Chha Dhala-Hindi (English transliteration). Gatha: 3: vyavhAr samyaktva (samygdarshan)kA swaroop (Dhal 3),4: jeevke bhed, bahirAtmA aur antarAtmAkA lakShan (Dhal 3),5: madhyam aur jaghanya antarAtmA tathA sakal paramAtmA (Dhal 3),6: nikal paramAtmAkA lakShan tathA paramAtmAke dhyAnkA upadesh (Dhal 3),7: ajeev-pudgal, dharm aur adharm dravyake lakShan tathA bhed (Dhal 3),8: Akash, kAl aur Ashravke lakShan AthavA bhed (Dhal 3),9: Ashrav tattvakA upadesh aur bandh, sanvar, nirjarAkA lakShan (Dhal 3),10: mokshakA lakShan, vyavahArsamyaktvakA lakShan tathA kAran (Dhal 3),11: samyaktvake pachchis dosh tathA ATh gun (Dhal 3),12,13.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 5 of 11

 

Page 57 of 192
PDF/HTML Page 81 of 216
single page version

background image
nishchay samyakchAritra (soI) hai . (ab) ab (vyavahAr mokShamag)
vyavahAr-mokShamArga (suniye) suno ki jo vyavahAramokShamArga
(niyatako) nishchay-mokShamArgakA (hetu) nimittakAraN (hoI) hai .
bhAvArtha :par padArthonse trikAl bhinna aise nij-
AtmAkA aTal vishvAs karanA use nishchay samyagdarshan kahate hain .
AtmAko paravastuonse bhinna jAnanA (gnAn karanA) use nishchay-
samyaggnAn kahA jAtA hai . tathA paradravyonkA Alamban chhoDakar
Atma-svarUpamen ekAgratAse magna honA vah nishchay samyakchAritra
(yathArtha AcharaN) kahalAtA hai . ab Age vyavahAr-mokShamArgakA
kathan karate hain; kyonki jab nishchay-mokShamArga ho tab vyavahAr-
mokShamArga nimittarUpamen kaisA hotA hai vah jAnanA chAhiye
..2..
vyavahAr samyaktva (samyagdarshan)kA svarUp
jIv ajIv tattva aru Asrav, bandha ru samvar jAno .
nirjar mokSha kahe jin tinako, jyon kA tyon saradhAno ..
hai soI samakit vyavahArI, ab in rUp bakhAno .
tinako sun sAmAnya visheShain,idraDha pratIt ur Ano ..3..
anvayArtha :(jin) jinendradevane (jIv) jIv,

Page 58 of 192
PDF/HTML Page 82 of 216
single page version

background image
(ajIv) ajIv, (Asrav) Asrav, (bandha) bandha, (samvar) samvar,
(nirjarA) nirjarA, (aru) aur (mokSha) mokSha (tattva) yah sAt tattva
(kahe) kahe hain; (tinako) un sabakI (jyonkA tyon) yathAvat-
yathArtharUpase (saradhAno) shraddhA karo . (soI) is prakAr shraddhA
karanA so (samakit vyavahArI) vyavahArase samyagdarshan hai . ab (in
rUp) in sAt tattvonke rUpakA (bakhAno) varNan karate hain; (tinako)
unhen (sAmAnya visheShain) sankShepase tathA vistArase (sun) sunakar
(ur) manamen (i
draDha) aTal (pratIt) shraddhA (Ano) karo .
bhAvArtha :(1) nishchayasamyagdarshanake sAth vyavahAr-
samyakdarshan kaise hotA hai, usakA yahAn varNan hai . jise nishchay-
samyagdarshan na ho use vyavahAr samyagdarshan bhI nahIn ho sakatA .
nishchayashraddhAsahit sAt tattvonkI vikalpa-rAgarahit shraddhAko
vyavahArasamyagdarshan kahA jAtA hai .
(2) tattvArthasUtramen ‘‘tattvArthashraddhAnan samyagdarshanam’’ kahA hai,
vah nishchayasamyagdarshan hai . (dekho, mokShamArgaprakAshak adhyAy 9 pRuShTha
477 tathA puruShArthasiddhayupAy gAthA 22)
yahAn jo sAt tattvonkI shraddhA kahI hai, vah bhedarUp
hai–rAgasahit hai, isaliye vah vyavahArasamyagdarshan hai .
nishchayamokShamArgamen kaisA nimitta hotA hai vah batalAneke liye yahAn
tIsarI gAthA kahI hai; kintu usakA aisA artha nahIn hai
ki–nishchayasamyaktva binA vyavahArasamyaktva ho sakatA hai
..3..
jIvake bhed, bahirAtmA aur uttam antarAtmAkA lakShaN
bahirAtam, antaraAtam, paramAtam jIv tridhA hai .
deh jIvako ek gine bahirAtam tattvamudhA hai ..

