 6),2: parigrahtyAg mahAvrat, iryA samiti aur bhAsA samiti (Dhal 6); Panchavee dhalka sarAnsh; Panchavee dhalka bhed-sangrah; Panchavee dhalka lakShan sangrah; Antarpradarshan; Panchavee dhAlki prashnavali; Chhathavee Dhal.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 9 of 11

 

Page 137 of 192
PDF/HTML Page 161 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(jiy-tan) jIv aur sharIr (jal-pay
jyon) pAnI aur dUdhakI bhAnti (melA) mile hue hain (pai) tathApi
(bhelA) ekarUp (nahin) nahIn hain, (bhinna-bhinna) pRuthak-pRuthak hain, (to)
to phi ra (pragaT) jo bAhyamen pragaTarUpase (jude) pRuthak dikhAI dete
hain aise (dhan) lakShmI, (dhAmA) makAn, (sut) putra aur (rAmA) strI
Adi (mili) milakar (ik) ek (kyon) kaise (hvai) ho sakate
hain?
bhAvArtha :jisaprakAr dUdh aur pAnI ek AkAsh-kShetramen
mile hue hain; parantu apane-apane guN AdikI apekShAse donon
bilakul bhinna-bhinna hain; usIprakAr yah jIv aur sharIr bhI mile
hue-ekAkAr dikhAI dete hain tathApi ve donon apane-apane
svarUpAdikI apekShAse (svadravya-kShetra-kAl-bhAvase) bilakul
pRuthak-pRuthak hain, to phi ra pragaTarUpase bhinna dikhAI denevAle aise
moTaragADI, dhan, makAn, bAg, putra-putrI, strI Adi apane sAth
kaise ekamek ho sakate hain ? arthAt strI-putrAdi koI bhI paravastu
apanI nahIn hai–isaprakAr sarva padArthonko apanese bhinna jAnakar

Page 138 of 192
PDF/HTML Page 162 of 216
single page version

background image
svasanmukhatApUrvak samyagdRuShTi jIv vItarAgatAkI vRuddhi karatA hai, yah
‘‘anyatva bhAvanA’’ hai
..7..
6. ashuchi bhAvanA. ashuchi bhAvanA
pal rudhir rAdh mal thailI, kIkas vasAditain mailI .
nav dvAr bahain ghinakArI, as deh kare kim yArI ..8..
anvayArtha :jo (pal) mAns (rudhir) rakta (rAdh)
pIv aur (mal) viShTAkI (thailI) thailI hai, (kIkas) hI,
(vasAditain) charabI Adise (mailI) apavitra hai aur jisamen
(ghinakArI) ghRuNA-glAni utpanna karanevAle (nav dvAr) nau daravAje
(bahain) bahate hain, (as) aise (deh) sharIramen (yArI) prem-rAg
(kimi) kaise (karai) kiyA jA sakatA hai?
bhAvArtha :yah sharIr to mAns, rakta pIv, viShTA AdikI
thailI hai aur vah hayiAn, charabI Adise bharA honeke kAraN apavitra
hai tathA nau dvAronse mail bAhar nikalatA hai, aise sharIrake prati moh-
rAg kaise kiyA jA sakatA hai ? yah sharIr Uparase to makkhIke
pankh samAn patalI chamaDImen maDhA huA hai; isaliye bAharase sundar

