Chha Dhala-Hindi (English transliteration). Gatha: 3: samyaggyAnke bhed, parokSh aur deshpratyakShke lakShan,4: sakal pratyakSh gyAnkA lakShan aur gyAnkee mahimA,5: gyAni aur agyAnike karm nAshake vishayme antar,6: gyAnke dosh aur manushya paryAyAdikee durlabhata,7: samyaggyAnkee mahimA Aur kAran,8: samyaggyAnkee mahimA Aur vishayechchhA rokanekA upAy,9: punyA-pApame harsh vishAdkA nishedh aur tAtparyakee bAt,10: samyak chAritrakA samay aur bhed tatha ahinsANuvratkA lakShan,11: achaurANuvrat, brahmacharyANuvrat, parigraha primANuvrat tathAdigvratkA lakShan,12: deshavrat (deshavagAshik) nAmak gunvratkA lakShan (Dhal 4),13: anarth dand vratke bhed aur unkA lakShan (Dhal 4),14: sAmAyik, proshadh, bhogopbhog pariman aur atithi sanvibhag vrat (Dhal 4).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 11

 

Page 97 of 192
PDF/HTML Page 121 of 216
single page version

background image
samyaggnAnake bhed, parokSha aur deshapratyakShake lakShaN
tAs bhed do hain, parokSha paratachhi tin mAnhIn .
mati shrut doy parokSha, akShamanatain upajAhIn ..
avadhignAn manaparjay do hain desh-pratachchhA .
dravya kShetra parimAN liye jAnai jiy svachchhA ..3..
anvayArtha :(tAs) us samyaggnAnake (parokSha) parokSha
aur (paratachhi) pratyakSha (do) do (bhed hain) bhed hain; (tin mAnhIn)
unamen (mati shrut) matignAn aur shrutagnAn (doy) yah donon
(parokSha) parokShagnAn hain . [kyonki ve ] (akSha manatain) indriyon tathA
manake nimittase (upajAhIn) utpanna hote hain . (avadhignAn)
avadhignAn aur (manaparjay) manaparyayagnAn (do) yah donon gnAn
(desh-pratachchhA) deshapratyakSha (hain) hain; [kyonki in gnAnonse ] (jiy)
jIv (dravya kShetra parimAN) dravya aur kShetrakI maryAdA (liye) lekar
(svachchhA) spaShTa (jAnai) jAnatA hai .
bhAvArtha :is samyaggnAnake do bhed hain–(1) pratyakSha aur
(2) parokSha; unamen matignAn aur shrutagnAn parokShagnAn1 hain; kyonki
ve donon gnAn indriyon tathA manake nimittase vastuko aspaShTa jAnate
hain . samyakmati-shrutagnAn svAnubhavakAlamen pratyakSha hote hain; unamen
indriy aur man nimitta nahIn hain . avadhignAn aur manaparyayagnAn
deshapratyakSha
2 hain; kyonki jIv in do gnAnonse rUpI dravyako dravya,
1. jo gnAn indriyon tathA manake nimittase vastuko aspaShTa jAnatA hai,
use parokShagnAn kahate hain .
2. jo gnAn rUpI vastuko dravya-kShetra-kAl aur bhAvakI maryAdA
pUrvak spaShTa jAnatA hai, use deshapratyakSha kahate hain .

Page 98 of 192
PDF/HTML Page 122 of 216
single page version

background image
kShetra, kAl aur bhAvakI maryAdApUrvak spaShTa jAnatA hai .
sakal-pratyakSha gnAnakA lakShaN aur gnAnakI mahimA
sakal dravyake gun anant, parajAy anantA .
jAnai ekai kAl, pragaT kevali bhagavantA ..
gnAn samAn na An jagatamen sukh kau kAran .
ihi paramAmRut janmajarAmRuti-rog-nivAran ..4..

Page 99 of 192
PDF/HTML Page 123 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[jis gnAnase ] (kevali bhagavantA)
kevalagnAnI bhagavAn (sakal dravyake) chhahon dravyonke (ananta)
aparimit (gun) guNonko aur (anantA) ananta (parajAy)
paryAyonko (ekai kAl) ek sAth (pragaT) spaShTa (jAnai) jAnate hain
[us gnAnako ] (sakal) sakalapratyakSha athavA kevalagnAn kahate hain .
(jagatamen) is jagatamen (gnAn samAn) samyaggnAn jaisA (An)
dUsarA koI padArtha (sukhakau) sukhakA (na kAran) kAraN nahIn hai .
(ihi) yah samyaggnAn hI (janmajarAmRuti-rog-nivAran) janma, jarA
[vRuddhAvasthA ] aur mRutyurUpI rogonko dUr karaneke liye (paramAmRut)
utkRuShTa amRutasamAn hai .
bhAvArtha :(1) jo gnAn tInakAl aur tInalokavartI
sarva padArthon (anantadharmAtmak sarva dravya-guN-paryAyonko) pratyek
samayamen yathAsthit, paripUrNarUpase spaShTa aur ekasAth jAnatA hai,
us gnAnako kevalagnAn kahate hain . jo sakalapratyakSha hai .
(2) dravya, guN aur paryAyonko kevalI bhagavAn jAnate hain;
kintu unake apekShit dharmonko nahIn jAn sakate –aisA mAnanA
asatya hai tathA ve anantako athavA mAtra apane AtmAko hI jAnate

Page 100 of 192
PDF/HTML Page 124 of 216
single page version

background image
hain; kintu sarvako nahIn jAnate–aisA mAnanA bhI nyAyaviruddha hai .
kevalI bhagavAn sarvagna honese anekAntasvarUp pratyek vastuko
pratyakSha jAnate hain . (–laghu jainasiddhAnta praveshikA prashna-87)
(3) is sansAramen samyaggnAnake samAn sukhadAyak anya
koI vastu nahIn hai . yah samyaggnAn hI janma, jarA aur mRutyurUpI
tIn rogonkA nAsh karaneke liye uttam amRut-samAn hai .
gnAnI aur agnAnIke karmanAshake viShayamen antar
koTi janma tap tapain, gnAn vin karma jharain je .
gnAnIke chhinamen, triguptitain sahaj Tarain te ..
munivrat dhAr ananta bAr grIvak upajAyo .
pai nij AtamagnAn vinA, sukh lesh na pAyau ..5..
anvayArtha :[agnAnI jIvako ] (gnAn binA)
samyaggnAnake binA (koTi janma) karoDon janmon tak (tap tapain)
tap karanese (je karma) jitane karma (jharain) nAsh hote hain (te) utane
karma (gnAnIke) samyaggnAnI jIvake (trigupti tain) man, vachan aur
kAyakI orakI pravRuttiko rokanese [nirvikalpa shuddha svabhAvase ]

Page 101 of 192
PDF/HTML Page 125 of 216
single page version

background image
(chhinamen) kShaNamAtramen (sahaj) saralatAse (Tarai) naShTa ho jAte hain .
[yah jIv ] (munivrat) muniyonke mahAvratonko (dhAr) dhAraN karake
(anantabAr) anantabAr (grIvak) navaven graiveyak tak (upajAyo)
utpanna huA, (pai) parantu (nij Atam) apane AtmAke (gnAn
vinA) gnAn binA (lesh) kinchitmAtra (sukh) sukh (na pAyo) prApta
na kar sakA .
bhAvArtha :mithyAdRuShTi jIv AtmagnAn (samyaggnAn)ke
binA karoDon janmon-bhavon tak bAlataparUp udyam karake jitane
karmonkA nAsh karatA hai utane karmonkA nAsh samyaggnAnI
jIv–svonmukh gnAtApaneke kAraN svarUpaguptise-kShaNamAtramen sahaj
hI kar DAlatA hai . yah jIv, munike (dravyalingI munike)
mahAvratonko dhAraN karake unake prabhAvase navaven graiveyak takake
vimAnommen anantabAr utpanna huA; parantu AtmAke bhedavignAn
(samyaggnAn athavA svAnubhav)ke binA jIvako vahAn bhI leshamAtra sukh
prApta nahIn huA .
gnAnake doSh aur manuShyaparyAy AdikI durlabhatA
tAtain jinavar-kathit tattva abhyAs karIje .
sanshay vibhram moh tyAg, Apo lakh lIje ..
yah mAnuShaparyAy, sukul, sunivau jinavAnI .
ihavidhi gaye na mile, sumaNi jyaun udadhi samAnI ..6..
anvayArtha :(tAtain) isaliye (jinavar-kathit)
jinendra bhagavAnake kahe hue (tattva) paramArtha tattvakA (abhyAs)
abhyAs (karIje) karanA chAhiye aur (sanshay) sanshay (vibhram)

Page 102 of 192
PDF/HTML Page 126 of 216
single page version

background image
viparyay tathA (moh) anadhyavasAy [anishchitatA ] ko (tyAg)
chhoDakar (Apo) apane AtmAko (lakh lIje) lakShamen lenA chAhiye
arthAt jAnanA chAhiye . [yadi aisA nahIn kiyA to ] (yah) yah
(mAnuSh paryAy) manuShya bhav (sukul) uttam kul aur (jinavAnI)
jinavANIkA (sunivau) sunanA (ih vidh) aisA suyog (gaye) bIt
jAne par, (udadhi) samudramen (samAnI) samAye-DUbe hue
(sumaNi jyaun) sachche ratnakI bhAnti [puna ] (na milai) milanA
kaThin hai .
bhAvArtha :AtmA aur paravastuonke bhedavignAnako prApta
karaneke liye jinadev dvArA prarUpit sachche tattvonkA paThan-pAThan

Page 103 of 192
PDF/HTML Page 127 of 216
single page version

background image
(manan) karanA chAhiye aur sanshay1 viparyay2 tathA anadhyavasAy3
–samyaggnAnake in tIn doShonko dUr karaneke liye AtmasvarUpako
jAnanA chAhiye; kyonki jisaprakAr samudramen DUbA huA amUlya ratna
puna hAth nahIn AtA; usIprakAr manuShya sharIr, uttam shrAvakakul
aur jinavachanonkA shravaN Adi suyog bhI bIt jAneke bAd puna-
puna prApta nahIn hote . isaliye yah apUrva avasar na gamvAkar
AtmasvarUpakI pahichAn (samyaggnAnakI prApti) karake yah manuShya-
janma saphal karanA chAhiye .
samyaggnAnakI mahimA aur kAraN
dhan samAj gaj bAj, rAj to kAj na Avai .
gnAn Apako rUp bhaye, phi ra achal rahAvai ..
tAs gnAnako kAran, sva-par vivek bakhAnau .
koTi upAy banAy bhavya, tAko ur Anau ..7..
anvayArtha :(dhan) paisA, (samAj) parivAr, (gaj)
1. sanshay–viruddhAnekakoTisparshignAnan sanshaya = ‘‘isaprakAr hai athavA
isaprakAr ?’’–aisA jo paraspar viruddhatApUrvak do prakArarUp gnAn,
use sanshay kahate hain
.
2. viparyay–viparItaik koTinishchayo viparyaya = vastusvarUpase
viruddhatA-pUrvak ‘‘yah aisA hI hai’’–isaprakAr ekarUp gnAnakA
nAm viparyay hai
. usake tIn bhed hain–kAraNaviparyay, svarUp-
viparyay tathA bhedAbhedaviparyay . (mokShamArgaprakAshak pRu. 123)
3. anadhyavasAy–kimityAlochanamAtramanadhyavasAya = ‘kuchh hai’
–aisA nirNay rahit vichAr so anadhyavasAy hai .