Page 59 of 192
PDF/HTML Page 83 of 216
single page version

background image
uttam madhyam jaghan trividhake antar-Atam gnAnI .
dvividh sang bin shudh-upayogI muni uttam nijadhyAnI ..4..
anvayArtha :(bahirAtam) bahirAtmA, (antaraAtam)
antarAtmA [aur ] (paramAtam) paramAtmA [is prakAr ] (jIv)
jIv (tridhA) tIn prakArake (hai) hain; [unamen ] (deh jIvako) sharIr
aur AtmAko (ek gine) ek mAnate hain ve (bahirAtam) bahirAtmA
hain [aur ve bahirAtmA ] (tattvamudhA) yathArtha tattvonse ajAn arthAt
tattvamUDh mithyAdRuShTi hain . (AtamagnAnI) AtmAko paravastuonse bhinna
jAnakar yathArtha nishchay karanevAle (antaraAtam) antarAtmA
[kahalAte hain; ve ] (uttam) uttam (madhyam) madhyam aur (jaghan)
jaghanya –aise (trividh) tIn prakArake hain; [unamen ] (dvividh)
antarang tathA bahirang –aise do prakArake (sangabin) parigrah rahit
(shudh upayogI) shuddha upayogI (nijadhyAnI) AtmadhyAnI (muni)
digambar muni (uttam) uttam antarAtmA hain .
bhAvArtha :jIv (AtmA) tIn prakArake hain–(1) bahirAtmA,
(2) antarAtmA, (3) paramAtmA . unamen jo sharIr aur AtmAko
ek mAnate hain, unhen bahirAtmA kahate hain; ve tattvamUDh mithyAdRuShTi hain .
jo sharIr AtmAko apane bhedavignAnase bhinna-bhinna mAnate hain, ve
antarAtmA arthAt samyagdRuShTi hain . antar AtmAke tIn bhed
hain–uttam, madhyam aur jaghanya . unamen antarang tathA bahirang donon
prakArake parigrahase rahit sAtavense lekar bArahaven guNasthAn tak
vartate hue shuddha-upayogI AtmadhyAnI digambar muni uttam antarAtmA
hain
..4..

Page 60 of 192
PDF/HTML Page 84 of 216
single page version

background image
madhyam aur jaghanya antarAtmA tathA sakal paramAtmA
madhyam antar-Atam hain je, deshavratI anagArI .
jaghan kahe avirat-samadRuShTi, tInon shivamagachArI ..
sakal nikal paramAtam dvaividh, tinamen ghAtinivArI .
shrI arihanta sakal paramAtam lokAlok nihArI ..5..
anvayArtha :(anagArI) chhaThaven guNasthAnake samay
antarang aur bahirang parigrah rahit yathAjAtarUpadhar–bhAvalingI muni
madhyam antarAtmA hain tathA (deshavratI) do kaShAyake abhAv sahit aise
panchamaguNasthAnavartI samyagdRuShTi shrAvak (madhyam) madhyam (antar-
Atam) antarAtmA (hain) hain aur (avirat) vratarahit (samadRuShTi)
samyagdRuShTi jIv (jaghan) jaghanya antarAtmA (kahe) kahalAte hain;
(tInon) yah tInon (shivamagachArI) mokShamArga par chalanevAle hain .
(sakal nikal) sakal aur nikalake bhedase (paramAtam) paramAtmA
(dvaividh) do prakArake hain (tinamen) unamen (ghAti) chAr ghAtikarmonko
jIvake bhed-upabhed

