Page 97 of 192
PDF/HTML Page 121 of 216
single page version
(parokSha) parokShagnAn hain . [kyonki ve ] (akSha manatain) indriyon tathA
hain . samyakmati-shrutagnAn svAnubhavakAlamen pratyakSha hote hain; unamen
indriy aur man nimitta nahIn hain . avadhignAn aur manaparyayagnAn
deshapratyakSha
Page 98 of 192
PDF/HTML Page 122 of 216
single page version
Page 99 of 192
PDF/HTML Page 123 of 216
single page version
aparimit (gun) guNonko aur (anantA) ananta (parajAy)
paryAyonko (ekai kAl) ek sAth (pragaT) spaShTa (jAnai) jAnate hain
[us gnAnako ] (sakal) sakalapratyakSha athavA kevalagnAn kahate hain .
(jagatamen) is jagatamen (gnAn samAn) samyaggnAn jaisA (An)
dUsarA koI padArtha (sukhakau) sukhakA (na kAran) kAraN nahIn hai .
(ihi) yah samyaggnAn hI (janmajarAmRuti-rog-nivAran) janma, jarA
[vRuddhAvasthA ] aur mRutyurUpI rogonko dUr karaneke liye (paramAmRut)
utkRuShTa amRutasamAn hai .
samayamen yathAsthit, paripUrNarUpase spaShTa aur ekasAth jAnatA hai,
us gnAnako kevalagnAn kahate hain . jo sakalapratyakSha hai .
asatya hai tathA ve anantako athavA mAtra apane AtmAko hI jAnate
Page 100 of 192
PDF/HTML Page 124 of 216
single page version
kevalI bhagavAn sarvagna honese anekAntasvarUp pratyek vastuko
pratyakSha jAnate hain . (–laghu jainasiddhAnta praveshikA prashna-87)
tIn rogonkA nAsh karaneke liye uttam amRut-samAn hai .
tap karanese (je karma) jitane karma (jharain) nAsh hote hain (te) utane
karma (gnAnIke) samyaggnAnI jIvake (trigupti tain) man, vachan aur
kAyakI orakI pravRuttiko rokanese [nirvikalpa shuddha svabhAvase ]
Page 101 of 192
PDF/HTML Page 125 of 216
single page version
[yah jIv ] (munivrat) muniyonke mahAvratonko (dhAr) dhAraN karake
(anantabAr) anantabAr (grIvak) navaven graiveyak tak (upajAyo)
utpanna huA, (pai) parantu (nij Atam) apane AtmAke (gnAn
vinA) gnAn binA (lesh) kinchitmAtra (sukh) sukh (na pAyo) prApta
na kar sakA .
karmonkA nAsh karatA hai utane karmonkA nAsh samyaggnAnI
jIv–svonmukh gnAtApaneke kAraN svarUpaguptise-kShaNamAtramen sahaj
hI kar DAlatA hai . yah jIv, munike (dravyalingI munike)
mahAvratonko dhAraN karake unake prabhAvase navaven graiveyak takake
vimAnommen anantabAr utpanna huA; parantu AtmAke bhedavignAn
(samyaggnAn athavA svAnubhav)ke binA jIvako vahAn bhI leshamAtra sukh
prApta nahIn huA .
abhyAs (karIje) karanA chAhiye aur (sanshay) sanshay (vibhram)
Page 102 of 192
PDF/HTML Page 126 of 216
single page version
chhoDakar (Apo) apane AtmAko (lakh lIje) lakShamen lenA chAhiye
arthAt jAnanA chAhiye . [yadi aisA nahIn kiyA to ] (yah) yah
(mAnuSh paryAy) manuShya bhav (sukul) uttam kul aur (jinavAnI)
jinavANIkA (sunivau) sunanA (ih vidh) aisA suyog (gaye) bIt
jAne par, (udadhi) samudramen (samAnI) samAye-DUbe hue
(sumaNi jyaun) sachche ratnakI bhAnti [puna ] (na milai) milanA
kaThin hai .
Page 103 of 192
PDF/HTML Page 127 of 216
single page version
jAnanA chAhiye; kyonki jisaprakAr samudramen DUbA huA amUlya ratna
puna hAth nahIn AtA; usIprakAr manuShya sharIr, uttam shrAvakakul
aur jinavachanonkA shravaN Adi suyog bhI bIt jAneke bAd puna-
puna prApta nahIn hote . isaliye yah apUrva avasar na gamvAkar
AtmasvarUpakI pahichAn (samyaggnAnakI prApti) karake yah manuShya-
janma saphal karanA chAhiye .
use sanshay kahate hain
nAm viparyay hai
Page 104 of 192
PDF/HTML Page 128 of 216
single page version
(na Avai) nahIn Ate; kintu (gnAn) samyaggnAn (Apako rUp)
AtmAkA svarUp– [jo ] (bhaye) prApta honeke (phi ra) pashchAt
(achal) achal (rahAvai) rahatA hai . (tAs) us (gnAnako)
samyaggnAnakA (kAran) kAraN (sva-par vivek) AtmA aur
paravastuonkA bhedavignAn (bakhAnau) kahA hai, [isaliye ] (bhavya) he
bhavya jIvo ! (koTi) karoDon (upAy) upAy (banAy) karake
(tAko) us bhedavignAnako (ur Anau) hRudayamen dhAraN karo .
