Page 157 of 192
PDF/HTML Page 181 of 216
single page version
hai tathā jisaprakār chandrase amr̥ut jharatā hai; usīprakār munike
mukhachandrase jagatakā hit karanevāle, sarva ahitakā nāsh karanevāle,
sunanemen sukhakar, sarvaprakārakī shaṅkāoṅko dūr karanevāle aur
mithyātva (viparītatā yā sandeh) rūpī rogakā nāsh karanevāle aise
amr̥utavachan nikalate hain . isaprakār samitirūp bolanekā vikalpa
muniko uṭhatā hai vah (2) bhāṣhā samiti hai .
ho jāyegā .
uttar–par jīvoṅkī rakṣhāke hetu yatnāchār pravr̥uttiko agnānī
hai . yadi rakṣhāke pariṇāmonse samvar kahoge to puṇyabandhakā kāraṇ
kyā sidgha hogā ?
samiti kisaprakār hotī hai ? muniko kiñchit rāg hone par
gamanādi kriyāen̐ hotī hain, vahān̐ un kriyāommen ati āsaktike
abhāvase pramādarūp pravr̥utti nahīn hotī tathā dūsare jīvoṅko duḥkhī
karake apanā gamanādi prayojan siddha nahīn karate; isaliye unase
svayam dayākā pālan hotā hai– isaprakār sachchī samiti hai .
(
Page 158 of 192
PDF/HTML Page 182 of 216
single page version
athavā ek-do rasoṅko (taji) chhoṛakar (tan) sharīrako (nahin
Page 159 of 192
PDF/HTML Page 183 of 216
single page version
karaneke hetuse [āhārake ] (chhayālīs) chhiyālīs (doṣh binā)
doṣhoṅko dūr karake (ashanako) bhojanako (lain) grahaṇ karate
hain
(upakaraṇ) sādhan pīñchhīko (lakhikain) dekhakar (gahain) grahaṇ karate
hain [aur ] (lakhikain) dekhakar (dharain) rakhate hain [aur ] (mūtra) peshāb
(shleṣhma) shleṣhma (tan-mal) sharīrake mailako (nirjantu) jīvarahit
(thān) sthān (viloki) dekhakar (pariharain) tyāgate hain .
rasoṅkā tyāg karake [athavā svādakā rāg na karake ] sharīrako puṣhṭa
karanekā abhiprāy na rakhakar, mātra tapakī vr̥uddhi karaneke liye
āhār grahaṇ karate hain; isaliye unako (3) eṣhaṇāsamiti hotī
hai . pavitratāke sādhan kamaṇḍalako, gnānake sādhan shāstrako aur
sanyamake sādhan pīñchhīko–jīvoṅkī virādhanā bachāneke hetu– dekhabhāl
kar rakhate hain tathā uṭhāte hain; isaliye unako (4) ādān-nikṣhepaṇ
samiti hotī hai . mal-mūtra-kaph ādi sharīrake mailako jīvarahit
‘‘mūlāchār’’ ādi shāstrommen dekhen
kiñchit khed nahīn karate; anāsakta aur nirmoh– haṭharahit sahaj
hote hain
Page 160 of 192
PDF/HTML Page 184 of 216
single page version
pratiṣhṭhāpan samiti hotī hai
karake, jab (ātam) apane ātmākā (dhyāvate) dhyān karate hain,
tab (tin) un muniyoṅkī (suthir) suthir-shānt (mudrā) mudrā
(dekhi) dekhakar, unhen (upal) patthar samajhakar (mr̥ugagaṇ) hiran
athavā chaupāye prāṇiyoṅke samūh (khāj) apanī khāj-khujalīko
(khujāvate) khujāte hain . [jo ] (shubh) priy aur (asuhāvane) apriy
[pān̐ch indriyon sambandhī ] (ras) pān̐ch ras, (rūp) pān̐ch varṇa, (gandh)
do gandh, (pha ras) āṭh prakārake sparsha, (aru) aur (shabda)
Page 161 of 192
PDF/HTML Page 185 of 216
single page version
nahīn hote, [isaliye ve muni ] (pañchendriy jayan) pān̐ch indriyoṅko
jītanevālā arthāt jitendriy (pad) pad (pāvane) prāpta karate hain .