Page 61 of 192
PDF/HTML Page 85 of 216
single page version

background image
(nivArI) nAsh karanevAle (lokAlok) lok tathA alokako
(nihArI) jAnane-dekhanevAle (shrI arihanta) arahanta parameShThI
(sakal) sharIrasahit (paramAtam) paramAtmA hain .
bhAvArtha :(1) jo nishchayasamyagdarshanAdi sahit hain; tIn
kaShAy rahit, shuddhopayogarUp munidharmako angIkAr karake antarangamen
to us shuddhopayogarUp dvArA svayam apanA anubhav karate hain, kisIko
iShTa-aniShTa mAnakar rAg-dveSh nahIn karate, hinsAdirUp
ashubhopayogakA to astitva hI jinake nahIn rahA hai–aisI antarang-
dashA sahit bAhya digambar saumya mudrAdhArI hue hain aur chhaThaven pramatta-
sanyat guNasthAnake samay aTThAIs mUlaguNonkA akhaNDarUpase pAlan
karate hain ve, tathA jo anantAnubandhI evan apratyAkhyAnAvaraNI aisI do
kaShAyake abhAvasahit samyagdRuShTi shrAvak hain ve madhyam antarAtmA hain,
arthAt chhaThaven aur pAnchaven guNasthAnavartI jIv madhyam antarAtmA hain.
(2) samyagdarshanake binA kabhI dharmakA prArambha nahIn hotA;
jise nishchayasamyagdarshan nahIn hai, vah jIv bahirAtmA hai .
(3) paramAtmAke do prakAr hain–sakal aur nikal . (1) shrI
arihant-paramAtmA ve sakal1 (sharIrasahit) paramAtmA hain, (2) siddha
paramAtmA ve nikal2 paramAtmA hain . ve donon sarvagna honese lok aur
sAvayaguNehin juttA, pamattaviradA ya majjhimA honti .
shrAvakaguNaistu yuktA, pramattaviratAshcha madhyamA bhavanti ..
artha– shrAvakake guNonse yukta aur pramattavirat muni madhyam antarAtmA hain .
(svAmI kArtikeyAnuprekShA gAthA–196)
1. sa=sahit, kal=sharIr, sakal arthAt sharIr sahit .
2. ni=rahit, kal=sharIr, nikal arthAt sharIr rahit .

Page 62 of 192
PDF/HTML Page 86 of 216
single page version

background image
alok sahit sarva padArthonkA trikAlavartI sampUrNa svarUp ek
samayamen yugapat arthAt (ekasAth) jAnane-dekhanevAle, sabake gnAtA-
draShTA hain, isase nishchit hotA hai ki–jis prakAr sarvagnakA gnAn
vyavasthit hai; usIprakAr unake gnAnake gney–sarvadravya–chhahon dravyonkI
traikAlik kramabaddha paryAyen bhI nishchit-vyavasthit hain, koI paryAy
ulTI-sIdhI athavA avyavasthit nahIn hotI, aisA samyagdRuShTi jIv
mAnatA hai . jisakI aisI mAnyatA (–nirNay) nahIn hotI, use sva-
par padArthonkA nishchay na honese shubhAshubh vikAr aur paradravyake sAth
kartAbuddhi-ekatAbuddhi hotI hI hai; isaliye vah jIv bahirAtmA
hai
..5..
nikal paramAtmAkA lakShaN tathA paramAtmAke dhyAnakA upadesh
gnAnasharIrI trividh karmamal-varjit siddha mahantA .
te hain nikal amal paramAtam, bhogain sharma anantA ..
bahirAtamatA hey jAni taji, antarAtam hUjai .
paramAtamako dhyAy nirantar, jo nit Ananda pUjai ..6..
anvayArtha :(gnAnasharIrI) gnAnamAtra jinakA sharIr hai
aise (trividh) gnAnAvaraNAdi dravyakarma, rAgAdi bhAvakarma tathA
audArik sharIrAdi nokarma–aise tIn prakArake (karmamal) karmarUpI
mailase (varjit) rahit, (amal) nirmal aur (mahantA) mahAn
(siddha) siddha parameShThI (nikal) nikal (paramAtam) paramAtmA hain .
ve (ananta) aparimit (sharma) sukh (bhogain) bhogate hain . in tInommen
(bahirAtamatA) bahirAtmapaneko (hey) chhoDane yogya (jAni) jAnakar
aur (taji) use chhoDakar (antar Atam) antarAtmA (hUjai) honA

Page 63 of 192
PDF/HTML Page 87 of 216
single page version

background image
chAhiye aur (nirantar) sadA (paramAtamako) [nij ] paramAtmapadakA
(dhyAy) dhyAn karanA chAhie; (jo) jisake dvArA (nit) arthAt
nirantar (Ananda) Ananda (pUjai) prApta kiyA jAtA hai .
bhAvArtha :audArik Adi sharIr rahit shuddha gnAnamay,
dravya-bhAv-nokarma rahit, nirdoSh aur pUjya siddha parameShThI ‘nikal’
paramAtmA kahalAte hain; ve akShay anantakAl tak anantasukhakA
anubhav karate hain . in tInamen bahirAtmapanA mithyAtvasahit honeke
kAraN hey (chhoDane yogya) hai; isaliye AtmahitaiShiyonko chAhiye
ki use chhoDakar, antarAtmA (samyagdRuShTi) banakar paramAtmapanA prApta
karen; kyonki usase sadaiv sampUrNa aur nirantar ananta Ananda
(mokSha)kI prApti hotI hai
..6..
ajIv–pudgal, dharma aur adharmadravyake lakShaN tathA bhed
chetanatA bin so ajIv hai, panch bhed tAke hain .
pudgal panch varan-ras, gandh-do pharas vasu jAke hain ..
jiy pudgalako chalan sahAI, dharmadravya anarUpI .
tiShThat hoy adharma sahAI, jin bin-mUrti nirUpI ..7..
anvayArtha :jo (chetanatA-bin) chetanatA rahit hai
(so) vah (ajIv) ajIv hai; (tAke) us ajIvake (panch bhed)
pAnch bhed hain; (jAke panch varan-ras) jisake pAnch varNa aur ras,
do gandha aur (vasU) ATh (pha ras) sparsha (hain) hote hain, vah
pudgaladravya hai . jo (jiy) jIvako [aur ] (pudgalako)
pudgalako (chalan sahAI) chalanemen nimitta [aur ] (anarUpI)
amUrtik hai vah (dharma) dharmadravya hai tathA (tiShThat) gatipUrvak
sthitipariNAmako prApta [jIv aur pudgalako ] (sahAI) nimitta

Page 64 of 192
PDF/HTML Page 88 of 216
single page version

background image
(hoy) hotA hai vah (adharma) adharma dravya hai . (jin) jinendra
bhagavAnane us adharmadravyako (bin-mUrti) amUrtik, (nirUpI)
arUpI kahA hai .
bhAvArtha :jisamen chetanA (gnAn-darshan athavA jAnane-
dekhanekI shakti) nahIn hotI, use ajIv kahate hain . us ajIvake
pAnch bhed hain– pudgal, dharma,
adharma, AkAsh aur kAl . jisamen
rUp, ras, gandh, varNa aur sparsha hote hain use pudgal dravya kahate
hain . jo svayam gati karate hain aise jIv aur pudgalako chalanemen jo
nimittakAraN hotA hai, vah dharmadravya hai tathA jo svayam apane Ap
gatipUrvak sthir rahe hue jIv aur pudgalako sthir rahanemen
nimittakAraN hai, vah adharmadravya hai . jinendra bhagavAnane in dharma,
adharma dravyonko tathA jo Age kahe jAyenge un AkAsh aur kAl
dharma aur adharmase yahAn puNya aur pAp nahIn; kintu chhah dravyommen
AnevAle dharmAstikAy aur adharmAstikAy nAmak do ajIv
dravya samajhanA chAhiye
.

Page 65 of 192
PDF/HTML Page 89 of 216
single page version

background image
dravyonko amUrtik (indriy-agochar) kahA hai ..7..
AkAsh, kAl aur Asravake lakShaN athavA bhed
sakal dravyako vAs jAsamen, so AkAsh pichhAno .
niyat vartanA nishi-din so, vyavahArakAl parimAno ..
yon ajIv, ab Asrav suniye, man-vach-kAy triyogA .
mithyA avirat aru kaShAy, paramAd sahit upayogA ..8..
anvayArtha :(jAsamen) jisamen (sakal) samasta
(dravyako) dravyonkA (vAs) nivAs hai (so) vah (AkAsh) AkAsh
dravya (pichhAno) jAnanA; (vartanA) svayam pravartit ho aur dUsaronko
pravartit honemen nimitta ho vah (niyat) nishchay kAladravya hai; tathA
(nishidin) rAtri, divas Adi (vyavahArakAl) vyavahArakAl
(parimAno) jAno . (yon) is prakAr (ajIv) ajIvatattvakA varNan
huA . (ab) ab (Asrav) Asravatattva (suniye) suno . (man-vach-
kAy) man, vachan aur kAyAke Alambanase AtmAke pradesh chanchal
honerUp (triyogA) tIn prakArake yog tathA mithyAtva, avirat,
kaShAy (aru) aur (paramAd) pramAd (sahit) sahit (upayogA)
upayog AtmAkI pravRutti vah (Asrav) Asravatattva kahalAtA hai .

Page 66 of 192
PDF/HTML Page 90 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :jisamen chhah dravyonkA nivAs hai us sthAnako
+AkAsh kahate hain . jo apane Ap badalatA hai tathA apane Ap
badalate hue anya dravyonko badalanemen nimitta hai, use
‘‘nishchayakAl’’ kahate hain . rAt, din, ghaDI, ghaNTA Adiko
‘‘vyavahArakAl’’ kahA jAtA hai . –is prakAr ajIvatattvakA varNan
huA . ab, AsravatattvakA varNan karate hain . usake mithyAtva,
avirat, pramAd, kaShAy aur yog –aise pAnch bhed hain
..8..
[Asrav aur bandha donommen bhed;–jIvake mithyAtva-moh-
rAg-dveSharUp pariNAm vah bhAv-Asrav hain aur un malin bhAvommen
snigdhatA vah bhAv-bandha hai
. ]
+jis prakAr kisI baratanamen pAnI bharakar usamen bhasma (rAkh) DAlI
jAye to vah samA jAtI hai; phi ra usamen sharkarA DAlI jAye vah bhI
samA jAtI hai; phi ra usamen suiyAn DAlI jAyen to ve bhI samA jAtI
hain; usIprakAr AkAsh men bhI mukhya avagAhan-shakti hai; isaliye
usamen sarvadravya ek sAth rah sakate hain
. ek dravya dUsare dravyako
rokatA nahIn hai .
apanI-apanI paryAyarUpase svayam pariNamit hote hue jIvAdik
dravyonke pariNamanamen jo nimitta ho use kAladravya kahate hain
. jis
prakAr kumhArake chAkako ghUmanemen dhurI arthAt kIlI . kAladravya
ko nishchayakAl kahate hain . lokAkAsh ke jitane pradesh hain utane
hI kAladravya (kAlANu) hain . din, ghaDI, ghaNTA, mAs –use
vyavahArakAl kahate hain .
(jain siddhAnta. praveshikA) .

Page 67 of 192
PDF/HTML Page 91 of 216
single page version

background image
AsravatyAgakA upadesh aur bandha, samvar, nirjarAkA lakShaN
ye hI Atamako dukh-kAraN, tAtain inako tajiye .
jIv pradesh bandhai vidhison so, bandhan kabahun na sajiye ..
sham-damatain jo karma na Avain, so samvar Adariye .
tap-bal tain vidhi-jharan nirajarA, tAhi sadA Achariye ..9..
anvayArtha :(ye hI) yah mithyAtvAdi hI (Atamako)
AtmAko (dukh-karaN) dukhake kAraN hain, (tAtain) isaliye
(inako) in mithyAtvAdiko (tajiye) chhoD denA chAhiye (jIv-
pradesh) AtmAke pradeshonkA (vidhi son) karmonse (bandhai) bandhanA vah
(bandhan) bandha [kahalAtA hai ] (so) vah [bandha ] (kabahun) kabhI bhI
(na sajiye) nahIn karanA chAhiye . (sham) kaShAyonkA abhAv [aur ]
(dam tain) indriyon tathA manako jItanese (karma) karma (na Avain)
nahIn Ayen vah (samvar) samvaratattva hai; (tAhi) us samvarako
(Adariye) grahaN karanA chAhiye . (tapabal tain) tapakI shaktise

Page 68 of 192
PDF/HTML Page 92 of 216
single page version

background image
(vidhi) karmonkA (jharan) ekadesh khir jAnA so (nirajarA)
nirjarA hai . (tAhi) us nirjarAko (sadA) sadaiv (Achariye) prApta
karanA chAhiye .
bhAvArtha :yah mithyAtvAdi hI AtmAko dukhake kAraN
hain; kintu par padArtha dukhake kAraN nahIn hain; isaliye apane
doSharUp mithyAbhAvonkA abhAv karanA chAhiye . sparshonke sAth
pudgalonkA bandha, rAgAdike sAth jIvakA bandha aur anyonyaavagAh
rUp pudgal-jIvAtmak bandha kahA hai . (pravachanasAr gAthA 177)
rAgapariNAm mAtra aisA jo bhAvabandha hai vah dravyabandhakA hetu honese
vahI nishchayabandha hai jo chhoDane yogya hai .
(2) mithyAtva aur krodhAdirUp bhAv–in sabako sAmAnya-
rUpase kaShAy kahA jAtA hai (mokShamArgaprakAshak, dehalI–pRuShTha 40)
aise kaShAyake abhAvako sham kahate hain aur dam arthAt jo gney-
gnAyak, sankar doSh TAlakar, indriyonko jItakar, gnAnasvabhAv dvArA
anya dravyase adhik (pRuthak paripUrNa) AtmAko jAnatA hai, use
nishchayanayamen sthit sAdhu vAstavamen–jitendriy kahate hain . (samayasAr
gAthA–31)
svabhAv-parabhAvake bhedagnAn dvArA dravyendriy, bhAvendriy tathA
unake viShayonse AtmAkA svarUp bhinna hai–aisA jAnanA use
indriy-daman kahate hain; parantu AhArAdi tathA pAnch indriyonke
viShayarUp bAhya vastuonke tyAgarUp jo mandakaShAy hai, usase
vAstavamen indriy-daman nahIn hotA; kyonki vah to shubharAg hai, puNya
hai, isaliye bandhakA hI kAraN hai–aisA samajhanA .
(3) shuddhAtmAshrit samyagdarshan-gnAn-chAritrarUp shuddhabhAv hI