kintu samyaggnAn AtmAkA svarUp hai; vah ekabAr prApta honeke
pashchAt akShay ho jAtA hai– kabhI naShTa nahIn hotA, achal ekarUp
rahatA hai . AtmA aur paravastuonkA bhedavignAn hI us
samyaggnAnakA kAraN hai; isaliye pratyek AtmArthI bhavya jIvako
karoDon upAy karake us bhedavignAnake dvArA samyagdarshan prApta
karanA chAhiye .
Page 105 of 192
PDF/HTML Page 129 of 216
single page version
(Age) bhaviShyamen (jaihain) jAyenge (so) vah (sab) sab (gnAn-tanI)
samyaggnAnakI (mahimA) mahimA hai–aisA (muninAth) jinendradevane
kahA hai . (viShay-chAh) pAnch indriyonke viShayonkI ichchhArUpI (dav-
Page 106 of 192
PDF/HTML Page 130 of 216
single page version
araNya-purAne vanako (dajhAvai) jalA rahA hai (tAs) usakI
shAntikA (upAy) upAy (An) dUsarA (na) nahIn hai; [mAtra ]
(gnAn-ghanaghAn) gnAnarUpI varShAkA samUh (bujhAvai) shAnta karatA hai .
ho rahe hain; vah is samyaggnAnakA hI prabhAv hai . –aisA pUrvAchAryonne
kahA hai . jisaprakAr dAvAnal (vanamen lagI huI agni) vahAnkI
samasta vastuonko bhasma kar detA hai; usIprakAr pAnch indriyon
sambandhI viShayonkI ichchhA sansArI jIvonko jalAtI hai–dukh detI
hai aur jisaprakAr varShAkI jhaDI us dAvAnalako bujhA detI hai;
usIprakAr yah samyaggnAn un viShayonko shAnta kar detA hai– naShTa
kar detA hai .
phalamAhin) pApake phalamen (vilakhau mat) dveSh na kar [kyonki yah
puNya aur pAp ] (pudgal parajAy) pudgalakI paryAyen hain . [ve ]
(upaji) utpanna hokar (vinasai) naShTa ho jAtI hain aur (phi ra) puna
Page 107 of 192
PDF/HTML Page 131 of 216
single page version
vAstavamen (lAkh bAtakI bAt) lAkhon bAtonkA sAr (yahI)
isIprakAr (lAo) grahaN karo ki (sakal) puNya-pAparUp samasta
(jag-dand-phand) janma-maraNake dvanda [rAg-dveSh ] rUp vikArI-
malin bhAv (tori) toDakar (nit) sadaiv (Atam dhyAo) apane
AtmAkA dhyAn karo .
lAbh hai tathA unake viyogase apaneko hAni hai–aisA na mAne;
kyonki par-padArtha sadA bhinna hain, gneyamAtra hain, unamen kisIko
anukUl-pratikUl athavA iShTa-aniShTa mAnanA vah mAtra jIvakI bhUl
hai; isaliye puNya-pApake phalamen harSha-shok nahIn karanA chAhiye .
Page 108 of 192
PDF/HTML Page 132 of 216
single page version
paradravya-kShetra-kAl-bhAvako vAstavamen hitakar tathA ahitakar mAnA
hai, usane ananta parapadArthonko rAg-dveSh karane yogya mAnA hai aur
ananta parapadArtha mujhe sukh-dukhake kAraN hain –aisA bhI mAnA hai;
isaliye vah bhUl chhoDakar nij gnAnAnand svarUpakA nirNay karake
svonmukh gnAtA rahanA hI sukhI honekA upAy hai .
jAte hain, jitane kAl tak ve nikaT rahen, utane kAl bhI ve sukh-
dukh denemen samartha nahIn hain .
nishchayasamyagdarshan-gnAnapUrvak nij AtmasvarUpamen ekAgra (lIn)
honA hI jIvakA kartavya hai .
Page 109 of 192
PDF/HTML Page 133 of 216
single page version
pAlan karanA chAhiye; (tasu) usake [us samyakchAritrake ]
(ekadesh) ekadesh (aru) aur (sakaladesh) sarvadesh [aise do ]
jIvonkI hinsAkA (tyAg) tyAg karanA aur (vRuthA) binA kAraN
(thAvar) sthAvar jIvonkA (na sanhArai) ghAt na karanA [vah ahinsA-
aNuvrat kahalAtA hai ] (par-vadhakAr) dUsaronko dukhadAyak
(kaThor) kaThor [aur ] (nindya) nindyanIy (vayan) vachan (nahin
Page 110 of 192
PDF/HTML Page 134 of 216
single page version
(aNu, desh, sthUl) chAritra aur (2) sarvadesh (sakal, mahA, sUkShma)
chAritra . unamen sakalachAritrakA pAlan munirAj karate hain aur
deshachAritrakA pAlan shrAvak karate hain . is chauthI DhAlamen
deshachAritrakA varNan kiyA gayA hai . sakalachAritrakA varNan chhaThavIn
DhAlamen kiyA jAyegA . tras jIvonkI sankalpI hinsAkA sarvathA tyAg
karake niShprayojan sthAvar jIvonkA ghAt na karanA so
na bolanA [tathA dUsaronse na bulavAnA, na anumodanA so satya-
aNuvrat hai ] .