Page 139 of 192
PDF/HTML Page 163 of 216
single page version

background image
lagatA hai, kintu yadi usakI bhItarI hAlatakA vichAr kiyA jAye
to usamen apavitra vastuen bharI hain; isaliye usamen mamatva, ahankAr
yA rAg karanA vyartha hai .
yahAn sharIrako malin batalAnekA Ashay–bhedagnAn dvArA
sharIrake svarUpakA gnAn karAke, avinAshI nij pavitra padamen ruchi
karAnA hai; kintu sharIrake prati dveShabhAv utpanna karAnekA Ashay
nahIn . sharIr to usake apane svabhAvase hI ashuchimay hai aur yah
bhagavAn AtmA nijasvabhAvase hI shuddha evan sadA shuchimay pavitra
chaitanya padArtha hai; isaliye samyagdRuShTi jIv apane shuddha AtmAkI
sanmukhatA dvArA apanI paryAyamen shuchitAkI (pavitratAkI) vRuddhi karatA
hai, yah ‘‘ashuchi bhAvanA’’ hai
..8..
7. Asrav bhAvanA. Asrav bhAvanA
jo yoganakI chapalAI, tAtain hvai Asrav bhAI .
Asrav dukhakAr ghanere, buddhivanta tinhen niravere ..9..
anvayArtha :(bhAI) he bhavya jIv ! (yoganakI)
yogonkI (jo) jo (chapalAI) chanchalatA hai, (tAtain) usase (Asrav)
Asrav (hvai) hotA hai aur (Asrav) vah Asrav (ghanere) atyanta

Page 140 of 192
PDF/HTML Page 164 of 216
single page version

background image
(dukhakAr) dukhadAyak hai; isaliye (budhivanta) buddhimAn (tinhain)
use (niravere) dUr karen.
bhAvArtha :vikArI shubhAshubhabhAvarUp jo arUpI dashA
jIvamen hotI hai, vah bhAv-Asrav hai aur us samay navIn
karmayogya rajakaNonkA svayam-svata AnA (AtmAke sAth ek kShetramen
Agaman honA) so dravya-Asrav hai . [usamen jIvakI ashuddha paryAyen
nimittamAtra hain . ]
puNya aur pAp donon Asrav aur bandhake bhed hain .
puNya– dayA, dAn, bhakti, pUjA, vrat Adi shubharAg sarAgI
jIvako hote hain, ve arUpI ashubhabhAv hain aur vah bhAvapuNya hai tathA
us samay navIn karmayogya rajakaNonkA svayam-svata AnA
(AtmAke sAth ek kShetramen Agaman honA) so dravyapuNya hai . usamen
jIvakI ashuddhaparyAy nimittamAtra hai .
pAp–hinsA, asatya, chorI ityAdi jo ashubhabhAv hain vah
bhAvapAp hain, aur us samay karmayogya pudgalonkA Agaman honA
so dravyapAp hai. [usamen jIvakI ashuddha paryAyen nimitta mAtra hain . ]
paramArthase (vAstavamen) puNya-pAp (shubhAshubh) AtmAko
ahitakar hain, tathA vah AtmAkI kShaNik ashuddha avasthA hai . dravya
puNya-pAp to paravastu hain, ve kahIn AtmAkA hit-ahit nahIn kar
sakate–aisA yathArtha nirNay pratyek gnAnI jIvako hotA hai aur
isaprakAr vichAr karake samyagdRuShTi jIv svadravyake avalambanake
balase jitane anshamen AsravabhAvako dUr karatA hai, utane anshamen
use vItarAgatAkI vRuddhi hotI hai–use ‘‘Asrav bhAvanA’’ kahate
hain
..9..

Page 141 of 192
PDF/HTML Page 165 of 216
single page version

background image
8. samvar bhAvanA. samvar bhAvanA
jin puNya-pAp nahin kInA, Atam-anubhav chit dInA .
tinahI vidhi Avat roke, samvar lahi sukh avaloke ..10..
anvayArtha :(jin) jinhonne (puNya) shubhabhAv aur
(pAp) ashubhabhAv (nahin kInA) nahIn kiye tathA mAtra (Atam)
AtmAke (anubhav) anubhavamen [shuddha upayogamen ] (chit) gnAnako
(dInA) lagAyA hai (tinahI) unhonne hI (Avat) Ate hue (vidhi)
karmonko (roke) rokA hai aur (samvar lahi) samvar prApta karake
(sukh) sukhakA (avaloke) sAkShAtkAr kiyA hai .
bhAvArtha :AsravakA rokanA so samvar hai . samyagdarshanAdi
dvArA mithyAtvAdi Asrav rukate hain . shubhopayog tathA ashubhopayog
donon bandhake kAraN hain–aisA samyagdRuShTi jIv pahalese hI jAnatA
hai . yadyapi sAdhakako nichalI bhUmikAmen shuddhatAke sAth alpa
shubhAshubhabhAv hote hain; kintu vah dononko bandhakA kAraN mAnatA hai;
isaliye samyagdRuShTi jIv svadravyake Alamban dvArA jitane anshamen
shuddhatA karatA hai, utane anshamen use samvar hotA hai aur vah kramasha
shuddhatAmen vRuddhi karate hue pUrNa shuddhatA arthAt samvar prApta karatA hai .
yah ‘‘samvar bhAvanA’’ hai
..10..