Page 104 of 192
PDF/HTML Page 128 of 216
single page version

background image
hAthI, (bAj) ghoDA, (rAj) rAjya (to) to (kAj) apane kAmamen
(na Avai) nahIn Ate; kintu (gnAn) samyaggnAn (Apako rUp)
AtmAkA svarUp– [jo ] (bhaye) prApta honeke (phi ra) pashchAt
(achal) achal (rahAvai) rahatA hai . (tAs) us (gnAnako)
samyaggnAnakA (kAran) kAraN (sva-par vivek) AtmA aur
paravastuonkA bhedavignAn (bakhAnau) kahA hai, [isaliye ] (bhavya) he
bhavya jIvo ! (koTi) karoDon (upAy) upAy (banAy) karake
(tAko) us bhedavignAnako (ur Anau) hRudayamen dhAraN karo .
bhAvArtha :bhAvArtha :dhan-sampatti, parivAr, naukar-chAkar, hAthI,
ghoDA tathA rAjAdi koI bhI padArtha AtmAko sahAyak nahIn hote;
kintu samyaggnAn AtmAkA svarUp hai; vah ekabAr prApta honeke
pashchAt akShay ho jAtA hai– kabhI naShTa nahIn hotA, achal ekarUp
rahatA hai . AtmA aur paravastuonkA bhedavignAn hI us
samyaggnAnakA kAraN hai; isaliye pratyek AtmArthI bhavya jIvako
karoDon upAy karake us bhedavignAnake dvArA samyagdarshan prApta
karanA chAhiye .

Page 105 of 192
PDF/HTML Page 129 of 216
single page version

background image
samyaggnAnakI mahimA aur viShayechchhA rokanekA upAy
je pUrav shiv gaye, jAhin aru Age jaihain .
so sab mahimA gnAn-tanI, muninAth kahai hain ..
viShay-chAh dav-dAh, jagat-jan arani dajhAvai .
tAs upAy na An, gnAn-ghanaghAn bujhAvai ..8..
anvayArtha :(pUrav) pUrvakAlamen (je) jo jIv (shiv)
mokShamen (gaye) gaye hain, [vartamAnamen ] (jAhin) jA rahe hain (aru) aur
(Age) bhaviShyamen (jaihain) jAyenge (so) vah (sab) sab (gnAn-tanI)
samyaggnAnakI (mahimA) mahimA hai–aisA (muninAth) jinendradevane
kahA hai . (viShay-chAh) pAnch indriyonke viShayonkI ichchhArUpI (dav-

Page 106 of 192
PDF/HTML Page 130 of 216
single page version

background image
dAh) bhayankar dAvAnal (jagat-jan) sansArI jIvon rUpI (arani)
araNya-purAne vanako (dajhAvai) jalA rahA hai (tAs) usakI
shAntikA (upAy) upAy (An) dUsarA (na) nahIn hai; [mAtra ]
(gnAn-ghanaghAn) gnAnarUpI varShAkA samUh (bujhAvai) shAnta karatA hai .
bhAvArtha :bhUt, vartamAn aur bhaviShya –tInonkAlamen jo
jIv mokSha sukhako prApta hue hain, honge aur (vartamAnamen videh-kShetramen)
ho rahe hain; vah is samyaggnAnakA hI prabhAv hai . –aisA pUrvAchAryonne
kahA hai . jisaprakAr dAvAnal (vanamen lagI huI agni) vahAnkI
samasta vastuonko bhasma kar detA hai; usIprakAr pAnch indriyon
sambandhI viShayonkI ichchhA sansArI jIvonko jalAtI hai–dukh detI
hai aur jisaprakAr varShAkI jhaDI us dAvAnalako bujhA detI hai;
usIprakAr yah samyaggnAn un viShayonko shAnta kar detA hai– naShTa
kar detA hai .
puNya-pApamen harSha-viShAdakA niShedh aur tAtparyakI bAt
puNya-pAp phalamAhin, harakh vilakhau mat bhAI .
yah pudgal parajAy, upaji binasai phi ra thAI ..
lAkh bAtakI bAt yahI, nishchay ur lAo .
tori sakal jag-danda-phand, nit Atam dhyAo ..9..
anvayArtha :(bhAI) he AtmArthI prANI ! (puNya-
phalamAhin) puNyake phalamen (harakh mat) harSha na kar aur (pAp-
phalamAhin) pApake phalamen (vilakhau mat) dveSh na kar [kyonki yah
puNya aur pAp ] (pudgal parajAy) pudgalakI paryAyen hain . [ve ]
(upaji) utpanna hokar (vinasai) naShTa ho jAtI hain aur (phi ra) puna