jIvakI sankalpI hinsA nahIn karatA; kintu is vratakA dhArI
ArambhI, udyoginI tathA virodhinI hinsAkA tyAgI nahIn hotA
Page 111 of 192
PDF/HTML Page 135 of 216
single page version
(nAhin) nahIn (grahe) lenA [use achauryANuvrat kahate hain ] (nij)
apanI (vanitA vin) strIke atirikta (sakal nAri son) anya
sarva striyonse (virattA) virakta (rahe) rahanA [vah brahmacharyANuvrat
hai ] (apanI) apanI (shakti vichAr) shaktikA vichAr karake
(parigrah) parigrah (thoro) maryAdit (rAkhai) rakhanA [so
hone par bhI hinsAkA doSh nahIn lagatA
karate hain; vahAn sAmanevAlekA prANaghAt hone par bhI hinsAkA doSh
nahIn hai
Page 112 of 192
PDF/HTML Page 136 of 216
single page version
jAne-AnekI (pramAN) maryAdA (ThAn) rakhakar (tasu) us (sIm)
sImAkA (na nAkhai) ullanghan na karanA [so digvrat hai ] .
jaisI vastuke atirikta parAyI vastu (jis par apanA svAmitva
na ho) usake svAmIke diye binA na lenA [tathA uThAkar dUsareko
na denA ] use achauryANuvrat kahate hain . apanI vivAhit strIke sivA
anya sarva striyonse virakta rahanA so brahmacharyANuvrat hai . [puruShako
chAhiye ki anya striyonko mAtA, bahin aur putrI samAn mAne,
tathA strIko chAhiye ki apane svAmIke atirikta anya puruShonko
pitA, bhAI tathA putra samAn samajhe . ]
usase adhikakI ichchhA na kare use
gayA hai; isIkAraN ve aNuvrat kahalAte hain
Page 113 of 192
PDF/HTML Page 137 of 216
single page version
maryAdA nishchit kI jAtI hai; isaliye use digvrat kahA jAtA hai .
udyAn tathA (bajAr) bAjAr tak (gamanAgaman) jAne-AnekA
(pramAN) mAp (ThAn) rakhakar (an) anya (sakal) sabakA
(nivArA) tyAg karanA [use deshavrat athavA deshAvagAshik vrat
kahate hain . ]
niyamase) kisI prasiddha grAm, mArga, makAn tathA bAjAr tak jAne-
AnekI maryAdA karake usase AgekI sImAmen na jAnA so deshavrat
kahalAtA hai .. 11-12.. (pUrvArddha)
Page 114 of 192
PDF/HTML Page 138 of 216
single page version
kisIkI hArakA (na chintai) vichAr na karanA [ use apadhyAn-
anarthadanDavrat kahate hain . ] 2. (banaj) vyApAr aur (kRuShI tain)
khetIse (agh) pAp (hoy) hotA hai; isaliye (so) usakA
(upadesh) upadesh (na dey) na denA [use pApopadesh-anarthadanDavrat
kahA jAtA hai . ] 3. (pramAd kar) pramAdase [binA prayojan ]
(jal) jalakAyik, (bhUmi) pRithvIkAyik, (vRukSha) vanaspatikAyik,
(pAvak) agnikAyik [aur vAyukAyik ] jIvonkA (na virAdhai)
ghAt na karanA [so pramAdacharyA-anarthadanDavrat kahalAtA hai . ] 4.
(asi) talavAr, (dhanu) dhanuShya, (hal) hal [Adi ]
(hinsopakaraN) hinsA honemen kAraNabhUt padArthonko (de) dekar (yash)
yash (nahin lAdhai) na lenA [so hinsAdAn-anarthadanDavrat kahalAtA
Page 115 of 192
PDF/HTML Page 139 of 216
single page version
(kathA) kathAen (kabahUn) kabhI bhI (na sunIjai) nahIn sunanA [so
dushruti anarthadanDavrat kahA jAtA hai . ] (aur hu) tathA anya bhI
(aghahetu) pApake kAraN (anarath danD) anarthadanD hain (tinhain) unhen
bhI (na kIjai) nahIn karanA chAhiye .
kahalAtA hai .
sthAvarakAyake jIvonkI hinsA na karanA, use pramAdacharyA-
anarthadanDavrat kahate hain .
vratako to sarvagnadevane bAlavrat kahA hai
Page 116 of 192
PDF/HTML Page 140 of 216
single page version
kahalAtA hai .. 13..