Page 69 of 192
PDF/HTML Page 93 of 216
single page version

background image
samvar hai . pratham nishchayasamyagdarshan hone par svadravyake
AlambanAnusAr samvar-nirjarA prArambha hotI hai . kramasha jitane
anshamen rAgakA abhAv ho, utane anshamen samvar-nirjarArUp dharma hotA
hai . svonmukhatAke balase shubhAshubh ichchhAkA nirodh so tap hai . us
tapase nirjarA hotI hai .
(4) samvar :–puNya-pAparUp ashuddhabhAv (Asrav)ko AtmAke
shuddhabhAv dvArA rokanA so bhAvasamvar hai aur tadanusAr navIn
karmonkA AnA svayam-svata ruk jAye so dravyasamvar hai .
(5) nirjarA :– akhaNDAnanda nij shuddhAtmAke lakShase
anshata shuddhikI vRuddhi aur ashuddhikI anshata hAni karanA so
bhAvanirjarA hai aur us samay khirane yogya karmonkA anshata chhUT
jAnA so dravyanirjarA hai .
(laghu jain siddhAnta praveshikA pRuShTha 45-46 prashna 121)
(6) jIv-ajIvako unake svarUp sahit jAnakar sva tathA
parako yathAvat mAnanA, Asravako jAnakar use heyarUp, bandhako
jAnakar use ahitarUp, samvarako pahichAnakar use upAdeyarUp
tathA nirjarAko pahichAnakar use hitakA kAraN mAnanA chAhiye
(mokShamArga prakAshak. adhyAy 9, pRuShTha 469)
Asrav Adike dRuShTAnt–
(1) Asrav– jis prakAr kisI naukAmen chhidra ho jAnese usamen pAnI
Ane lagatA hai; usI prakAr mithyAtvAdi Asravake dvArA AtmAmen
karma Ane lagate hain
.
(2) bandh– jis prakAr chhidra dvArA pAnI naukAmen bhar jAtA hai; usIprakAr
karmaparamANu AtmAke pradeshommen pahunchate hain (ek kShetramen rahate hain) .

Page 70 of 192
PDF/HTML Page 94 of 216
single page version

background image
mokShakA lakShaN, vyavahArasamyaktvakA lakShaN tathA kAraN
sakal karmatain rahit avasthA, so shiv, thir sukhakArI .
ihividh jo saradhA tattvanakI, so samakit vyavahArI ..
dev jinendra, guru parigrah bin, dharma dayAjut sAro .
yehu mAn samakitako kAraN, aShTa-ang-jut dhAro ..10..
anvayArtha :(sakal karmatain) samasta karmonse (rahit)
rahit (thir) sthir-aTal (sukhakArI) ananta sukhadAyak
(avasthA) dashA-paryAy so (shiv) mokSha kahalAtA hai . (ihi vidh)
(3) samvar–jis prakAr chhidra band karanese naukAmen pAnIkA AnA ruk
jAtA hai; usI prakAr shuddhabhAvarUp gupti Adike dvArA AtmA men
karmonkA AnA ruk jAtA hai
.
(4) nirjarA–jis prakAr naukAmen Aye hue pAnImense thoDA (kisI
baratanamen bharakar) bAhar phen ka diyA jAtA hai; usI prakAr nirjarA dvArA
thoDe-se karma AtmAse alag ho jAte hain
.
(5) mokSha– jis prakAr naukAmen AyA huA sArA pAnI nikAl denese
naukA ekadam pAnI rahit ho jAtI hai; usI prakAr AtmAmense samasta
karma pRuthak ho jAnese AtmAkI paripUrNa shuddhadashA (mokShadashA) pragaT
ho jAtI hai arthAt AtmA mukta ho jAtA hai
..9..

Page 71 of 192
PDF/HTML Page 95 of 216
single page version

background image
is prakAr (jo) jo (tattvanakI) sAt tattvonke bhed sahit (saradhA)
shraddhA karanA so (vyavahArI) vyavahAr (samakit) samyagdarshan hai .
(jinendra) vItarAg, sarvagna aur hitopadeshI (dev) sachche dev
(parigrah bin) chaubIs parigrahase rahit (guru) vItarAg guru [tathA ]
(sAro) sArabhUt (dayAjut) ahinsAmay (dharma) jainadharma (yehu) in
sabako (samakitako) samyagdarshanakA (kAraN) nimittakAraN (mAn)
jAnanA chAhiye . samyagdarshanako usake (aShTa) ATh (angajut) angon
sahit (dhAro) dhAraN karanA chAhiye .
bhAvArtha :mokShakA svarUp jAnakar use apanA paramahit
mAnanA chAhiye . ATh karmonke sarvathA nAsh pUrvak AtmAkI jo
sampUrNa shuddhadashA (paryAy) pragaT hotI hai, use mokSha kahate hain . vah
dashA avinAshI tathA ananta sukhamay hai– isaprakAr sAmAnya aur
visheSharUpase sAt tattvonkI achal shraddhA karanA use
vyavahArasamyaktva (samyagdarshan) kahate hain . jinendradev, vItarAgI
(digambar jain) nirgrantha guru, tathA jinendrapraNIt ahinsAmay dharma bhI
us vyavahAr samyagdarshanake kAraN hain arthAt in tInonkA yathArtha
shraddhAn bhI vyavahAr samyagdarshan kahalAtA hai . use nimnokta ATh
angon sahit dhAraN karanA chAhiye . vyavahAr samyaktvIkA svarUp
pahale, dUsare tathA tIsare chhandake bhAvArthamen samajhAyA hai .
nishchayasamyaktvake binA mAtra vyavahArako vyavahArasamyaktva nahIn kahA
jAtA
..10..
samyaktvake pachchIs doSh tathA ATh guN
vasu mad TAri nivAri trishaThatA, ShaT anAyatan tyAgo .
shankAdik vasu doSh vinA, samvegAdik chitta pAgo ..

Page 72 of 192
PDF/HTML Page 96 of 216
single page version

background image
aShTa ang aru doSh pachIson, tin sankShepai kahiye .
bin jAnetain doShagunan kon, kaise tajiye gahiye ..11..
anvayArtha :(vasu) ATh (mad) madakA (TAri) tyAg
karake, (trishaThatA) tIn prakArakI mUDhatAko (nivAri) haTAkar,
(ShaT) chhah (
anAyatan) anAyatanonkA (tyAgo) tyAg karanA
chAhiye . (shankAdik) shankAdi (vasu) ATh (doSh vinA) doShonse
rahit hokar (samvegAdik) samveg, anukampA, Astikya aur
prashamamen (chit) manako (pAgo) lagAnA chAhiye . ab, samyaktvake
(aShTa) ATh (ang) ang (aru) aur (pachIson doSh) pachchIs
doShonko (sankShepai) sankShepamen (kahiye) kahA jAtA hai; kyonki (bin
jAne tain) unhen jAne binA (doSh) doShonko (kaise) kis prakAr
(tajiye) chhoDen aur (gunanako) guNonko kis prakAr (gahiye) grahaN
karen ?
bhAvArtha :ATh mad, tIn mUDhatA, chhah anAyatan (adharma
sthAn) aur ATh shankAdi doSh; –is prakAr samyaktvake pachchIs
doSh hain . samveg, anukampA, Astikya aur prasham samyagdRuShTiko hote
hain . samyaktvake abhilAShI jIvako samyaktvake in pachchIs doShonkA
tyAg karake un bhAvanAommen man lagAnA chAhiye . ab samyaktvake
ATh guNon (angon) aur pachchIs doShonkA sankShepamen varNan kiyA jAtA
hai; kyonki jAne aur samajhe binA doShonko kaise chhoDA jA sakatA
hai tathA guNonko kaise grahaN kiyA jA sakatA hai ?
..11..
an ++ Ayatan = anAyatan = dharmakA sthAn na honA .

Page 73 of 192
PDF/HTML Page 97 of 216
single page version

background image
samyaktvake ATh ang (guN) aur shankAdi ATh doShonkA
lakShaN
jinavachamen shankA na dhAr vRuSh, bhav-sukh-vAnchhA bhAnai .
muni-tan malin na dekh ghinAvai, tattva-kutattva pichhAnai ..
nij guN aru par auguN DhAnke, vA nijadharma baDhAvai .
kAmAdik kar vRuShatain chigate, nij-parako suidraDhAvai ..12..

Page 74 of 192
PDF/HTML Page 98 of 216
single page version

background image
anvayArtha :1. (jin vachamen) sarvagnadevake kahe hue
tattvommen (shankA) sanshay-sandeh (na dhAr) dhAraN nahIn karanA [so
nishankit ang hai; ] 2. (vRuSh) dharmako (dhAr) dhAraN karake (bhav-
sukh-vAnchhA) sAnsArik sukhonkI ichchhA (bhAnai) na kare [so
nikAnkShit ang hai; ] 3. (muni-tan) muniyonke sharIrAdi (malin)
maile (dekh) dekhakar (na ghinAvai) ghRuNA na karanA [so nirvichikitsA
ang hai; ] 4. (tattva-kutattva) sachche aur jhUThe tattvonkI (pichhAnai)
pahichAn rakhe [so amUDhadRuShTi ang hai; ]
5
. (nijaguN) apane guNonko (aru) aur (par auguN) dUsareke
avaguNonko (DhAnke) chhipAye (vA) tathA (nijadharma) apane
chhanda 13 (pUrvArddha)
dharmIson gau-vachchha-prIti sam, kar jinadharma dipAvai .
in guNatain viparIt doSh vasu, tinakon satat khipAvai ..

Page 75 of 192
PDF/HTML Page 99 of 216
single page version

background image
Atmadharmako (baDhAye) baDhaye arthAt nirmal banAe [so upagUhan ang
hai ]; 6. (kAmAdik kar) kAm-vikArAdike kAraN (vRuShatain) dharmase
(chigate) chyut hote hue (nij-parako) apaneko tathA parako (su
i
draDhAvai) usamen puna dRuDh kare [so sthitikaraN ang hai . ] 7. (dharmI
son) apane sAdharmIjanonse (gau-vachchha-prIti sam) bachhaDe par gAyakI
prIti samAn (kar) prem rakhanA [so vAtsalya ang hai ] aur
(jinadharma) jainadharmakI (dipAvai) shobhAmen vRuddhi karanA [so prabhAvanA
ang hai . ] (in guNatain) in [ATh ] guNonse (viparIt) ulTe (vasu)
ATh (doSh) doSh hain, (tinako) unhen (satat) hameshA (khipAvai) dUr
karanA chAhiye .
bhAvArtha :1. tattva yahI hai, aisA hI hai, anya nahIn hai
tathA anya prakArase nahIn hai–is prakAr yathArtha tattvommen achal shraddhA
honA so nishankit ang kahalAtA hai .
TippaNI :–avratI samyagdRuShTi jIv bhogonko kabhI bhI
AdaraNIy nahIn mAnate; kintu jis prakAr koI bandI kArAgRuhamen
(ichchhA na hone par bhI) dukh sahan karatA hai; usIprakAr ve apane
puruShArthakI nirbalatAse gRuhasthadashAmen rahate hain; kintu ruchipUrvak
bhogonkI ichchhA nahIn karate; isaliye unhen nishankit aur
nikAnkShit ang honemen koI bAdhA nahIn AtI .
2. dharma sevan karake usake badalemen sAnsArik sukhonkI ichchhA
na karanA use nikAnkShit ang kahate hain .
3. munirAj athavA anya kisI dharmAtmAke sharIrako mailA
dekhakar ghRuNA na karanA use nirvichikitsA ang kahate hain .
4. sachche aur jhUThe tattvonkI parIkShA karake mUDhatAon tathA

Page 76 of 192
PDF/HTML Page 100 of 216
single page version

background image
anAyatanommen na phansanA vah amUDhadRuShTi ang hai .
5. apanI prashansA karAnevAle guNonko tathA dUsarekI nindA
karAnevAle doShonko DhankanA aur Atmadharmako baDhAnA (nirmal
rakhanA) so upagUhan ang hai .
TippaNI :– upagUhanakA dUsarA nAm ‘‘upabRunhaN’’ bhI
jinAgamamen AtA hai; jisase Atmadharmamen vRuddhi karane ko bhI upagUhan
kahA jAtA hai . shrI amRutachandrasUrine apane puruShArthasiddhayupAyake
27ven shlokamen bhI yahI kahA hai–
dharmAbhivarddhanIya sadAtmano mArdavAdibhAvanayA .
paradoShanigUhanamapi vidheyamupabRunhaNaguNArtham ..27..
6. kAm, krodh, lobh Adi kisI bhI kAraNase (samyaktva aur
chAritrase) bhraShTa hote hue apaneko tathA parako puna usamen
sthir karanA sthitikaraN ang hai .
7. apane sAdharmI jan par bachhaDese pyAr rakhanevAlI gAyakI bhAnti
nirapekSha prem rakhanA so vAtsalya ang hai .
8. agnAn-andhakArako dUr karake vidyA-bal-buddhi Adike dvArA
shAstramen kahI huI yogya rItise apane sAmarthyAnusAr
jainadharmakA prabhAv pragaT karanA vah prabhAvanA ang hai .
–in angon (guNon)se viparIt 1. shankA, 2. kAnkShA,
3. vichikitsA, 4. mUDhadRuShTi, 5. anupagUhan, 6. asthitikaraN,
7. avAtsalya aur 8. aprabhAvanA –ye samyaktvake ATh doSh hain,
inhen sadA dUr karanA chAhiye . (12-13 pUrvArddha)