Chha Dhala-Hindi (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 13,14,14: chhah anAyatan tathA tin mooDhatA dosh,15: avrati samyagdrashtikee devo dwarA pooja aur gyaAnikeegruhathapanems apriti,16: samyaktvakee mahimA, samyagdrashtike anupatti sthAn tathA sarvottam sukh aur sarv dharmakA mool,17: samyagdarshanks binA gyAn aur chAritrakA mithyApanA (Dhal 3),1: samyaggyAnkA lakShan aur usakA samay (Dhal 4),2: samyagdarshan aur samyaggyAname antar (Dhal 4); Teesaree dhalka saransh; Teesaree dhalka bhed sangrah; Teesaree dhalkA lakShan sangrah; Antar-pradarshan; Teesaree dhalkee prashnavali; Chauthee Dhal.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 6 of 11

 

Page 77 of 192
PDF/HTML Page 101 of 216
single page version

background image
chhanda 13 (uttarārddha)
mad nāmak āṭh doṣh
pitā bhūp vā mātul nr̥up jo, hoy na tau mad ṭhānai .
mad na rūpakau, mad na gnānakau, dhan-balakau mad bhānai ..13..
chhanda 14 (pūrvārddha)
tapakau mad na, mad ju prabhutākau, karai na so nij jānai .
mad dhārain tau yahī doṣh vasu, samakitakau mal ṭhānai ..
anvayārtha :[jo jīv ] (jo) yadi (pitā) pitā
ādi pitr̥upakṣhake svajan (bhūp) rājādi (hoy) hon (tau) to (mad)
abhimān (na ṭhānai) nahīn karatā, [yadi ] (mātul) māmā ādi
mātr̥upakṣhake svajan (nr̥up) rājādi (hoy) hon to (mad) abhimān
(na) nahīn karatā, (gnānakau) vidyākā (mad na) abhimān nahīn

Page 78 of 192
PDF/HTML Page 102 of 216
single page version

background image
karatā, (dhanakau) lakṣhmīkā (mad bhānai) abhimān nahīn karatā,
(balakau) shaktikā (mad bhānai) abhimān nahīn karatā, (tapakau)
tapakā (mad na) abhimān nahīn karatā, (ju) aur (prabhutākau)
aishvarya, baṛappanakā (mad na karai) abhimān nahīn karatā (so) vah
(nij) apane ātmāko (jānai) jānatā hai . [yadi jīv unakā ]
(mad) abhimān (dhārai) rakhatā hai to (yahī) ūpar kahe hue mad
(vasu) āṭh (doṣh) doṣh rūp hokar (samakitakau) samyaktvako-
samyakdarshanako (mal) dūṣhit (ṭhānai) karate hain .
bhāvārtha :pitāke gotrako kul aur mātāke gotrako jāti
kahate hain .
(1) pitā ādi pitr̥upakṣhamen rājādi pratāpī puruṣh honese ‘‘main
rājakumār hūn̐ ādi’’ abhimān karanā so kul-mad hai .
(2) māmā ādi mātr̥upakṣhamen rājādi pratāpī puruṣh honekā abhimān
karanā so jāti-mad hai .
(3) shārīrik saundaryakā mad karanā so rūp-mad hai .
(4) apanī vidyākā abhimān karanā so gnān-mad hai .
(5) apanī dhan-sampattikā abhimān karanā so dhan-mad hai .
(6) apanī shārīrik shaktikā garva karanā so bal-mad hai .
(7) apane vrat-upavāsādi tapakā garva karanā so tap-mad hai .
(8) apane baṛappan aur āgnākā garva karanā so prabhutā-mad hai .
is prakār kul, jāti, rūp, gnān, dhan, bal, tap aur
prabhutā–yah āṭh mad-doṣh kahalāte hain . jo jīv in āṭhakā garva
nahīn karatā, vahī ātmākā gnān kar sakatā hai . yadi unakā garva

Page 79 of 192
PDF/HTML Page 103 of 216
single page version

background image
karatā hai to yah mad samyagdarshanake āṭh doṣh banakar use dūṣhit
karate hain . (chhanda 13 kā uttarārddha tathā 14 kā pūrvārddha) .
chhanda 14 (uttarārddha)
chhah anāyatan tathā tīn mūrḥatā doṣh
kuguru-kudev-kuvr̥uṣhasevakakī nahin prashans ucharai hai .
jinamuni jinashrut vin kugurādik, tinhain na naman karai hai ..14..
anyavārtha–[samyagdr̥uṣhṭi jīv ] (kuguru-kudev-kuvr̥uṣh-
sevakakī,) kuguru, kudev aur kudharma-sevakakī (prashans) prashansā
(nahin ucharai hai) nahīn karatā . (jin) jinendradev (muni) vītarāgī
muni [aur ] (jinashrut) jinavāṇī (vin)ke atirikta [jo ]
(kugurādi) kuguru, kudev, kudharma hain (tinhen) unhen (naman) namaskār
(na karai hai) nahīn karatā .
bhāvārtha :kuguru, kudev, kudharma; kuguru sevak, kudev
sevak tathā kudharma sevak–yah chhah anāyatan (dharmake asthān)
doṣh kahalāte hain . unakī bhakti, vinay aur pūjanādi to dūr
rahī; kintu samyagdr̥uṣhṭi jīv unakī prashansā bhī nahīn karatā;
kyoṅki unakī prashansā karanese bhī samyaktvamen doṣh lagatā hai .
samyagdr̥uṣhṭi jīv jinendra dev, vītarāgī muni aur jinavāṇīke
atirikta kudev aur kushāstrādiko (bhay, āshā, lobh aur
sneh ādike kāraṇ bhī) namaskār nahīn karatā; kyoṅki unhen
namaskār karane mātrase bhī samyaktva dūṣhit ho jātā hai . kuguru-
sevā, kudev-sevā tathā kudharma-sevā–ye tīn bhī samyaktvake
mūrḥatā nāmak doṣh hain
..14..

Page 80 of 192
PDF/HTML Page 104 of 216
single page version

background image
avratī samyagdr̥uṣhṭikī devon dvārā pūjā aur
gr̥uhasthapanemen aprīti
doṣharahit guṇasahit sudhī je, samyagdarash sajain hain .
charitamohavash lesh na sañjam, pai suranāth jajain hain ..
gehī pai gr̥uhamen na rachain, jyon jalatain bhinna kamal hai .
nagaranārikau pyār yathā, kādemen hem amal hai ..15..
anvayārtha :(je) jo (sudhī) buddhimān puruṣh [ūpar
kahe hue ] (doṣh rahit) pachchīs doṣh rahit [tathā ] (guṇasahit)
niḥshaṅkādi āṭh guṇon sahit (samyagdarash) samyagdarshanase (sajain hain)
bhūṣhit hain [unhen ] (charitamohavash) apratyākhyānāvaraṇīy
chāritramohanīy karmake udayavash (lesh) kiñchit bhī (sañjam) sanyam
(na) nahīn hai (pai) tathāpi (suranāth) devoṅke svāmī indra [unakī ]
(jajain hain) pūjā karate hain; [yadyapi ve ] (gehī) gr̥uhastha hain (pai) tathāpi
(gr̥uhamen) gharamen (na rachain) nahīn rāchate . (jyon) jis prakār (kamal)
kamal (jalatain) jalase (bhinna) bhinna hai [tathā ] (yathā) jis prakār
(kādemen)kīchaṛamen (hem) suvarṇa (amal hai) shuddha rahatā hai,
[usīprakār unakā gharamen ] (nagaranārikau) veshyāke (pyār yathā)
premakī bhān̐ti (pyār) prem [hotā hai . ]

Page 81 of 192
PDF/HTML Page 105 of 216
single page version

background image
bhāvārtha :jo vivekī pachchīs doṣh rahit tathā āṭh aṅg
(āṭh guṇ) sahit samyagdarshan dhāraṇ karate hain, unhen
apratyākhyānāvaraṇīy kaṣhāyake tīvra udayamen yukta honeke kāraṇ,
yadyapi sanyamabhāv leshamātra nahīn hotā; tathāpi indrādi unakī pūjā
arthāt ādar karate hain . jis prakār pānīmen rahane par bhī kamal
pānīse alipta rahatā hai; usīprakār samyagdr̥uṣhṭi gharamen rahate hue bhī
gr̥uhasthadashāmen lipta nahīn hotā, udāsīn (nirmohī) rahatā hai . jis
prakār
1veshyākā prem mātra paisemen hī hotā hai, manuṣhya par nahīn hotā;
usīprakār samyagdr̥uṣhṭikā prem samyaktvamen hī hotā hai; kintu
gr̥uhasthapanemen nahīn hotā
. tathā jis prakār sonā kīchaṛamen paṛe rahane
par bhī nirmal rahatā hai; usīprakār samyagdr̥uṣhṭi jīv gr̥uhasthadashāmen
rahane par bhī usamen lipta nahīn hotā; kyoṅki vah use
2tyājya,
(tyāgane yogya) mānatā hai .3
samyaktvakī mahimā, samyagdr̥uṣhṭike anutpatti sthān tathā
sarvottam sukh aur sarva dharmakā mūl
pratham narak vin ṣhaṭ bhū jyotiṣh vān bhavan ṣhaṇḍh nārī .
thāvar vikalatray pashumen nahin, upajat samyakdhārī ..
tīnalok tihun̐kāl mān̐hin nahin, darshan so sukhakārī .
sakal dharmako mūl yahī, is bin karanī dukhakārī ..16..
1yahān̐ veshyāke premase mātra aliptatākī tulanā kī gaī hai .
2viṣhayāsakto‘pi sadā sarvārambheṣhu vartamāno‘pi .
mohavilāsaḥ eṣhaḥ iti sarvan manyate heyan ..341..(svāmī kārti0)
3rogīko auṣhadhisevan aur bandīko kārāgr̥uh bhī isake dr̥uṣhṭānta hain .

Page 82 of 192
PDF/HTML Page 106 of 216
single page version

background image
anvayārtha :(samyakdhārī) samyagdr̥uṣhṭi jīv (pratham
narak vin) pahale narakake atirikta (ṣhaṭ bhū) sheṣh chhah narakommen–
(jyotiṣh) jyotiṣhī devommen, (vān) vyantar devommen, (bhavan)
bhavanavāsī devommen (ṣhaṇḍh) nupansakommen (nārī) striyommen, (thāvar) pān̐ch
sthāvarommen, (vikalatray) dvīndriy, trīndriy aur chaturindriy jīvommen
tathā (pashumen) karmabhūmike pashuommen (nahin upajat) utpanna nahīn
hote . (tīnalok) tīnalok (tihuṅkāl) tīnakālamen (darshan so)
samyagdarshanake samān (sukhakārī) sukhadāyak (nahin) anya kuchh
nahīn hai, (yahī) yah samyagdarshan hī (sakal dharamako) samasta
dharmoṅkā (mūl) mūl hai; (is bin) is samyagdarshanake binā
(karanī) samasta kriyāen̐ (dukhakārī) duḥkhadāyak hain .
bhāvārtha :samyagdr̥uṣhṭi jīv āyu pūrṇa hone par jab mr̥utyu prāpta
karate hain, tab dūsarese sātaven narakake nārakī, jyotiṣhī, vyantar,
bhavanavāsī, napunsak sab prakārakī strī, ekendriy, dvīndriy,
trīndriy, chaturindriy aur karmabhūmike pashu nahīn hote; (nīch
kulavāle, vikr̥ut aṅgavāle, alpāyuvāle tathā daridrī nahīn hote)
vimānavāsī dev, bhogabhūmike manuṣhya athavā tiryañch hī hote hain .

Page 83 of 192
PDF/HTML Page 107 of 216
single page version

background image
karmabhūmike tiryañch bhī nahīn hote . kadāchit narakamen jāyen to pahale
narakase nīche nahīn jāte . tīnalok aur tīnakālamen samyagdarshanake
samān sukhadāyak anya koī vastu nahīn hai . yah samyagdarshan hī
sarva dharmoṅkā mūl hai . isake atirikta jitane kriyākāṇḍa hain ve
sab duḥkhadāyak hain
..16..
samyagdarshanake binā gnān aur chāritrakā mithyāpanā
mokṣhamahalakī paratham sīrḥī, yā bin gnān-charitrā .
samyaktā na lahai, so darshan dhāro bhavya pavitrā ..
‘‘daul’’ samajh sun chet sayāne, kāl vr̥uthā mat khovai .
yah narabhav phi ra milan kaṭhin hai, jo samyak nahin hovai ..17..
aisī dashāmen samyagdr̥uṣhṭi pratham narakake napunsakommen bhī utpanna hotā hai;
unase bhinna anya napunsakommen usakī utpatti honekā niṣhedh hai
.
ṭippaṇī–jis prakār shreṇik rājā sātaven narakakī āyukā bandha karake
phi ra samyaktva ko prāpta hue the, usase yadyapi unhen narakamen to jānā
hī paṛā; kintu āyu sātaven narakase ghaṭakar pahale narakakī hī
rahī
. is prakār jo jīv samyagdarshan prāpta karanese pūrva tiryañch
athavā manuṣhya āyukā bandha karate hain, ve bhogabhūmi men jāte hain;
kintu karmabhūmimen tiryañch athavā manuṣhyarūpamen utpanna nahīn hote
.

Page 84 of 192
PDF/HTML Page 108 of 216
single page version

background image
anvayārtha :[yah samyagdarshan ] (mokṣhamahalakī)
mokṣharūpī mahalakī (paratham) pratham (sīrḥī) sīrḥī hai; (yā bin)
is samyagdarshanake binā (gnān charitrā) gnān aur chāritra
(samyaktā) sachchāī (na lahai) prāpta nahīn karate; isaliye (bhavya) he
bhavya jīvo ! (so) aise (pavitrā) pavitra (darshan) samyagdarshanako
(dhāro) dhāraṇ karo . (sayāne ‘daul’) he samajhadār daulatarām !
(sun) sun (samajh) samajh aur (chet) sāvadhān ho, (kāl)
samayako (vr̥uthā) vyartha (mat khovai) na gam̐vā; [kyoṅki ] (jo) yadi
(samyak) samyagdarshan (nahin hovai) nahīn huā to (yah) yah
(narabhav) manuṣhya paryāy (phi ra) punaḥ (milan) milanā (kaṭhin hai)
durlabh hai .
bhāvārtha :yah samyagdarshan hī mokṣharūpī mahalamen
pahun̐chanekī pratham sīrḥī hai . isake binā gnān aur chāritra
samyakpaneko prāpta nahīn hote arthāt jab tak samyagdarshan na ho,
tab tak gnān vah mithyāgnān aur chāritra vah mithyāchāritra
kahalātā hai; samyaggnān tathā samyakchāritra nahīn kahalāte .
isaliye pratyek ātmārthīko aisā pavitra samyagdarshan avashya dhāraṇ
karanā chāhiye . paṇḍit daulatarāmajī apane ātmāko sambodh kar
kahate hain ki–he vivekī ātmā ! tū aise pavitra samyagdarshanake
svarūpako svayam sunakar anya anubhavī gnāniyonse prāpta karanemen
sāvadhān ho; apane amūlya manuṣhyajīvanako vyartha na gam̐vā . is
janmamen hī yadi samyaktva prāpta na kiyā to phi ra manuṣhya paryāy ādi
achchhe yog punaḥ punaḥ prāpta nahīn hote
..17..
samyagdr̥uṣhṭi jīvakī, nishchay kugati na hoy .
pūrvabandha ten hoy to samyak doṣh na koy ..

Page 85 of 192
PDF/HTML Page 109 of 216
single page version

background image
tīsarī ḍhālakā sārānsh
ātmākā kalyāṇ sukh prāpta karanemen hai . ākulatākā miṭ
jānā vah sachchā sukh hai; mokṣha hī sukharūp hai; isaliye pratyek
ātmārthīko mokṣhamārgamen pravr̥utti karanā chāhiye .
nishchayasamyagdarshan-samyaggnān-samyagchāritra–in tīnoṅkī
ekatā so mokṣhamārga hai . usakā kathan do prakārase hai . nishchay-
samyagdarshan-gnān-chāritra to vāstavamen mokṣhamārga hai aur vyavahār-
samyagdarshan-chāritra vah mokṣhamārga nahīn hai; kintu vāstavamen bandhamārga
hai; lekin nishchayamokṣhamārgamen sahachar honese use vyavahāramokṣhamārga
kahā jātā hai .
ātmākī paradravyonse bhinnatākā yathārtha shraddhān so nishchay-
samyagdarshan hai aur paradravyonse bhinnatākā yathārtha gnān so nishchay-
samyaggnān hai . paradravyoṅkā ālamban chhoṛakar ātmasvarūpamen līn
honā so nishchayasamyakchāritra hai tathā sāton tattvoṅkā yathāvat
bhedarūp aṭal shraddhān karanā so vyavahār-samyagdarshan kahalātā hai .
yadyapi sāt tattvoṅke bhedakī aṭal shraddhā shubharāg honese vāstavamen
samyagdarshan nahīn hai; kintu nichalī dashāmen (chauthe, pān̐chaven aur chhaṭhaven
guṇasthānamen) nishchayasamyaktvake sāth sahachar honese vah vyavahār-
samyagdarshan kahalātā hai .
āṭh mad, tīn mūrḥatā, chhah anāyatan aur shaṅkādi
āṭh–ye samyaktvake pachchīs doṣh hain, tathā niḥshaṅkitādi āṭh
samyaktvake aṅg (guṇ) hain; unhen bhalībhān̐ti jānakar doṣhakā tyāg
tathā guṇakā grahaṇ karanā chāhiye .

Page 86 of 192
PDF/HTML Page 110 of 216
single page version

background image
jo vivekī jīv nishchayasamyaktvako dhāraṇ karatā hai, use
jab tak nirbalatā hai, tab tak puruṣhārthakī mandatāke kāraṇ yadyapi
kiñchit sanyam nahīn hotā; tathāpi vah indrādike dvārā pūjā jātā
hai . tīn lok aur tīn kālamen nishchayasamyaktvake samān sukhakārī
anya koī vastu nahīn hai . sarva dharmoṅkā mūl, sār tathā mokṣhamārgakī
pratham sīrḥī yah samyaktva hī hai; isake binā gnān aur chāritra
samyakpaneko prāpta nahīn hote; kintu mithyā hī kahalāte hain .
āyuṣhyakā bandha honese pūrva samyaktva dhāraṇ karanevālā jīv
mr̥utyuke pashchāt dūsare bhavamen nārakī, jyotiṣhī, vyantar, bhavanavāsī,
napunsak, strī, sthāvar, vikalatray, pashu, hīnāṅg, nīch gotravālā,
alpāyu tathā daridrī nahīn hotā . manuṣhya aur tiryañch samyagdr̥uṣhṭi
marakar vaimānik dev hotā hai dev aur nārakī samyagdr̥uṣhṭi marakar
karmabhūmimen uttam kṣhetramen manuṣhya hī hotā hai . yadi samyagdarshan honese
pūrva–1. dev, 2. manuṣhya, 3. tiryañch yā 4. narakāyukā bandha ho
gayā ho to vah marakar 1. vaimānik dev, 2. bhogabhūmikā manuṣhya;
3. bhogabhūmikā tiryañch athavā 4. pratham narakakā nārakī hotā hai .
isase adhik nīcheke sthānamen janma nahīn hotā . –isaprakār
nishchay-samyagdarshanakī apār mahimā hai .
isaliye pratyek ātmārthīko satshāstroṅkā svādhyāy,
tattvacharchā, satsamāgam tathā yathārtha tattvavichār dvārā nishchay-
samyagdarshan prāpta karanā chāhiye; kyoṅki yadi is manuṣhyabhavamen
nishchayasamyaktva prāpta nahīn kiyā to punaḥ manuṣhyaparyāyakī prāpti
ādikā suyog milanā kaṭhin hai .

Page 87 of 192
PDF/HTML Page 111 of 216
single page version

background image
tīsarī ḍhālakā bhed-saṅgrah
achetan dravya :–pudgal, dharma, adharma, ākāsh aur kāl .
chetan ek, achetan pān̐chon, rahe sadā guṇ-paryayavān .
keval pudgal rūpavān hai, pān̐chon sheṣh arūpī jān ..
antaraṅg parigrah :–1 mithyātva, 4 kaṣhāy, 9 nokaṣhāy
āsrav :–5 mithyātva, 12 avirati, 25 kaṣhāy, 15 yog .
kāraṇ :–upādān aur nimitta .
dravyakarma :–gnānāvaraṇādi āṭh .
nokarma :–audārik, vaikriyik aur āhārakādi sharīr .
parigrah :–antaraṅg aur bahiraṅg .
pramād :–4 vikathā, 4 kaṣhāy, 5 indriy, 1 nidrā, 1 praṇay
(sneh) .
bahiraṅg parigrah :– kṣhetra, makān, sonā, chān̐dī, dhan, dhānya, dāsī,
dās, vastra aur baratan–yah das hain .
bhāvakarma :–mithyātva, rāg, dveṣh, krodhādi .
mad–āṭh prakārake hain–
jāti lābh kul rūp tap, bal vidyā adhikār .
inako garva na kījiye, ye mad aṣhṭa prakār ..
mithyātva :–viparīt, ekānta, vinay, sanshay, aur agnān .
ras :–khārā, khaṭṭā, mīṭhā, kaṛavā, charaparā aur kaṣhāyalā .
rūp :–(raṅg)–kālā, pīlā, harā, lāl aur saphe da–yah pān̐ch rūp
hain .

Page 88 of 192
PDF/HTML Page 112 of 216
single page version

background image
sparsha :–halakā, bhārī, rūkhā, chikanā, kaṛā, komal, ṭhaṇḍā, garma
–yah āṭh sparsha hain .
tīsarī ḍhālakā lakṣhaṇ-saṅgrah
anāyatan :–kuguru, kudev, kudharma aur in tīnoṅke sevak –ye
chhahon adharmake sthānak .
anāyatanadoṣh :–samyaktvakā nāsh karanevāle kudevādikī prashansā
karanā .
anukampā :–prāṇī mātra par dayākā bhāv .
arihanta :–chār ghātikarmonse rahit, anantachatuṣhṭayasahit vītarāg
aur kevalagnānī paramātmā .
alok :–jahān̐ ākāshake atirikta anya dravya nahīn hai, vah
sthān .
avirati :–pāpommen pravr̥utti arthāt 1. nirvikār svasamvedanase viparīt
avrat pariṇām 2. chhah kāy (pān̐chon sthāvar tathā ek
trasakāy) jīvoṅkī hinsāke tyāgarūp bhāv na honā tathā pān̐ch
indriy aur manake viṣhayommen pravr̥utti karanā –aise bārah prakār
avirati hai .
avirati samyagdr̥uṣhