Chha Dhala-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 7: nirjara aur mokShake vipareet shraddha tatha agruhit mithyAgyan,8: agruhit mithyA charitra (kuchAritra)kA lakShan (Dhal 2),9: gruhit mithyAdarshan aur kuguruke lakShan (Dhal 2),10: kudev (mithyAdev)ke swaroop (Dhal 2),11,12,13: gruhit mithyAgyAnaka lakShan (Dhal 2),14: gruhit mithyAcharitraka lakShan (Dhal 2),15: mithyAcharitrake tyAg tathA Atmahitme laganeka updesh (Dhal 2),1: Atmahit, sachchA sukh tathA do prakArse mokshamArgkA kathan (Dhal 3),2: noshchya samyagadarshan-gyan-charitrakA swaroop (Dhal 3); Doosaree dhalka saransh; Doosaree dhalka bhed sangrah; Doosaree dhalka lakshan sangrah; Antar-pradarshan; Doosaree dhalki prashnavali; Teesaree Dhal.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 11

 

Page 37 of 192
PDF/HTML Page 61 of 216
single page version

background image
phalānusār padārthoṅkī sanyog-viyogarūp avasthāen̐ hotī hain .
mithyādr̥uṣhṭi jīv unhen anukūl-pratikūl mānakar unase main sukhī-
duḥkhī hūn̐, aisī kalpanā dvārā rāg-dveṣh, ākulatā karatā hai .
dhan, yogya strī, putrādikā sanyog honese rati karatā hai; rog,
nindā, nirdhanatā, putra-viyogādi honese arati karatā hai; puṇya-
pāp donon bandhanakartā hain; kintu aisā na mānakar puṇyako
hitakārī mānatā hai; tattvadr̥uṣhṭise to puṇya-pāp donon ahitakar
hī hain; parantu agnānī aisā nirdhārarūp nahīn mānatā–yah
bandhatattvakī viparīt shraddhā hai .
(2) samvaratattvakī bhūl–nishchayasamyagdarshan-gnān-chāritra hī
jīvako hitakārī hain; svarūpamen sthiratā dvārā rāgakā jitanā
abhāv vah vairāgya hai, aur vah sukhake kāraṇarūp hai; tathāpi
agnānī jīv use kaṣhṭadātā mānatā hai–yah samvaratattvakī viparīt
shraddhā hai
..6..
nirjarā aur mokṣhakī viparīt shraddhā tathā agr̥uhīt mithyāgnān
roke na chāh nijashakti khoy, shivarūp nirākulatā na joy .
yāhī pratītijut kachhuk gnān, so dukhadāyak agnān jān ..7..

Page 38 of 192
PDF/HTML Page 62 of 216
single page version

background image
anvayārtha :[mithyādr̥uṣhṭi jīv ] (nijashakti) apane
ātmākī shakti (khoy) khokar (chāh) ichchhāko (na roke) nahīn
rokatā, aur (nirākulatā) ākulatāke abhāvako (shivarūp)
mokṣhakā svarūp (na joy) nahīn mānatā . (yāhī) is (pratītijut)
mithyā mānyatā sahit (kachhuk gnān) jo kuchh gnān hai (so) vah
(dukhadāyak) kaṣhṭa denevālā (agnān) agr̥uhīt mithyāgnān hai –aisā
(jān) samajhanā chāhie .
bhāvārtha :nirjarātattvamen bhūl :–ātmāmen ānshik
shuddhikī vr̥uddhi tathā ashuddhikī hāni honā, ise samvarapūrvak
nirjarā kahā jātā hai; yah nishchayasamyagdarshan pūrvak hī ho
sakatī hai . gnānānandasvarūpamen sthir honese shubh-ashubh ichchhākā
nirodh hotā hai, vah tap hai . tap do prakārakā hai; (1) bālatap,
(2) samyaktap; agnānadashāmen jo tap kiyā jātā hai vah
bālatap hai, usase kabhī sachchī nirjarā nahīn hotī; kintu
ātmasvarūpamen samyakprakārase sthiratā-anusār jitanā shubh-
ashubh ichchhākā abhāv hotā hai vah sachchī nirjarā hai-samyaktap
hai; kintu mithyādr̥uṣhṭi jīv aisā nahīn mānatā . apanī ananta
gnānādi shaktiko bhūlakar parāshrayamen sukh mānatā hai, shubhāshubh
ichchhā tathā pān̐ch indriyoṅke viṣhayoṅkī chāhako nahīn rokatā–yah
nirjarātattvakī viparīt shraddhā hai .
(2) mokṣhatattvakī bhūl :–pūrṇa nirākul ātmikasukhakī
prāpti arthāt jīvakī sampūrṇa shuddhatā yah mokṣhakā svarūp hai tathā
vahī sachchā sukh hai . kintu agnānī aisā nahīn mānatā .
mokṣha hone par tejamen tej mil jātā hai athavā vahān̐ sharīr,

Page 39 of 192
PDF/HTML Page 63 of 216
single page version

background image
indriyān̐ tathā viṣhayoṅke binā sukh kaise ho sakatā hai? vahān̐se punaḥ
avatār dhāraṇ karanā paṛatā hai –ityādi . isaprakār mokṣhadashāmen
nirākulatā nahīn mānatā yah mokṣhatattvakī viparīt shraddhā hai .
(3) agnān :–agr̥uhīt mithyādarshanake rahate hue jo kuchh
gnān ho ise agr̥uhīt mithyāgnān kahate hain; yah mahān duḥkhadātā
hai . upadeshādi bāhya nimittoṅke ālamban dvārā use navīn grahaṇ
nahīn kiyā hai; kintu anādikālīn hai, isaliye use agr̥uhīt
(svābhāvik-nisargaj) mithyāgnān kahate hain
..7..
agr̥uhīt mithyāchāritra (kuchāritra)kā lakṣhaṇ
in jut viṣhayanimen jo pravr̥utta, tāko jāno mithyācharitta .
yon mithyātvādi nisarga jeh, ab je gr̥uhīt, suniye su teh ..8..
anvayārtha :(jo) jo (viṣhayanimen) pān̐ch indriyoṅke
viṣhayommen (in jut) agr̥uhīt mithyādarshan tathā agr̥uhīt mithyāgnān
sahit (pravr̥utta) pravr̥utti karatā hai (tāko) use (mithyācharitta)
agr̥uhīt mithyāchāritra (jāno) samajho . (yon) is prakār (nisarga)
agr̥uhīt (mithyātvādi) mithyādarshan, mithyāgnān aur
mithyāchāritrakā [varṇan kiyā gayā ] (ab) ab (je) jo (gr̥uhīt)
gr̥uhīt [mithyādarshan, gnān, chāritra ] hai (teh) use (suniye)
suno .
bhāvārtha :agr̥uhīt mithyādarshan tathā agr̥uhīt mithyāgnān
sahit pān̐ch indriyoṅke viṣhayamen pravr̥utti karanā ise agr̥uhīt
mithyāchāritra kahā jātā hai . in tīnoṅko duḥkhakā kāraṇ jānakar
tattvagnān dvārā inakā tyāg karanā chāhiye
..8..

Page 40 of 192
PDF/HTML Page 64 of 216
single page version

background image
gr̥uhīt mithyādarshan aur kuguruke lakṣhaṇ
jo kuguru kudev kudharma sev, poṣhain chir darshanamoh ev .
antar rāgādik dharain jeh, bāhar dhan ambaratain saneh ..9..
gāthā 10 (pūrvārddha)0 (pūrvārddha)
dhārain kuliṅg lahi mahatabhāv, te kuguru janmajal upalanāv .
anvayārtha :(jo) jo (kuguru) mithyā gurukī
(kudev) mithyā devakī aur (kudharma) mithyā dharmakī (sev) sevā
karatā hai, vah (chir) ati dīrghakāl tak (darshanamoh)
mithyādarshan (ev) hī (poṣhain) poṣhatā hai . (jeh) jo (antar)
antaramen (rāgādik) mithyātva-rāg-dveṣh ādi (dharain) dhāraṇ karatā
hai aur (bāhar) bāhyamen (dhan ambaratain) dhan tathā vastrādise
(saneh) prem rakhatā hai, tathā (mahat bhāv) mahātmāpanekā bhāv
(lahi) grahaṇ karake (kuliṅg) mithyāveṣhoṅko (dhārain) dhāraṇ karatā
hai, vah (kuguru) kuguru kahalātā hai aur vah kuguru (janmajal)
sansārarūpī samudramen (upalanāv) pattharakī naukā samān hai .
bhāvārtha :kuguru, kudev aur kudharmakī sevā
karanese dīrghakāl tak mithyātvakā hī poṣhaṇ hotā hai arthāt
kuguru, kudev aur kudharmakā sevan hī gr̥uhīt mithyādarshan
kahalātā hai .
parigrah do prakārakā hai; ek antaraṅg aur dūsarā bahiraṅg;
mithyātva, rāg-dveṣhādi antaraṅg parigrah hai aur vastra, pātra, dhan,
makānādi bahiraṅg parigrah hain . jo vastrādi sahit hone par bhī
apaneko jinaliṅgadhārī mānate hain ve kuguru hain . ‘‘jinamārgamen tīn

Page 41 of 192
PDF/HTML Page 65 of 216
single page version

background image
liṅg to shraddhāpūrvak hain . ek to jinasvarūp-nirgranth digambar
muniliṅg, dūsarā utkr̥uṣhṭa shrāvakarūp dasavīn-gyārahavīn pratimādhārī
shrāvakaliṅg aur tīsarā āryikāoṅkā rūp–yah striyoṅkā
liṅg,–in tīnake atirikta koī chauthā liṅg samyagdarshan svarūp
nahīn hai; isaliye in tīnake atirikta anya liṅgoṅko jo
mānatā hai, use jinamatakī shraddhā nahīn hai; kintu vah mithyādr̥uṣhṭi
hai . (darshanapāhuḍ gāthā 18)’’ isaliye jo kuliṅgake dhārak hain,
mithyātvādi antaraṅg tathā vastrādi bahiraṅg parigrah sahit hain,
apaneko muni mānate hain, manāte hain ve kuguru hain . jis prakār
pattharakī naukā ḍūb jātī hai tathā usamen baiṭhane vāle bhī ḍūbate
hain; usīprakār kuguru bhī svayam sansār-samudramen ḍūbate hain aur
unakī vandanā tathā sevā-bhakti karanevāle bhī anant sansāramen
ḍūbate hain arthāt kugurukī shraddhā, bhakti, pūjā, vinay tathā
anumodanā karanese gr̥uhīt mithyātvakā sevan hotā hai aur usase
jīv anantakāl tak bhav-bhramaṇ karatā hai
..9..
gāthā 10 (uttarārddha)0 (uttarārddha)
kudev (mithyādev)kā svarūp
jo rāgadveṣh malakari malīn, vanitā gadādijut chihna chīn ..10..
gāthā 11 (pūrvārdha) (pūrvārdha)
te hain kudev tinakī ju sev, shaṭh karat na tin bhavabhramaṇ chhev .
anvayārtha :(je) jo (rāg-dveṣh malakari malīn)

Page 42 of 192
PDF/HTML Page 66 of 216
single page version

background image
rāg-dveṣharūpī mailase malin hain aur (vanitā) strī (gadādi jut)
gadā ādi sahit (chihna chīn) chihnonse pahichāne jāte hain (te)
ve (kudev) jhūṭhe dev hain, (tinakī) un kudevoṅkī (ju) jo
(shaṭh) mūrkha (sev karat) sevā karate hain, (tin) unakā
(bhavabhramaṇ) sansāramen bhramaṇ karanā (na chhev) nahīn miṭatā .
bhāvārtha :jo rāg aur dveṣharūpī mailase malin (rāgī-
dveṣhī) hain aur strī, gadā, ābhūṣhaṇ ādi chihnonse jinako
pahichānā jā sakatā hai ve ‘kudev’
kahe jāte hain . jo agnānī
aise kudevoṅkī sevā (pūjā, bhakti aur vinay) karate hain, ve is
sansārakā anta nahīn kar sakate arthāt anantakāl tak unakā
bhavabhramaṇ nahīn miṭatā
..10..
gāthā 11 (uttarārddha) (uttarārddha)
kudharma aur gr̥uhīt mithyādarshanakā saṅkṣhipta lakṣhaṇ
rāgādi bhāvahinsā samet, darvit tras thāvar maraṇ khet ..11..
je kriyā tinhain jānahu kudharma, tin saradhai jīv lahai asharma .
yākūn gr̥uhīt mithyātva jān, ab sun gr̥uhīt jo hai agnān ..12..
anvayārtha :(rāgādi bhāvahinsā) rāg-dveṣh ādi
sudev–arihant parameṣhṭhī; dev–bhavanavāsī, vyantar, jyotiṣhī aur
vaimānik, kudev–hari, har shītalādi; adev–pīpal, tulasī,
lakaṛabābā ādi kalpitadev, jo koī bhī sarāgī dev-devī hain ve
vandan-pūjan ke yogya nahīn hain
.

Page 43 of 192
PDF/HTML Page 67 of 216
single page version

background image
bhāvahinsā (samet) sahit tathā (tras-thāvar) tras aur sthāvar
(maraṇ khet) maraṇakā sthān (darvit) dravyahinsā (samet) sahit
(je) jo (kriyā) kriyāen̐ [ hain ] (tinhain) unhen (kudharma) mithyādharma
(jānahu) jānanā chāhiye . (tin) unakī (saradhai) shraddhā karanese
(jīv) ātmā-prāṇī (lahai asharma) duḥkh pāte hain . (yākūn) is
kuguru, kudev aur kudharmakā shraddhān karaneko (gr̥uhīt mithyātva)
gr̥uhīt mithyādarshan jānanā, (ab gr̥uhīt) ab gr̥uhīt (agnān)
mithyāgnān (jo hai) jise kahā jātā hai usakā varṇan (sun)
suno .
bhāvārtha :jis dharmamen mithyātva tathā rāgādirūp
bhāvahinsā aur tras tathā sthāvar jīvoṅke ghātarūp dravyahinsāko
dharma mānā jātā hai, use kudharma kahate hain . jo jīv us
kudharmakī shraddhā karatā hai vah duḥkh prāpta karatā hai . aise mithyā
guru, dev aur dharmakī shraddhā karanā use ‘‘gr̥uhīt mithyādarshan’’
kahate hain . vah paropadesh ādi bāhya kāraṇake āshrayase grahaṇ
kiyā jātā hai; isaliye ‘‘gr̥uhīt’’ kahalātā hai . ab gr̥uhīt
mithyāgnānakā varṇan kiyā jātā hai
..11..

Page 44 of 192
PDF/HTML Page 68 of 216
single page version

background image
gr̥uhīt mithyāgnānakā lakṣhaṇ
ekāntavād-dūṣhit samasta, viṣhayādik poṣhak aprashasta .
kapilādi-rachit shrutako abhyās, so hai kubodh bahu den trās ..13..
anvayārtha :(ekāntavād) ekāntarūp kathanase
(dūṣhit) mithyā [aur ] (viṣhayādik) pān̐ch indriyoṅke viṣhay
ādikī (poṣhak) puṣhṭi karanevāle (kapilādi rachit) kalpanāon
dvārā svechchhāchārī ādike rache hue (aprashasta) mithyā (samasta)
samasta (shrutako) shāstroṅkā (abhyās) parḥanā-parḥānā, sunanā aur
sunānā (so) vah (kubodh) mithyāgnān [hai; vah ] (bahu) bahut
(trās) duḥkhako (den) denevālā hai .
bhāvārtha :(1) vastu anek dharmātmak hai; usamense kisī
bhī ek hī dharmako pūrṇa vastu kahaneke kāraṇase dūṣhit (mithyā) tathā
viṣhay-kaṣhāyādikī puṣhṭi karanevāle kuguruoṅke rache hue sarva
prakārake mithyā shāstroṅko dharma buddhise likhanā-likhānā, parḥanā-
parḥānā, sunanā aur sunānā use gr̥uhīt mithyāgnān kahate hain .
(2) jo shāstra jagatamen sarvathā nitya, ek, advait aur
sarvavyāpak brahmamātra vastu hai, anya koī padārtha nahīn hai–aisā varṇan

Page 45 of 192
PDF/HTML Page 69 of 216
single page version

background image
karatā hai, vah shāstra ekāntavādase dūṣhit honeke kāraṇ kushāstra
hai .
(3) vastuko sarvathā kṣhaṇik-anitya batalāyen, athavā (4)
guṇ-guṇī sarvathā bhinna hain, kisī guṇake sanyogase vastu hai aisā
kathan karen, athavā (5) jagatakā koī kartā-hartā tathā niyantā hai
aisā varṇan karen, athavā (6) dayā, dān, mahāvratādik shubharāg –jo
ki puṇyāsrav hai, parāshray hai usase tathā sādhuko āhār deneke
shubhabhāvase sansār parit (alpa, maryādit) honā batalāyen tathā
upadesh deneke shubhabhāvase paramārtharūp dharma hotā hai –ityādi anya
dharmiyoṅke granthommen jo viparīt kathan hain, ve ekānta aur aprashasta
honeke kāraṇ kushāstra hain; kyoṅki unamen prayojanabhūt sāt tattvoṅkī
yathārthatā nahīn hai . jahān̐ ek tattvakī bhūl ho, vahān̐ sāton tattvakī
bhūl hotī hī hai, aisā samajhanā chāhiye
..13..
gr̥uhīt mithyāchāritrakā lakṣhaṇ
jo khyāti lābh pūjādi chāh, dhari karan vividh vidh dehadāh .
ātam-anātmake gnānahīn, je je karanī tan karan chhīn ..14..
anvayārtha :(jo) jo (khyāti) prasiddhi (lābh) lābh
tathā (pūjādi) mānyatā aur ādar-sanmān ādikī (chāh dhari)
ichchhā karake (dehadāh) sharīrako kaṣhṭa denevālī (ātam anātmake)
ātmā aur paravastuoṅke (gnānahīn) bhedagnānase rahit (tan)
sharīrako (chhīn) kṣhīṇ (karan) karanevālī (vividh vidh) anek
prakārakī (je je karanī) jo-jo kriyāen̐ hain, ve sab (mithyāchāritra)
mithyāchāritra hain .

Page 46 of 192
PDF/HTML Page 70 of 216
single page version

background image
bhāvārtha :sharīr aur ātmākā bhed-vignān na honese jo
yash, dhan-sampatti, ādar-satkār ādikī ichchhāse mānādi
kaṣhāyake vashībhūt hokar sharīrako kṣhīṇ karanevālī anek prakārakī
kriyāen̐ karatā hai, use ‘‘gr̥uhīt mithyāchāritra’’ kahate hain
..14..
mithyāchāritrake tyāgakā tathā ātmahitamen laganekā upadesh
te sab mithyāchāritra tyāg, ab ātamake hitapanth lāg .
jagajāl-bhramaṇako dehu tyāg, ab daulat ! nij ātam supāg ..15..
anvayārtha :(te) us (sab) samasta (mithyāchāritra)
mithyāchāritrako (tyāg) chhoṛakar (ab) ab (ātamake) ātmāke
(hit) kalyāṇake (panth) mārgamen (lāg) lag jāo, (jagajāl)
sansārarūpī jālamen (bhramaṇako) bhaṭakanā (dehu tyāg) chhoṛ do,

Page 47 of 192
PDF/HTML Page 71 of 216
single page version

background image
(daulat) he daulatarām ! (nij ātam) apane ātmāmen (ab) ab
(supāg) bhalī-bhān̐ti līn ho jāo .
bhāvārtha :ātmahitaiṣhī jīvako nishchay samyagdarshan-gnān-
chāritra grahaṇ karake gr̥uhīt mithyādarshan-gnān-chāritra tathā agr̥uhīt
mithyādarshan-gnān-chāritrakā tyāg karake ātmakalyāṇake mārgamen
laganā chāhiye . shrī paṇḍit daulatarām jī apane ātmāko
sambodhan karake kahate hain ki –he ātman ! parāshrayarūp sansār
arthāt puṇya-pāpamen bhaṭakanā chhoṛakar sāvadhānīse ātmasvarūpamen
līn ho
..15..
dūsarī ḍhālakā sārānsh
(1) yah jīv mithyādarshan, mithyāgnān aur mithyāchāritrake
vash hokar chār gatiyommen paribhramaṇ karake pratisamay ananta duḥkh
bhog rahā hai . jab tak dehādise bhinna apane ātmākī sachchī pratīti
tathā rāgādikā abhāv na kare, tab tak sukh-shānti aur ātmākā
uddhār nahīn ho sakatā .
(2) ātmahitake lie (sukhī honeke liye) pratham (1) sachche
dev, guru aur dharmakī yathārtha pratīti, (2) jīvādi sāt tattvoṅkī
yathārtha pratīti, (3) sva-parake svarūpakī shraddhā, (4) nij
shuddhātmāke pratibhāsarūp ātmākī shraddhā,–in chār lakṣhaṇoṅke
avinābhāvasahit satya shraddhā (nishchay samyagdarshan) jab tak jīv
pragaṭ na kare, tab tak jīv (ātmākā) uddhār nahīn ho sakatā
arthāt dharmakā prārambha bhī nahīn ho sakatā aur tab tak ātmāko
anshamātra bhī sachchā atīndriy sukh pragaṭ nahīn hotā .

Page 48 of 192
PDF/HTML Page 72 of 216
single page version

background image
(3) sāt tattvoṅkī mithyāshraddhā karanā use mithyādarshan
kahate hain . apane svatantra svarūpakī bhūlakā kāraṇ ātmasvarūpamen
viparīt shraddhā honese gnānāvaraṇī ādi dravyakarma, sharīrādi nokarma
tathā puṇya-pāp-rāgādi malinabhāvommen ekatābuddhi-kartābuddhi hai aur
isaliye shubharāg tathā puṇya hitakar hai; sharīrādi parapadārthoṅkī
avasthā (kriyā) main kar sakatā hūn̐, par mujhe lābh-hāni kar sakatā
hai, tathā main parakā kuchh kar sakatā hūn̐–aisī mānyatāke kāraṇ use
sat-asatkā vivek hotā hī nahīn . sachchā sukh tathā hitarūp
shraddhā-gnān-chāritra apane ātmāke hī āshrayase hote hain, is
bātakī bhī use khabar nahīn hotī .
(4) punashcha, kudev-kuguru-kushāstra aur kudharmakī shraddhā,
pūjā, sevā tathā vinay karanekī jo-jo pravr̥utti hai vah apane
mithyātvādi mahān doṣhoṅko poṣhaṇ karaneevālī honese duḥkhadāyak
hai, ananta sansār-bhramaṇakā kāraṇ hai . jo jīv usakā sevan
karatā hai, use kartavya samajhatā hai vah durlabh manuṣhya-jīvanako
naṣhṭa karatā hai .
(5) agr̥uhīt mithyādarshan-gnān-chāritra jīvako
anādikālase hote hain, phi ra vah manuṣhya honeke pashchāt kushāstrakā
abhyās karake athavā kugurukā upadesh svīkār karake gr̥uhīt
mithyāgnān-mithyāshraddhā dhāraṇ karatā hai, tathā kumatakā anusaraṇ
karake mithyākriyā karatā hai; vah gr̥uhīt mithyāchāritra hai . isaliye
jīvako bhalī-bhān̐ti sāvadhān hokar gr̥uhīt tathā agr̥uhīt–donon
prakārake mithyābhāv chhoṛane yogya hain, tathā unakā yathārtha nirṇay
karake nishchay samyagdarshan pragaṭ karanā chāhiye . mithyābhāvoṅkā sevan

Page 49 of 192
PDF/HTML Page 73 of 216
single page version

background image
kar-karake, sansāramen bhaṭakakar, ananta janma dhāraṇ karake
anantakāl gam̐vā diyā; isaliye ab sāvadhān hokar ātmoddhār
karanā chāhiye .
dūsarī ḍhālakā bhed-saṅgrah
indriyaviṣhay :–sparsha, ras, gandh, varṇa aur shabda .
tattva :–jīv, ajīv, āsrav, bandha, samvar, nirjarā aur mokṣha .
dravya :–jīv, pudgal, dharma, adharma, ākāsh aur kāl .
mithyādarshan :–gr̥uhīt, agr̥uhīt .
mithyāgnān :–gr̥uhīt (bāhyakāraṇ prāpta), agr̥uhīt (nisargaj) .
mithyāchāritra :– gr̥uhīt aur agr̥uhīt .
mahāduḥkh :–svarūp sambandhī agnān; mithyātva .
vimānavāsī :–kalpopapanna aur kalpātīt .
dūsarī ḍhālakā lakṣhaṇ-saṅgrah
anekānta :–pratyek vastumen vastupaneko pramāṇit–nishchit
karanevālī astitva-nāstitva ādi paraspar-viruddha do
shaktiyoṅkā ekasāth prakāshit honā . (ātmā sadaiv sva-
rūpase hai aur par-rūpase nahīn hai, aisī jo dr̥uṣhṭi vah
anekāntadr̥uṣhṭi hai .)
amūrtik :–rūp, ras, gandh aur sparsharahit vastu .
ātmā :–jānane-dekhane athavā gnān-darshan shaktivālī vastuko
ātmā kahā jātā hai . jo sadā jāne aur jānane rūp
pariṇamit ho use jīv athavā ātmā kahate hain .

Page 50 of 192
PDF/HTML Page 74 of 216
single page version

background image
upayog :– jīvakī gnān-darshan athavā jānane-dekhanekī shaktikā
vyāpār .
ekāntavād :– anek dharmoṅkī sattākī apekṣhā na rakhakar vastukā
ek hī rūpase nirūpaṇ karanā .
darshanamoh :–ātmāke svarūpakī viparīt shraddhā .
dravyahinsā :–tras aur sthāvar prāṇiyoṅkā ghāt karanā .
bhāvahinsā :–mithyātva tathā rāg-dveṣhādi vikāroṅkī utpatti .
mithyādarshan :–jīvādi tattvoṅkī viparīt shraddhā .
mūrtik :– rūp, ras, gandha aur sparsha sahit vastu .
antar-pradarshan
(1) ātmā aur jīvamen koī antar nahīn hai, mātra paryāyavāchī shabda
hain .
(2) agr̥uhīt (nisargaj) to upadeshādikake nimitta binā hotā hai;
parantu gr̥uhītamen upadeshādi nimitta hote hain .
*aprādurbhāvaḥ khalu rāgādīnān bhavatyahinseti .
teṣhāmevotpattirhinseti jināgamasya saṅkṣhepaḥ ..44..
(puruṣhārthasiddhi0 )
artha– vāstavamen rāgādi bhāvoṅkā pragaṭ na honā so ahinsā hai aur rāgādi
bhāvoṅkī utpatti honā so hinsā haiaisā jainashāstrakā saṅkṣhipta
rahasya hai .

Page 51 of 192
PDF/HTML Page 75 of 216
single page version

background image
(3) mithyātva aur mithyādarshanamen koī antar nahīn hai; mātra donon
paryāyavāchak shabda hain .
(4) sugurumen mithyātvādi doṣh nahīn hote; kintu kugurumen hote hain .
vidyāguru to suguru aur kuguruse bhinna vyakti hain . mokṣhamārgake
prasaṅgamen to mokṣhamārgake pradarshak suguruse tātparya hai .
dūsarī ḍhālakī prashnāvalī
(1) agr̥uhīt-mithyāchāritra, agr̥uhīt-mithyāgnān, agr̥uhīt-
mithyādarshan, kudev, kuguru, kudharma, gr̥uhīt-mithyādarshan,
gr̥uhīt-mithyāgnān, gr̥uhīt-mithyāchāritra evan jīvādi chhah
dravya–in sabake lakṣhaṇ batalāo .
(2) mithyātva aur mithyādarshanamen, agr̥uhīt aur gr̥uhītamen, ātmā
aur jīvamen tathā suguru, kuguru aur vidyāgurumen kyā antar
hai, vah batalāo .
(3) agr̥uhītakā nāmāntar, ātmahitakā mārga, ekendriyako gnān na
mānanese hāni, kudevādikī sevāse hāni; dūsarī ḍhālamen kahī
huī vāstavikatā, mr̥utyukālamen jīv nikalate hue dikhāī nahīn
detā usakā kāraṇ, mithyādr̥uṣhṭikī ruchi, mithyādr̥uṣhṭikī
aruchi, mithyādarshan-gnān-chāritrakī sattākā kāl;
mithyādr̥uṣhṭiko duḥkh denevālī vastu, mithyā-dhārmik kārya
karane-karāne vā usamen sammat honese hāni tathā sāt
tattvoṅkī viparīt shraddhāke prakārādikā spaṣhṭa varṇan karo .
(4) ātmahit, ātmashaktikā vismaraṇ, gr̥uhīt mithyātva,
jīvatattvakī pahichān na honemen kisakā doṣh hai, tattvakā

Page 52 of 192
PDF/HTML Page 76 of 216
single page version

background image
prayojan, duḥkh, mokṣhasukhakī aprāpti aur sansār-paribhramaṇake
kāraṇ darshāo .
(5) mithyādr̥uṣhṭikā ātmā, janma aur maraṇ, kaṣhṭadāyak vastu ādi
sambandhī vichār pragaṭ karo .
(6) kuguru, kudev aur mithyāchāritra ādike dr̥uṣhṭānta do .
ātmahitarūp dharmake liye pratham vyavahār hotā hai yā nishchay ?
(7) kuguru tathā kudharmakā sevan aur rāgādibhāv ādikā phal
batalāo . mithyātva par ek lekh likho . anekānta kyā
hai ? rāg to bādhak hī hai, tathāpi vyavahār mokṣhamārgako
arthāt (shubharāgako) nishchayakā hetu kyon kahā hai?
(8) amuk shabda, charaṇ athavā chhandakā artha aur bhāvārtha
batalāo . dūsarī ḍhālakā sārānsh samajhāo .
LDL

Page 53 of 192
PDF/HTML Page 77 of 216
single page version

background image
tīsarī ḍhāl

narendra chhanda (jogīrāsā)
ātmahit, sachchā sukh tathā do prakār se mokṣhamārgakā kathan
ātamako hit hai sukh, so sukh ākulatā bin kahiye .
ākulatā shivamānhi na tātain, shivamag lāgyo chahiye ..
samyagdarshan-gnān-charan shiv, mag so dvividh vichāro .
jo satyārath-rūp so nishchay, kāraṇ so vyavahāro ..1..
anvayārtha :(ātamako) ātmākā (hit) kalyāṇ
(hai) hai (sukh) sukhakī prāpti, (so sukh) vah sukh (ākulatā bin)

Page 54 of 192
PDF/HTML Page 78 of 216
single page version

background image
ākulatā rahit (kahiye) kahā jātā hai . (ākulatā) ākulatā
(shivamānhi) mokṣhamen (na) nahīn hai, (tātain) isaliye (shivamag)
mokṣhamārgamen (lāgyo) laganā (chahiye) chāhiye . (samyagdarshan-gnān-
charan) samyagdarshan-gnān-chāritra in tīnoṅkī ekatā vah (shivamag)
mokṣhakā mārga hai . (so) us mokṣhamārgakā (dvividh) do prakārase
(vichāro) vichār karanā chāhiye ki (jo) jo (satyāratharūp)
vāstavik svarūp hai (so) vah (nishchay) nishchay-mokṣhamārga hai aur
(kāraṇ) jo nishchay-mokṣhamārgakā nimittakāraṇ hai (so) use
(vyavahāro) vyavahār-mokṣhamārga kahate hain .
bhāvārtha :(1) samyakchāritra nishchayasamyagdarshan-
gnānapūrvak hī hotā hai . jīvako nishchayasamyagdarshanake sāth hī
samyak bhāvashrutagnān hotā hai aur nishchayanay tathā vyavahāranay
–yah donon samyak shrutagnānake avayav (ansh) hain; isaliye
mithyādr̥uṣhṭiko nishchay yā vyavahāranay ho hī nahīn sakate; isaliye
‘‘vyavahār pratham hotā hai aur nishchayanay bādamen pragaṭ hotā
hai’’–aisā mānanevāleko nayoṅke svarūpakā yathārtha gnān nahīn hai .
(2) tathā nay nirapekṣha nahīn hote . nishchayasamyagdarshan pragaṭ
honese pūrva yadi vyavahāranay ho to nishchayanayakī apekṣhārahit
nirapekṣhanay huā aur yadi pahale akelā vyavahāranay ho to
agnānadashāmen samyagnay mānanā paṛegā; kintu ‘‘nirapekṣhānayāḥ mithyā
sāpekṣhāvastu te‘rthakr̥ut’’ (āptamīmānsā shlok–108) aisā
āgamakā vachan hai; isaliye agnānadashāmen kisī jīvako
vyavahāranay nahīn ho sakatā; kintu vyavahārābhās athavā
nishchayābhāsarūp mithyānay ho sakatā hai .

Page 55 of 192
PDF/HTML Page 79 of 216
single page version

background image
(3) jīv nij gnāyakasvabhāvake āshray dvārā nishchayaratnatray
(mokṣhamārga) pragaṭ kare, tab sarvagnakathit nav tattva, sachche dev-
shāstra-gurukī shraddhā sambandhī rāgamishrit vichār tathā
mandakaṣhāyarūp shubhabhāv–jo ki us jīvako pūrvakālamen thā, use
bhūtanaigamanayase vyavahārakāraṇ kahā jātā hai . (paramātmaprakāsh,
adhyāy 2 gāthā 14 kī ṭīkā) . tathā usī jīvako
nishchayasamyagdarshanakī bhūmikāmen shubharāg aur nimitta kis prakārake
hote hain, unakā sahacharapanā batalāneke liye vartamān shubharāgako
vyavahāramokṣhamārga kahā hai, aisā kahanekā kāraṇ yah hai ki usase
bhinna prakārake (viruddha) nimitta us dashāmen kisīko ho nahīn
sakate . –is prakār nimitta-vyavahār hotā hai; tathāpi vah yathārtha
kāraṇ nahīn hai .
(4) ātmā svayam hī sukhasvarūp hai; isaliye ātmāke
āshrayase hī sukh pragaṭ ho sakatā hai; kintu kisī nimitta yā
vyavahārake āshrayase sukh pragaṭ nahīn ho sakatā .
(5) mokṣhamārga to ek hī hai, vah nishchayasamyagdarshan-gnān-
chāritrakī ekatārūp hai . (pravachanasār gāthā 82-199 tathā
mokṣhamārga prakāshak dehalī, pr̥uṣhṭha 462)
(6) ab, ‘‘mokṣhamārga to kahīn do nahīn hain; kintu mokṣhamārgakā
nirūpaṇ do prakārase hai . jahān̐ mokṣhamārgake rūpamen sachche mokṣhamārgakī
prarūpaṇā kī hai vah nishchayamokṣhamārga hai tathā jahān̐ jo mokṣhamārga to
nahīn hai; kintu mokṣhamārgakā nimitta hai athavā sahachārī hai, vahān̐ use
upachārase mokṣhamārga kahen to vah vyavahāramokṣhamārga hai; kyoṅki
nishchay-vyavahārakā sarvatra aisā hī lakṣhaṇ hai arthāt yathārtha nirūpaṇ

Page 56 of 192
PDF/HTML Page 80 of 216
single page version

background image
vah nishchay aur upachār nirūpaṇ vah vyavahār . isaliye
nirūpaṇakī apekṣhāse do prakārakā mokṣhamārga jānanā . kintu ek
nishchayamokṣhamārga hai aur dūsarā vyavahāramokṣhamārga hai–is prakār do
mokṣhamārga mānanā mithyā hai
..1..
(mokṣhamārgaprakāshak dehalī pr̥uṣhṭha 365-366)
nishchayasamyagdarshan-gnān-chāritrakā svarūp
paradravyanatain bhinna āpamen ruchi, samyaktva bhalā hai .
āparūpako jānapanon, so samyaggnān kalā hai ..
āparūpamen līn rahe thir, samyagchārit soī .
ab vyavahār mokṣhamag suniye, hetu niyatako hoī ..2..
anvayārtha :(āpamen) ātmāmen (paradravyanatain)
paravastuonse (bhinna) bhinnatvakī (ruchi) shraddhā karanā so (bhalā)
nishchay (samyaktva) samyagdarshan hai; (āparūpako) ātmāke
svarūpako (paradravyanatain bhinna) paradravyonse bhinna (jānapanon) jānanā
(so) vah (samyaggnān) nishchay samyaggnān (kalā) prakāsh (hai) hai .
(paradravyanatain bhinna) paradravyonse bhinna aise (āparūpamen) ātmasvarūpamen
(thir) sthiratāpūrvak (līn rahe) līn honā so (samyakchārit)