varṇan karate hain .
gupti hai . us samay man-vachan-kāyakī kriyā svayam ruk jātī hai .
unakī shānt aur achal mudrā dekhakar, unake sharīrako patthar
samajhakar mr̥ugoṅke
tīn guptiyān̐ hain .
uttar–man-vachan-kāyākī bāhya cheṣhṭā miṭānā chāhe, pāpakā
jīv gupti mānate hain . us samay manamen to bhakti ādi rūp anek
prakārake shubharāgādi vikalpa uṭhate hain; isaliye pravr̥uttimen to guptipanā
us samay ek siyālanī aur usake do bachche unakā ādhā pair
khā gaye the; kintu ve apane dhyānase kiñchit chalāyamān nahīn hue
mamatvabhāvase hī duḥkhakā anubhav hotā hai–aisā samajhanā
Page 162 of 192
PDF/HTML Page 186 of 216
single page version
vītarāgabhāv hone par jahān̐ man-vachan-kāyākī cheṣhṭā na ho vahī
gupti hai .
aur apriy (pratikūl) ūpar kahe hue pān̐ch viṣhayommen dveṣh nahīn
karate . –isaprakār (5) pān̐ch indriyoṅko jītaneke kāraṇ ve
jitendriy kahalāte hain
Page 163 of 192
PDF/HTML Page 187 of 216
single page version
bolate hain . (jinadevako) jinendra bhagavānakī (vandanā) vandanā karate
hain . (shrutirati) svādhyāyamen prem (karain) karate hain, (pratikram)
pratikramaṇ (karain) karate hain, (tan) sharīrakī (ahamevako) mamatāko
(tajain) chhoṛate hain . (jinake) jin muniyoṅko (nhaun) snān aur
(dantadhovan) dān̐toṅko svachchha karanā (na) nahīn hotā, (ambar
āvaran) sharīr ḍhan̐kaneke liye vastra (lesh) kiñchit bhī unake (na)
nahīn hotā aur (pichhalī rayanimen) rātrike pichhale bhāgamen (bhūmāhin)
dharatī par (ekāsan) ek karavaṭ (kachhu) kuchh samay tak (shayan)
shayan (karan) karate hain .
svādhyāy, (5) pratikramaṇ, (6) kāyotsarga (sharīrake prati mamatākā
tyāg) karate hain; isaliye unako chhah āvashyak hote hain aur ve
muni kabhī bhī (1) snān nahīn karate, (2) dān̐toṅkī saphāī nahīn
karate, (3) sharīrako ḍhan̐kaneke liye thoṛā-sā bhī vastra nahīn rakhate
tathā (4) rātrike pichhale bhāgamen ek karavaṭase bhūmi par kuchh samay
shayan karate hain
Page 164 of 192
PDF/HTML Page 188 of 216
single page version
hāthamen rakhakar (alpa) thoṛā-sā (ahār) āhār (len) lete hain;
(kachaloñch) keshaloñch (karat) karate hain, (nij dhyānamen) apane
ātmāke dhyānamen (lage) tatpar hokar (pariṣhah saun) bāīs prakārake
pariṣhahonse (na ḍarat) nahīn ḍarate aur (ari mitra) shatru yā mitra,
(mahal masān) mahal yā smashān, (kañchan kān̐ch) sonā yā kān̐ch
(nindan thuti karan) nindā yā stuti karanevāle, (arghāvatāran)
pūjā karanevāle aur (asi-prahāran) talavārase prahār karanevāle
un sabamen (sadā) sadā (samatā) samatābhāv (dharan) dhāraṇ karate
hain .
Page 165 of 192
PDF/HTML Page 189 of 216
single page version
(7) keshakā loñch karate hain; ātmadhyānamen magna rahakar pariṣhahonse
nahīn ḍarate arthāt bāīs prakārake pariṣhahon par vijay prāpta karate
hain tathā shatru-mitra, mahal-smashān, suvarṇa-kān̐ch, nindak aur
stuti karanevāle, pūjā-bhakti karanevāle yā talavār ādise prahār
karanevāle in sabamen samabhāv (rāg-dveṣhakā abhāv) rakhate hain arthāt
kisī par rāg-dveṣh nahīn karate .
uttar :–kṣhudhā, tr̥uṣhā, shīt, uṣhṇa, ḍān̐s-machchhar, charyā,
ākrosh, yāchanā, satkār-puraskār alābh, adarshan, pragnā aur
agnān–ye bāīs prakārake pariṣhah hain . bhāvaliṅgī muniko pratisamay
tīn kaṣhāyakā (anantānubandhī ādikā) abhāv honese svarūpamen
sāvadhānīke kāraṇ jitane anshamen rāg-dveṣhakī utpatti nahīn hotī,
utane anshamen unakā nirantar pariṣhah-jay hotā hai . kṣhudhādik lagane
par usake nāshakā upāy na karanā use (agnānī jīv) pariṣhah-
sahan karate hain . vahān̐ upāy to nahīn kiyā; kintu antaraṅgamen kṣhudhādi
aniṣhṭa sāmagrī milanese duḥkhī huā tathā rati ādikā kāraṇ
milanese sukhī huā–kintu ve to duḥkh-sukharūp pariṇām hain aur
vahī ārta-raudradhyān hai; aise bhāvonse samvar kisaprakār ho sakatā
hai ?
uttar :–tattvagnānake abhyāsase koī padārtha iṣhṭa-aniṣhṭa
Page 166 of 192
PDF/HTML Page 190 of 216
single page version
kāraṇ milanese sukhī na ho; kintu gneyarūpase usakā gnātā hī
rahe –vahī sachchā pariṣhahajay hai . (mokṣhamārgaprakāshak pr̥u. 336)
dharmako (dharain) dhāraṇ karate hain aur (ratanatray) samyagdarshan,
samyaggnān tathā samyakchāritrakā (sadā) sadā (sevain) sevan karate
hain . (muni sāthamen) muniyoṅke saṅghamen (vā) athavā (ek) akele
(vicharain) vicharate hain aur (kadā) kisī bhī samay (bhavasukh)
sānsārik sukhoṅkī (nahin chahain) ichchhā nahīn karate . (yon) isaprakār
(sakal sanyam charit) sakal sanyam chāritra (hai) hai; (ab) ab
(svarūpācharaṇ) svarūpācharaṇ chāritra suno . (jis) jo
svarūpācharaṇ chāritra [svarūpamen ramaṇatārūp chāritra ] (hot) pragaṭ
honese (āpanī) apane ātmākī (nidhi) gnānādik sampatti
(pragaṭai) pragaṭ hotī hai tathā (parakī) paravastuoṅkī orakī (sab)
sarva prakārakī (pravr̥utti) pravr̥utti (miṭai) miṭ jātī hai .
Page 167 of 192
PDF/HTML Page 191 of 216
single page version
vītarāgabhāvarūp uttamakṣhamādi pariṇām so dharma hai . bhāvaliṅgī
muniko uparyuktānusār tap aur dharmakā ācharaṇ hotā hai; ve
muniyoṅke saṅghamen athavā akele vihār karate hain; kisī bhī samay
sānsārik sukhakī ichchhā nahīn karate . –is prakār sakalachāritrakā
svarūp kahā .
nirjarākā kāraṇ hai, isaliye upachārase tapako bhī nirjarākā
kāraṇ kahā hai . yadi bāhya duḥkh sahan karanā hī nirjarākā kāraṇ
ho, tab to pashu ādi bhī kṣhudhā-tr̥uṣhā sahan karate hain .
hotī hai nā ?
hogā; upavāsake pramāṇamen yadi nirjarā ho to nirjarākā mukhya
kāraṇ upavāsādi siddha hon; kintu aisā to ho nahīn sakatā;
kyoṅki pariṇām duṣhṭa hone par upavāsādi karanese bhī, nirjarā kaise
sambhav ho sakatī hai? yahān̐ yadi aisā kahoge ki–jaise ashubh, shubh
yā shuddharūp upayog pariṇamit ho, tadanusār bandha-nirjarā hain, to
upavāsādi tap nirjarākā mukhya kāraṇ kahān̐ rahā ?–vahān̐ ashubh
aur shubh pariṇām to bandhake kāraṇ siddha hue tathā shuddha pariṇām
nirjarākā kāraṇ siddha huā .
Page 168 of 192
PDF/HTML Page 192 of 216
single page version
to jaise antaraṅg-pariṇām hoṅge, vaisā hī phal prāpta karegā .
bāhya-tap jaisā hī jānanā; jaisī bāhya-kriyā hai; usīprakār yah
bhī bāhya-kriyā hai; isaliye prāyashchit ādi bāhya-sādhan bhī
antaraṅg tap nahīn hain .
hī hai, vahān̐ bandha nahīn hotā tathā us shuddhatākā alpānsh bhī rahe
to jitanī shuddhatā huī usase to nirjarā hai, tathā jitanā shubhabhāv
hai unase bandha hai . isaprakār anashanādi kriyāko upachārase
tapasañgnā dī gaī hai– aisā jānanā aur isaliye use vyavahāratap
kahā hai . vyavahār aur upachārakā ek hī artha hai .
upachārase kahe hain; unhen vyavahāramātra dharmasañgnā jānanā . is
rahasyako (agnānī) nahīn jānatā; isaliye use nirjarākā-tapakā-
bhī sachchā shraddhān nahīn hai .
Page 169 of 192
PDF/HTML Page 193 of 216
single page version
karanekā abhiprāy to gayā nahīn hai . jisaprakār koī rājādike
bhayase athavā baṛappan-pratiṣhṭhāke lobhase parastrīsevan nahīn karatā to
use tyāgī nahīn kahā jā sakatā; usīprakār yah bhī krodhādikā
tyāgī nahīn hai . to phi ra kis prakār tyāgī hotā hai ?–ki padārtha
iṣhṭa-aniṣhṭa bhāsit hone par krodhādi hote hain; kintu jab tattvagnānake
abhyāsase koī iṣhṭa-aniṣhṭa bhāsit na ho, tab svayam krodhādikakī
utpatti nahīn hotī aur tabhī sachche kṣhamādi dharma hote hain .
anantadarshan, anantasukh aur anantavīrya ādi shaktiyoṅkā pūrṇa
vikās hotā hai aur parapadārthake orakī sarvaprakārakī pravr̥utti dūr
hotī hai–vah svarūpācharaṇachāritra hai
Page 170 of 192
PDF/HTML Page 194 of 216
single page version
(chhainī) chhainī
varṇa, ras, gandh, tathā sparsharūp dravyakarmase (aru) aur (rāgāditain)
rāg-dveṣhādirūp bhāvakarmase (nyārā kiyā) bhinna karake (nijamānhin)
apane ātmāmen (nijake hetu) apane liye (nijakar) apane dvārā
(āpako) ātmāko (āpai) svayam apanese (gahyo) grahaṇ karate hain,
tab (guṇ) guṇ, (guṇī) guṇī, (gnātā) gnātā, (gney) gnānakā
viṣhay aur (gnān man̐jhār) gnānamen–ātmāmen (kachhu bhed na rahyo)
kiñchitmātra bhed [vikalpa ] nahīn rahatā .
patthar ādike do bhāg pr̥uthak-pr̥uthak kar detā hai;
usīprakār shuddhopayog karmoṅko kāṭatā hai aur ātmāse un
karmoṅko pr̥uthak kar detā hai
Page 171 of 192
PDF/HTML Page 195 of 216
single page version
ātmāke svarūpako dravyakarmase tathā sharīrādik nokarmase aur rāg-
dveṣhādirūp bhāvakarmonse bhinna karake apane ātmāmen, ātmāke liye,
ātmāko svayam jānate hain, tab unake svānubhavamen guṇ, guṇī tathā
gnātā, gnān aur gney–aise koī bhed nahīn rahate
(vikalpa) bhed (na) nahīn hote tathā (jahān̐) jahān̐ (vach) vachanakā
(bhed na) vikalpa nahīn hotā, (tahān̐) vahān̐ to (chidbhāv) ātmākā
svabhāv hī (karma) karma, (chidesh) ātmā hī (karatā) kartā,
Page 172 of 192
PDF/HTML Page 196 of 216
single page version
kartā, karma aur kriyā–ye tīnon (abhinna) bhedarahit-ek, (akhinna)
akhaṇḍa [bādhārahit ] ho jāte hain aur (shudh upayogakī) shuddha
upayogakī (nishchal) nishchal (dashā) paryāy (pragaṭī) pragaṭ hotī hai;
(jahān̐) jisamen (dr̥ug-gnān-vrat) samyagdarshan, samyaggnān aur
samyakchāritra (ye tīnadhā) yah tīnon (ekai) ekarūp-abhedarūpase
(lasā) shobhāyamān hote hain .
bhed nahīn rahate; vachanakā vikalpa nahīn hotā; vahān̐ (ātmadhyānamen)
to ātmā hī
abhinna ho jāte hain aur shuddhopayogakī achal dashā pragaṭ hotī hai,
jisamen samyagdarshan, samyaggnān aur samyakchāritra ek sāth-
ekarūp hokar prakāshamān hote hain
kriyā = karttā dvārā honevālī pravr̥utti
Page 173 of 192
PDF/HTML Page 197 of 216
single page version
aur (nikṣhepako) nikṣhepakā vikalpa (udyot) pragaṭ (na dikhai)
dikhāī nahīn detā, [parantu aisā vichār hotā hai ki– ] (main) main
(sadā) sadā (dr̥ug-gnān-sukh-balamay) anantadarshan-anantagnān-
anantasukh aur anantavīryamay hūn̐ . (mo vikhai) mere svarūpamen (ān)
anya rāg-dveṣhādi (bhāv) bhāv (nahin) nahīn hain, (main) main (sādhya)
sādhya, (sādhak) sādhak tathā (karma) karma (aru) aur (tasu)
usake (phalanitain) phaloṅke (abādhak) vikalparahit (chit piṇḍ)
gnān-darshan-chetanāsvarūp (chaṇḍa) nirmal tathā aishvaryavān (akhaṇḍ)
akhaṇḍ (suguṇ karaṇḍ) suguṇoṅkā bhaṇḍār (puni) aur (kalanitain)
ashuddhatāse (chyut) rahit hūn̐ .
kintu guṇ-guṇīkā bhed bhī nahīn hotā–aisā dhyān hotā hai . pratham
aisā dhyān hotā hai ki main anantadarshan-anantagnān-anantasukh aur
anantavīryarūp hūn̐, mujhamen koī rāgādik bhāv nahīn hain; main hī sādhya
Page 174 of 192
PDF/HTML Page 198 of 216
single page version
darshan-chetanāsvarūp nirmal aishvaryavān tathā akhaṇḍa, sahaj shuddha
guṇoṅkā bhaṇḍār aur puṇya-pāpase rahit hūn̐ .
hone par (tin) un muniyoṅko (jo) jo (akath) kahā na jā
sake aisā
Page 175 of 192
PDF/HTML Page 199 of 216
single page version
nahīn āyā–nahīn hotā . (tab hī) vah svarūpācharaṇachāritra pragaṭ
honeke pashchāt jab (shukla dhyānāgni kari) shukladhyānarūpī agni
dvārā (chaughāti vidhi kānan) chār ghātikarmonrūpī van (dahyo) jal
jātā hai aur (kevalagnānakari) kevalagnānase (sab) tīnakāl aur
tīnalokamen honevāle samasta padārthoṅke sarvaguṇ tathā paryāyoṅko
(lakhyo) pratyakṣha jān lete hain, tab (bhavilokako) bhavya jīvoṅko
(shivamag) mokṣhamārga (kahyo) batalāte hain .
tab unhen jo ānanda hotā hai, vaisā ānanda indra, nāgendra, narendra
(chakravartī) yā ahamindra (kalpātīt dev)ko bhī nahīn hotā . yah
svarūpācharaṇachāritra pragaṭ honeke pashchāt svadravyamen ugra
Page 176 of 192
PDF/HTML Page 200 of 216
single page version
jisamen tīn kāl aur tīn lokake samasta padārtha spaṣhṭa gnāt hote
hain aur tab bhavya jīvoṅko mokṣhamārgakā upadesh dete hain
unamen shukladhyān dvārā shuddha dashā pragaṭ hone par bhāv-ghātikarmarūp
ashuddha paryāyen utpanna nahīn hotīn vah bhāvaghātikarmakā nāsh hai, tathā
usīprakār dravya-ghātikarmakā svayam abhāv hotā hai, vah dravya-
ghātikarmakā nāsh hai