Page 142 of 192
PDF/HTML Page 166 of 216
single page version

background image
9. nirjarA bhAvanA. nirjarA bhAvanA
nij kAl pAy vidhi jharanA, tAson nij kAj na saranA .
tap kari jo karma khipAvai, soI shivasukh darasAvai ..11..
anvayArtha :jo (nij kAl) apanI-apanI sthiti
(pAy) pUrNa hone par (vidhi) karma (jharanA) khir jAte hain (tAson)
usase (nij kAj) jIvakA dharmarUpI kArya (na saranA) nahIn hotA;
kintu (jo) [nirjarA ] (tap kari) AtmAke shuddha pratapan dvArA
(karma) karmonkA (khipAvai) nAsh karatI hai [vah avipAk athavA
sakAm nirjarA hai . ] (soI) vah (shivasukh) mokShakA sukh
(darasAvai) dikhalAtI hai .
bhAvArtha :apanI-apanI sthiti pUrNa hone par karmonkA
khir jAnA to prati samay agnAnIko bhI hotA hai; vah kahIn shuddhikA
kAraN nahIn hotA. parantu samyagdarshan-gnAn-chAritra dvArA arthAt
AtmAke shuddha pratapan dvArA jo karma khir jAte hain, vah avipAk
athavA sakAm nirjarA kahalAtI hai . tadanusAr shuddhikI vRuddhi hote-
hote sampUrNa nirjarA hotI hai, tab jIv shivasukh arthAt sukhakI

Page 143 of 192
PDF/HTML Page 167 of 216
single page version

background image
pUrNatArUp mokSha prApta karatA hai . aisA jAnatA huA samyagdRuShTi jIv
svadravyake Alamban dvArA jo shuddhikI vRuddhi karatA hai, yah ‘‘nirjarA
bhAvanA’’ hai
..11..
10. lok bhAvanA
kinahU na karau na dharai ko, ShaDdravyamayI na harai ko .
so lokamAnhi bin samatA, dukh sahai jIv nit bhramatA ..12..
anvayArtha :is lokako (kinahU) kisIne (na karau)
banAyA nahIn hai, (ko) kisIne (na dharai) TikA nahIn rakhA hai, (ko)
koI (na harai) nAsh nahIn kar sakatA; [aur yah lok ]
(ShaDdravyamayI) chhah prakArake dravyasvarUp hai–chhah dravyonse paripUrNa hai
(so) aise (lokamAnhi) lokamen (bin samatA) vItarAgI samatA binA
(nit) sadaiv (bhramatA) bhaTakatA huA (jIv) jIv (dukh sahai)
dukh sahan karatA hai .
bhAvArtha :brahmA Adi kisIne is lokako banAyA nahIn
hai; viShNu yA sheShanAg Adi kisIne ise TikA nahIn rakhA hai tathA
mahAdev Adi kisIse yah naShTa nahIn hotA; kintu yah chhah dravyamay