Page 107 of 192
PDF/HTML Page 131 of 216
single page version

background image
(thAI) utpanna hotI hain . (ur) apane antaramen (nishchay) nishchayase-
vAstavamen (lAkh bAtakI bAt) lAkhon bAtonkA sAr (yahI)
isIprakAr (lAo) grahaN karo ki (sakal) puNya-pAparUp samasta
(jag-dand-phand) janma-maraNake dvanda [rAg-dveSh ] rUp vikArI-
malin bhAv (tori) toDakar (nit) sadaiv (Atam dhyAo) apane
AtmAkA dhyAn karo .
bhAvArtha :AtmArthI jIvakA kartavya hai ki dhan, makAn,
dukAn, kIrti, nirogI sharIrAdi puNyake phal hain, unase apaneko
lAbh hai tathA unake viyogase apaneko hAni hai–aisA na mAne;
kyonki par-padArtha sadA bhinna hain, gneyamAtra hain, unamen kisIko
anukUl-pratikUl athavA iShTa-aniShTa mAnanA vah mAtra jIvakI bhUl
hai; isaliye puNya-pApake phalamen harSha-shok nahIn karanA chAhiye .

Page 108 of 192
PDF/HTML Page 132 of 216
single page version

background image
yadi kisI bhI parapadArthako jIv bhalA yA burA mAne to
usake prati rAg yA dveSh hue binA nahIn rahatA . jisane parapadArtha-
paradravya-kShetra-kAl-bhAvako vAstavamen hitakar tathA ahitakar mAnA
hai, usane ananta parapadArthonko rAg-dveSh karane yogya mAnA hai aur
ananta parapadArtha mujhe sukh-dukhake kAraN hain –aisA bhI mAnA hai;
isaliye vah bhUl chhoDakar nij gnAnAnand svarUpakA nirNay karake
svonmukh gnAtA rahanA hI sukhI honekA upAy hai .
puNya-pApakA bandha vah pudgalakI paryAyen (avasthAen) hain,
unake udayamen jo sanyog prApta hon ve bhI kShaNik sanyogarUpase Ate-
jAte hain, jitane kAl tak ve nikaT rahen, utane kAl bhI ve sukh-
dukh denemen samartha nahIn hain .
jainadharmake samasta upadeshakA sAr yahI hai ki–shubhAshubhabhAv
vah sansAr hai; isaliye usakI ruchi chhoDakar, svonmukh hokar
nishchayasamyagdarshan-gnAnapUrvak nij AtmasvarUpamen ekAgra (lIn)
honA hI jIvakA kartavya hai .
samyakchAritrakA samay aur bhed tathA ahinsANuvrat
aur satyANuvratakA lakShaN
samyaggnAnI hoy, bahuri diDh chArit lIjai .
ekadesh aru sakaladesh, tasu bhed kahIjai ..
trasahinsAko tyAg, vRuthA thAvar na sanhArai .
par-vadhakAr kaThor nindya nahin vayan uchArai ..10..
anvayArtha :(samyaggnAnI) samyaggnAnI (hoy) hokar

Page 109 of 192
PDF/HTML Page 133 of 216
single page version

background image
(bahuri) phi ra (diDh) dRuDh (chArit) samyakchAritra (lIjai)kA
pAlan karanA chAhiye; (tasu) usake [us samyakchAritrake ]
(ekadesh) ekadesh (aru) aur (sakaladesh) sarvadesh [aise do ]
(bhed) bhed (kahIjai) kahe gaye hain . [unamen ] (trasahinsAko) tras
jIvonkI hinsAkA (tyAg) tyAg karanA aur (vRuthA) binA kAraN
(thAvar) sthAvar jIvonkA (na sanhArai) ghAt na karanA [vah ahinsA-
aNuvrat kahalAtA hai ] (par-vadhakAr) dUsaronko dukhadAyak
(kaThor) kaThor [aur ] (nindya) nindyanIy (vayan) vachan (nahin

Page 110 of 192
PDF/HTML Page 134 of 216
single page version

background image
uchArai) na bolanA [vah satya-aNuvrat kahalAtA hai . ]
bhAvArtha :samyaggnAn prApta karake samyakchAritra pragaT
karanA chAhiye . us samyakchAritrake do bhed hain– (1) ekadesh
(aNu, desh, sthUl) chAritra aur (2) sarvadesh (sakal, mahA, sUkShma)
chAritra . unamen sakalachAritrakA pAlan munirAj karate hain aur
deshachAritrakA pAlan shrAvak karate hain . is chauthI DhAlamen
deshachAritrakA varNan kiyA gayA hai . sakalachAritrakA varNan chhaThavIn
DhAlamen kiyA jAyegA . tras jIvonkI sankalpI hinsAkA sarvathA tyAg
karake niShprayojan sthAvar jIvonkA ghAt na karanA so
1ahinsA
aNuvrat hai . dUsareke prANonko ghAtak, kaThor tathA nindyanIy vachan
na bolanA [tathA dUsaronse na bulavAnA, na anumodanA so satya-
aNuvrat hai ] .
achauryANuvrat, brahmacharyANuvrat, parigrahaparimANANuvrat tathA
digvratakA lakShaN
jal-mRutikA vin aur nAhin kachhu gahai adattA .
nij vanitA vin sakal nArison rahai virattA ..
apanI shakti vichAr, parigrah thoro rAkhai .
dash dish gaman pramAN ThAn, tasu sIm na nAkhai ..11..
anvayArtha :(jal-mRutikA vin) pAnI aur miTTIke
TippaNI–(1) ahinsANuvratakA dhAraN karanevAlA jIv ‘‘yah jIv ghAt
karane yogya hai, main ise mArUn’’–isaprakAr sankalpasahit kisI tras
jIvakI sankalpI hinsA nahIn karatA; kintu is vratakA dhArI
ArambhI, udyoginI tathA virodhinI hinsAkA tyAgI nahIn hotA
.

Page 111 of 192
PDF/HTML Page 135 of 216
single page version

background image
atirikta (aur kachhu) anya koI vastu (adattA) binA diye
(nAhin) nahIn (grahe) lenA [use achauryANuvrat kahate hain ] (nij)
apanI (vanitA vin) strIke atirikta (sakal nAri son) anya
sarva striyonse (virattA) virakta (rahe) rahanA [vah brahmacharyANuvrat
hai ] (apanI) apanI (shakti vichAr) shaktikA vichAr karake
(parigrah) parigrah (thoro) maryAdit (rAkhai) rakhanA [so
(2) pramAd aur kaShAyamen yukta honese jahAn prANaghAt kiyA jAtA hai vahIn
hinsAkA doSh lagatA hai; jahAn vaisA kAraN nahIn hai, vahAn prANaghAt
hone par bhI hinsAkA doSh nahIn lagatA
. jis prakAr–pramAdarahit
muni gaman karate hain; vaidya, DokTar karuNAbuddhipUrvak rogIkA upachAr
karate hain; vahAn sAmanevAlekA prANaghAt hone par bhI hinsAkA doSh
nahIn hai
.
(3) nishchayasamyagdarshan-gnAnapUrvak pahale do kaShAyonkA abhAv huA ho
us jIvako sachche aNuvrat hote hain . jise nishchayasamyagdarshan na ho
usake vratako sarvagnadevane bAlavrat (agnAnavrat) kahA hai .

Page 112 of 192
PDF/HTML Page 136 of 216
single page version

background image
parigrahaparimANANuvrat hai ] (das dish) das dishAommen (gaman)
jAne-AnekI (pramAN) maryAdA (ThAn) rakhakar (tasu) us (sIm)
sImAkA (na nAkhai) ullanghan na karanA [so digvrat hai ] .
bhAvArtha :jan-samudAyake liye jahAn rok na ho tathA
kisI visheSh vyaktikA svAmitva na ho–aisI pAnI tathA miTTI
jaisI vastuke atirikta parAyI vastu (jis par apanA svAmitva
na ho) usake svAmIke diye binA na lenA [tathA uThAkar dUsareko
na denA ] use achauryANuvrat kahate hain . apanI vivAhit strIke sivA
anya sarva striyonse virakta rahanA so brahmacharyANuvrat hai . [puruShako
chAhiye ki anya striyonko mAtA, bahin aur putrI samAn mAne,
tathA strIko chAhiye ki apane svAmIke atirikta anya puruShonko
pitA, bhAI tathA putra samAn samajhe . ]
apanI shakti aur yogyatAkA dhyAn rakhakar jIvanaparyantake
liye dhan-dhAnyAdi bAhya-parigrahakA parimAN (maryAdA) bAndhakar
usase adhikakI ichchhA na kare use
parigrahaparimANANuvrat kahate
hain .
TippaNI–(1) yah pAnch (ahinsA, satya, achaurya, brahmacharya aur
parigrahaparimAN) aNuvrat hain . hinsAdikako lokamen bhI pAp mAnA
jAtA hai; unakA in vratommen ekadesh (sthUlarUpase) tyAg kiyA
gayA hai; isIkAraN ve aNuvrat kahalAte hain
.
(2) nishchayasamyagdarshan-gnAnapUrvak pratham do kaShAyonkA abhAv huA ho
us jIvako sachche aNuvrat hote hain . jise nishchayasamyagdarshan na ho
usake vratonko sarvagnadevane bAlavrat (agnAnavrat) kahA hai .

Page 113 of 192
PDF/HTML Page 137 of 216
single page version

background image
dason dishAommen Ane-jAnekI maryAdA nishchit karake
jIvanaparyanta usakA ullanghan na karanA so digvrat hai . dishAonkI
maryAdA nishchit kI jAtI hai; isaliye use digvrat kahA jAtA hai .
deshavrat (deshAvagAshik) nAmak guNavratakA lakShaN
tAhUmen phi ra grAm galI, gRuh bAg bajArA .
gamanAgaman pramAN ThAn an, sakal nivArA ..12..
(pUrvArddha)
anvayArtha :(phi ra) phi ra (tAhUmen) usamen [kinhIn
prasiddha-prasiddha ] (grAm) gAmv, (galI) galI, (gRuh) makAn, (bAg)
udyAn tathA (bajAr) bAjAr tak (gamanAgaman) jAne-AnekA
(pramAN) mAp (ThAn) rakhakar (an) anya (sakal) sabakA
(nivArA) tyAg karanA [use deshavrat athavA deshAvagAshik vrat
kahate hain . ]
bhAvArtha :digvratamen jIvanaparyanta kI gaI jAne-Aneke
kShetrakI maryAdAmen bhI (ghaDI, ghaNTA, din, mahInA Adi kAlake
niyamase) kisI prasiddha grAm, mArga, makAn tathA bAjAr tak jAne-
AnekI maryAdA karake usase AgekI sImAmen na jAnA so deshavrat
kahalAtA hai .. 11-12.. (pUrvArddha)
anarthadanDavratake bhed aur unakA lakShaN
kAhUkI dhanahAni, kisI jay hAr na chintai .
dey na so upadesh, hoy agh vanaj-kRuShI tain ..12..
(uttarArddha)

Page 114 of 192
PDF/HTML Page 138 of 216
single page version

background image
kar pramAd jal bhUmi, vRukSha pAvak na virAdhai .
asi dhanu hal hinsopakaraN nahin de yash lAdhai ..
rAgadveSh-karatAr, kathA kabahUn na sunIjai .
aur hu anarathadanD, hetu agh tinhain na kIjai ..13..
anvayArtha :1. (kAhUkI) kisIke (dhanahAni) dhanake
nAshakA, (kisI) kisIkI (jay) vijayakA [athavA ] (hAr)
kisIkI hArakA (na chintai) vichAr na karanA [ use apadhyAn-
anarthadanDavrat kahate hain . ] 2. (banaj) vyApAr aur (kRuShI tain)
khetIse (agh) pAp (hoy) hotA hai; isaliye (so) usakA
(upadesh) upadesh (na dey) na denA [use pApopadesh-anarthadanDavrat
kahA jAtA hai . ] 3. (pramAd kar) pramAdase [binA prayojan ]
(jal) jalakAyik, (bhUmi) pRithvIkAyik, (vRukSha) vanaspatikAyik,
(pAvak) agnikAyik [aur vAyukAyik ] jIvonkA (na virAdhai)
ghAt na karanA [so pramAdacharyA-anarthadanDavrat kahalAtA hai . ] 4.
(asi) talavAr, (dhanu) dhanuShya, (hal) hal [Adi ]
(hinsopakaraN) hinsA honemen kAraNabhUt padArthonko (de) dekar (yash)
yash (nahin lAdhai) na lenA [so hinsAdAn-anarthadanDavrat kahalAtA

Page 115 of 192
PDF/HTML Page 139 of 216
single page version

background image
hai . ] 5. (rAg-dveSh-karatAr) rAg aur dveSh utpanna karanevAlI
(kathA) kathAen (kabahUn) kabhI bhI (na sunIjai) nahIn sunanA [so
dushruti anarthadanDavrat kahA jAtA hai . ] (aur hu) tathA anya bhI
(aghahetu) pApake kAraN (anarath danD) anarthadanD hain (tinhain) unhen
bhI (na kIjai) nahIn karanA chAhiye .
bhAvArtha :kisIke dhanakA nAsh, parAjay athavA vijay
AdikA vichAr na karanA so pahalA apadhyAn-anarthadanDavrat
kahalAtA hai .
(1) hinsArUp pApajanak vyApAr tathA khetI AdikA
upadesh na denA vah pApopadesh-anarthadanDavrat hai .
(2) pramAdavash hokar pAnI DholanA, jamIn khodanA, vRukSha
kATanA, Ag lagAnA–ityAdikA tyAg karanA arthAt pAnch
sthAvarakAyake jIvonkI hinsA na karanA, use pramAdacharyA-
anarthadanDavrat kahate hain .
(3) yash prAptike liye, kisIke mAngane par hinsAke kAraN-
bhUt hathiyAr na denA so hinsAdAn-anarthadanDavrat kahalAtA hai .
(4) rAg-dveSh utpanna karanevAlI vikathA aur upanyAs yA
anarthadanD dUsare bhI bahutase hain . pAnch to sthUlatAkI apekShAse
athavA digdarshanamAtra hain . ve sab pApajanak hain; isaliye unakA
tyAg karanA chAhiye . pApajanak niShprayojan kArya anarthadanD
kahalAtA hai .
nishchayasamyagdarshan-gnAnapUrvak, pahale do kaShAyonkA abhAv huA
ho us jIvako sachche aNuvrat hote hain, nishchayasamyagdarshan na ho usake
vratako to sarvagnadevane bAlavrat kahA hai
.

Page 116 of 192
PDF/HTML Page 140 of 216
single page version

background image
shrRungArik kathAonke shravaNakA tyAg karanA so dushruti-anarthadanDavrat
kahalAtA hai .. 13..
sAmAyik, proShadh, bhogopabhogaparimAN aur
atithisamvibhAgavrat
dhar ur samatAbhAv, sadA sAmAyik kariye .
parav chatuShTayamAnhi, pAp taj proShadh dhariye ..
bhog aur upabhog, niyamakari mamat nivArai .
muniko bhojan dey phe ra nij karahi ahArai ..14..