Page 144 of 192
PDF/HTML Page 168 of 216
single page version

background image
lok svayamse hI anAdi-ananta hai; chhahon dravya nitya sva-svarUpase
sthit rahakar nirantar apanI naI-naI paryAyon arthAt avasthAonse
utpAd-vyayarUp pariNaman karate rahate hain . ek dravyamen dUsare
dravyakA adhikAr nahIn hai . yah chhah dravyasvarUp lok vah merA
svarUp nahIn hai, vah mujhase trikAl bhinna hai, main usase bhinna hUn;
merA shAshvat chaitanya-lok hI merA svarUp hai –aisA dharmI jIv
vichAr karatA hai aur svonmukhatA dvArA viShamatA miTAkar,
sAmyabhAv-vItarAgatA baDhAnekA abhyAs karatA hai, yah ‘‘lok
bhAvanA’’ hai
..12..
11. bodhidurlabh bhAvanA. bodhidurlabh bhAvanA
antimagrIvakalaunkI had, pAyo ananta viriyAn pad .
par samyaggnAn na lAdhau; durlabh nijamen muni sAdhau ..13..
anvayArtha :(antim) antim-navaven (grIvakalaunkI had)
graiveyak takake (pad) pad (ananta viriyAn) anantabAr (pAyo) prApta
kiye; tathApi (samyaggnAn) samyaggnAn (na lAdhau) prApta na huA;
(durlabh) aise durlabh samyaggnAnako (muni) munirAjonne (nijamen)
apane AtmAmen (sAdhau) dhAraN kiyA hai .

Page 145 of 192
PDF/HTML Page 169 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :mithyAdRuShTi jIv mand kaShAyake kAraN anek-
bAr graiveyak tak utpanna hokar ahamindrapadako prApta huA hai; parantu
usane ek bAr bhI samyaggnAn prApta nahIn kiyA; kyonki samyaggnAn
prApta karanA vah apUrva hai; use to svonmukhatAke ananta puruShArtha
dvArA hI prApta kiyA jA sakatA hai aur aisA hone par viparIt
abhiprAy Adi doShonkA abhAv hotA hai .
samyagdarshan-gnAn AtmAke Ashrayase hI hote hain . puNyase,
shubharAgase, jaD karmAdise nahIn hote . is jIvane bAhya sanyog,
chAron gatike laukik pad anantabAr prApta kiye hain; kintu nij
AtmAkA yathArtha svarUp svAnubhav dvArA pratyakSha karake use kabhI
nahIn samajhA, isaliye usakI prApti apUrva hai .
bodhi arthAt nishchayasamyagdarshan-gnAn-chAritrakI ekatA; us
bodhikI prApti pratyek jIvako karanA chAhiye . samyagdRuShTi jIv
svasanmukhatApUrvak aisA chintavan karatA hai aur apanI bodhi aur
shuddhikI vRuddhikA bArambAr abhyAs karatA hai, yah ‘‘bodhidurlabh
bhAvanA’’ hai
..13..
12. dharma bhAvanA. dharma bhAvanA
jo bhAv mohatain nyAre, dRug-gnAn-vratAdik sAre .
so dharma jabai jiy dhArai, tab hI sukh achal nihAre ..14..

Page 146 of 192
PDF/HTML Page 170 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(moh tain) mohase (nyAre) bhinna, (sAre)
sArarUp athavA nishchay (jo) jo (dRug-gnAn-vratAdik) darshan-
gnAn-chAritrarUp ratnatray Adik (bhAv) bhAv hain, (so) vah (dharma)
dharma kahalAtA hai . (jabai) jab (jiy) jIv (dhArai) use dhAraN
karatA hai (tab hI) tabhI vah (achal sukh) achal sukh-mokSha
(nihArai) dekhatA hai–prApta karatA hai .
bhAvArtha :moh arthAt mithyAdarshan arthAt atattvashraddhAn;
usase rahit nishchayasamyagdarshan, samyaggnAn aur samyakchAritra
(ratnatray) hI sArarUp dharma hai . vyavahAr ratnatray vah dharma nahIn
hai–aisA batalAneke liye yahAn gAthAmen ‘‘sAre’’ shabdakA prayog kiyA
hai . jab jIv nishchay ratnatrayasvarUp dharmako svAshray dvArA pragaT
karatA hai, tabhI vah sthir, akShayasukh (mokSha) prApta karatA hai .
isaprakAr chintavan karake samyagdRuShTi jIv svonmukhatA dvArA shuchikI
vRuddhi bArambAr karatA hai . yah ‘‘dharma bhAvanA’’ hai
..14...
AtmAnubhavapUrvak bhAvalingI munikA svarUp
so dharma muninakari dhariye, tinakI karatUti uchariye .
tAkon suniye bhavi prAnI, apanI anubhUti pichhAnI ..15..
anvayArtha :(so) aisA ratnatray (dharma) dharma
(muninakari) muniyon dvArA (dhariye) dhAraN kiyA jAtA hai,
(tinakI) un muniyonkI (karatUti) kriyAen (uchariye) kahI jAtI
hain, (bhavi prAnI) he bhavya jIvon ! (tAko) use (suniye) suno aur
(apanI) apane AtmAke (anubhUti) anubhavako (pichhAnI)
pahichAno .

Page 147 of 192
PDF/HTML Page 171 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :nishchayaratnatrayasvarUp dharmako bhAvalingI digambar
jain muni hI angIkAr karate hain–anya koI nahIn . ab, Age un
muniyonke sakalachAritrakA varNan kiyA jAtA hai . he bhavyon ! un
munivaronkA chAritra suno aur apane AtmAkA anubhav karo
..15..
pAnchavIn DhAlakA sArAnsh
yah bArah bhAvanAen chAritraguNakI Anshik shuddha paryAyen hain;
isaliye ve samyagdRuShTi jIvako hI ho sakatI hain . samyak prakArase
yah bArah prakArakI bhAvanAen bhAnese vItarAgatAkI vRuddhi hotI hai .
in bArah bhAvanAonkA chintavan mukhyarUpase to vItarAgI digambar
jain munirAjako hI hotA hai tathA gauNarUpase samyagdRuShTiko bhI hotA
hai . jisaprakAr pavanake laganese agni bhabhak uThatI hai; usIprakAr
antarang pariNAmonkI shuddhatA sahit in bhAvanAonkA chintavan
karanese samatAbhAv pragaT hotA hai aur usase mokShasukh pragaT hotA
hai . svonmukhatApUrvak in bhAvanAonse sansAr, sharIr aur bhogonke
prati visheSh upekShA hotI hai aur AtmAke pariNAmonkI nirmalatA
baDhatI hai .
in bArah bhAvanAonkA svarUp vistArase jAnanA ho to
‘‘svAmI kArtikeyAnuprekShA,’’ ‘‘gnAnArNav’’ Adi granthonkA avalokan
karanA chAhiye .
anityAdi chintavan dvArA sharIrAdiko burA jAnakar,
ahitakArI mAnakar unase udAs honekA nAm anuprekShA nahIn hai;
kyonki yah to jisaprakAr pahale kisIko mitra mAnatA thA, tab
usake prati rAg thA aur phi ra usake avaguN dekhakar usake prati
udAsIn ho gayA . usIprakAr pahale sharIrAdise rAg thA, kintu

Page 148 of 192
PDF/HTML Page 172 of 216
single page version

background image
bAdamen unake anityAdi avaguN dekhakar udAsIn ho gayA; parantu
aisI udAsInatA to dveSharUp hai . kintu apane tathA sharIrAdike
yathAvat svarUpako jAnakar, bhramakA nivAraN karake, unhen bhalA
jAnakar rAg na karanA tathA burA jAnakar dveSh na karanA–aisI
yathArtha udAsInatAke hetu anityatA AdikA yathArtha chintavan karanA
hI sachchI anuprekShA hai .
(mokShamArgaprakAshak pRu. 229, shrI ToDaramal smArak
granthamAlAse prakAshit) .
pAnchavIn DhAlakA bhed-sangrah
anuprekShA athavA bhAvanA :– anitya, asharaN, sansAr, ekatva,
anyatva, ashuchi, Asrav, samvar, nirjarA, lok, bodhidurlabh
aur dharma–ye bArah hain .
indriyonke viShay :– sparsha, ras, gandh, varNa, aur shabda –ye pAnch
hain .
nirjarA :–ke chAr bhed hain–akAm, savipAk, sakAm, avipAk .
yog :–dravya aur bhAv .
parivartan :–pAnch prakAr hain– dravya, kShetra, kAl, bhav aur bhAv .
maladvAr :–do kAn, do Ankhen, do nAsikA chhidra, ek munh tathA
mal-mUtradvAr do–isaprakAr nau .
vairAgya :–sansAr, sharIr aur bhog– in tInonse udAsInatA .
kudhAtu :–pIv, lahU, vIrya, mal, charabI, mAns aur hI Adi .

Page 149 of 192
PDF/HTML Page 173 of 216
single page version

background image
pAnchavIn DhAlakA lakShaN-sangrah
anuprekShA (bhAvanA) :–bhedagnAnapUrvak sansAr, sharIr aur bhogAdike
svarUpakA bArambAr vichAr karake unake prati udAsInabhAv
utpanna karanA .
ashubh upayog :–hinsAdimen athavA kaShAy, pAp aur vyasanAdi
nindApAtra kAryommen pravRutti .
asurakumAr :–asur nAmak devagati-nAmakarmake udayavAle
bhavanavAsI dev .
karma :–AtmA rAgAdi vikArarUpase pariNamit ho to usamen
nimittarUp honevAle jaDakarma-dravyakarma .
gati :–narak, tiryanch, dev aur manuShyarUp jIvakI avasthAvisheShako
gati kahate hain, usamen gati nAmak nAmakarma nimitta hai .
graiveyak :–solahaven svargase Upar aur pratham anudishase nIche,
devonko rahaneke sthAn .
dev :–devagatiko prApta jIvonko dev kahate hain; ve aNimA, mahimA,
laghimA, garimA, prApti, prAkAmya, Ishitva aur vashitva –in
ATh siddhi (aishvarya) vAle hote hain; unake manuShya samAn
AkAravAlA sapta kudhAtu rahit sundar sharIr hotA hai .
dharma :–dukhase mukti dilAnevAlA nishchayaratnatrayarUp mokShamArga;
jisase AtmA mokSha prApta karatA hai . (ratnatray arthAt
samyagdarshan-gnAn-chAritra . )

Page 150 of 192
PDF/HTML Page 174 of 216
single page version

background image
dharmake bhinna-bhinna lakShaN :–1. vastukA svabhAv vah dharma; 2.
ahinsA; 3. uttamakShamAdi das lakShaN; 4. nishchayaratnatray .
pAp :–mithyAdarshan, AtmAkI viparIt samajh, hinsAdi ashubhabhAv
so pAp hai .
puNya :–dayA, dAn, pUjA, bhakti, vratAdike shubhabhAv, mandakaShAy vah
jIvake chAritraguNakI ashuddha dashA hai . puNya-pAp donon
Asrav hain, bandhanake kAraN hain .
bodhi :–samyagdarshan-gnAn-chAritrakI ekatA .
muni (sAdhu parameShThI) :–samasta vyApArase vimukta, chAr prakArakI
ArAdhanAmen sadA lIn, nirgranth aur nirmoh aise sarva sAdhu
hote hain . samasta bhAvalingI muniyonko nagna digambaradashA
tathA sAdhuke 28 mUlaguN hote hain .
yog :–man, vachan, kAyAke nimittase AtmAke pradeshonkA kampan
honA use dravyayog kahate hain . karma aur nokarmake grahaNamen
nimittarUp jIvakI shaktiko bhAvayog kahate hain .
shubh upayog :–devapUjA, svAdhyAy, dayA, dAnAdi, aNuvrat-
mahAvratAdi shubhabhAvarUp AcharaN .
sakalavrat :– 5- mahAvrat, 5- samiti, 6- Avashyak, 5-
indriyajay, 6- keshalonch, asnAn, bhUmishayan,
adantadhovan, khaDe-khaDe AhAr, dinamen ek bAr AhAr-
jal tathA nagnatA AdikA pAlan–so vyavahArase sakalavrat
hai aur ratnatrayakI ekatArUp AtmasvabhAvamen sthir honA so
nishchayase sakalavrat hai .

Page 151 of 192
PDF/HTML Page 175 of 216
single page version

background image
sakalavratI :–(sakalavratonke dhArak) ratnatrayakI ekatArUp svabhAvamen
sthir rahanevAle mahAvratake dhArak digambar muni ve nishchay
sakalavratI hain .
antar-pradarshan
1. anuprekShA aur bhAvanA paryAyavAchI shabda hain; unamen koI antar
nahIn hai .
2. dharmabhAvanAmen to bArambAr vichArakI mukhyatA hai aur dharmamen nij
guNommen sthir honekI pradhAnatA hai .
3. vyavahAr sakalavratamen to pAponkA sarvadesh tyAg kiyA jAtA
hai aur vyavahAr aNuvratamen unakA ekadesh tyAg kiyA jAtA
hai; itanA in donommen antar hai .
pAnchavIn DhAlakI prashnAvalI
1. anityabhAvanA, anyatvabhAvanA, avipAkanirjarA, akAmanirjarA,
asharaNabhAvanA, ashuchibhAvanA, AsravabhAvanA, ekatvabhAvanA,
dharmabhAvanA, nishchayadharma, bodhidurlabhabhAvanA, lokabhAvanA,
samvarabhAvanA, sakAmanirjarA, savipAkanirjarA Adike lakShaN
samajhAo .
2. sakalavratamen aur vikalavratamen, anuprekShAmen aur bhAvanAmen, dharmamen
aur dharmadravyamen, dharmamen aur dharmabhAvanAmen tathA ekatvabhAvanA
aur anyatvabhAvanAmen antar batalAo .
3. anuprekShA, anityatA, anyatva aur asharaNapanekA svarUp
dRuShTAnta sahit samajhAo .

Page 152 of 192
PDF/HTML Page 176 of 216
single page version

background image
4. akAm nirjarAkA niShprayojanapanA, achal sukhakI prApti,
karmake AsravakA nirodh, puNyake tyAgakA upadesh aur
sAnsArik sukhonkI asAratA Adike kAraN batalAo .
5. amuk bhAvanAkA vichAr aur lAbh, AtmagnAnakI prAptikA
samay aur lAbh, indradhanuSh, auShadhi sevanakI sArthakatA-
nirarthakatA, bArah bhAvanAonke chintavanase lAbh, mantrAdikI
sArthakatA aur nirarthakatA . vairAgyakI vRuddhikA upAy,
indradhanuShya tathA bijalIkA dRuShTAnta kyA samajhAte hain? lokakA
kartA-hartA mAnanese hAni, samatA na rakhanese hAni, sAnsArik
sukhakA pariNAm aur mokSha-sukhakI prAptikA samay-AdikA
spaShTa varNan karo .
6. amuk shabda, charaN tathA chhandakA artha-bhAvArtha samajhAo .
lokakA nak shA banAo aur pAnchavIn DhAlakA sArAnsh kaho .

Page 153 of 192
PDF/HTML Page 177 of 216
single page version

background image


chhaThavIn DhAl

(harigIt chhanda)
ahinsA, satya, achaurya, brahmacharya mahAvratake lakShaN
ShaTkAy jIv na hananatain, sab vidh daravahinsA TarI .
rAgAdi bhAv nivAratain, hinsA na bhAvit avatarI ..
jinake na lesh mRuShA na jal, mRuN hU binA dIyo gahain .
aThadashasahasavidh shIladhar, chidbrahmamen nit rami rahain ..1..
anvayArtha :(ShaTkAy jIv) chhah kAyake jIvonko (na
hananatain) ghAt na karaneke bhAvase (sab vidh) sarva prakArakI
(daravahinsA) dravyahinsA (TarI) dUr ho jAtI hai aur (rAgAdi bhAv)
rAg-dveSh, kAm, krodh, mAn, mAyA, lobh Adi bhAvonko (nivAratain)
dUr karanese (bhAvit hinsA) bhAvahinsA bhI (na avatarI) nahIn hotI,
(jinake) un muniyonko (lesh) kinchit (mRuShA) jhUTh (na) nahIn
hotI, (jal) pAnI aur (mRuN) miTTI (hU) bhI (binA dIyo) diye
binA (na gahain) grahaN nahIn karate tathA (aThadashasahas) aThArah
hajAr (vidh) prakArake (shIl) shIlako-brahmacharyako (dhar) dhAraN
karake (nit) sadA (chidbrahmamen) chaitanyasvarUp AtmAmen (rami rahain)
lIn rahate hain .
bhAvArtha :nishchayasamyagdarshan-gnAnapUrvak svarUpamen nirantar
ekAgratApUrvak ramaN karanA hI munipanA hai . aisI bhUmikAmen
nirvikalpa dhyAnadashArUp sAtavAn guNasthAn bArambAr AtA hI hai .
chhaThaven guNasthAnake samay unhen panch mahAvrat, nagnatA, samiti Adi
aTThAIs mUlaguNake shuddhabhAv hote hain; kintu use ve dharma nahIn mAnate


Page 155 of 192
PDF/HTML Page 179 of 216
single page version

background image
tathA us kAl bhI unhen tIn kaShAy chaukaDIke abhAvarUp shuddha
pariNati nirantar vartatI hI hai .
chhah kAy (pRithvIkAy Adi pAnch sthAvar kAy tathA ek
tras kAy)ke jIvonkA ghAt karanA so dravyahinsA hai aur rAg, dveSh,
kAm, krodh, mAn ityAdi bhAvonkI utpatti honA so bhAvahinsA hai .
vItarAgI muni (sAdhu) yah do prakArakI hinsA nahIn karate; isaliye
unako (1) ahinsA mahAvrat
hotA hai . sthUl yA sUkShma–aise donon
prakArakI jhUTh ve nahIn bolate; isaliye unako (2) satya mahAvrat
hotA hai . anya kisI vastukI to bAt hI kyA, kintu miTTI aur
pAnI bhI diye binA grahaN nahIn karate; isaliye unako (3)
achauryamahAvrat hotA hai . shIlake aThArah hajAr bhedonkA sadA pAlan
karate hain aur chaitanyarUp AtmasvarUpamen lIn rahate hain; isaliye
unako (4) brahmacharya (Atma-sthiratArUp) mahAvrat hotA hai
..1..
parigrahatyAg mahAvrat, IryA samiti aur bhAShA samiti
antar chaturdas bhed bAhir, sang dasadhAtain Talain .
paramAd taji chaukar mahI lakhi, samiti IryAtain chalain ..
yahAn vAkya badalanese mahAvratonke lakShaN banate hain, jaise ki–donon
prakArakI hinsA na karanA so ahinsA mahAvrat hai–ityAdi
.
adatta vastuonkA pramAdase grahaN karanA hI chorI kahalAtI hai;
isaliye pramAd na hone par bhI munirAj nadI tathA jharane AdikA
prAsuk huA jal, bhasma (rAkh) tathA apane Ap gire hue semal
ke phal aur tumbIphal AdikA grahaN kar sakate hain –aisA
‘‘shlokavArtikAlankAr’’ kA abhimat hai
. (pRu. 463)

Page 156 of 192
PDF/HTML Page 180 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[ve vItarAgI digambar jain muni ]
(chaturdas bhed) chaudah prakArake (antar) antarang tathA (dasadhA) das
prakArake (bAhir) bahirang (sang) parigrahase (Talain) rahit hote hain .
(paramAd) pramAd-asAvadhAnI (taji) chhoDakar (chaukar) chAr hAth
(mahI) jamIn (lakhi) dekhakar (IryA) IyA (samiti tain) samitise
(chalain) chalate hain aur (jinake) jin munirAjonke (mukhachandra tain)
mukharUpI chandrase (jag suhitakar) jagatakA sachchA hit karanevAlA
tathA (sab ahitakar) sarva ahitakA nAsh karanevAlA, (shruti
sukhad) sunanemen priy lage aisA (sab sanshay) samasta sanshayonkA (harain)
nAshak aur (bhram rogahar) mithyAtvarUpI rogako haranevAlA (vachan-
amRut) vachanarUpI amRut (jharain) jharatA hai .
bhAvArtha :vItarAgI muni chaudah prakArake antarang aur
das prakArake bahirang parigrahonse rahit hote hain; isaliye unako (5)
parigrahatyAg-mahAvrat hotA hai . dinamen sAvadhAnIpUrvak chAr hAth
jag-suhitakar sab ahitahar, shruti sukhad sab sanshay harain .
bhramarog-har jinake vachan, mukhachandratain amRut jharain ..2..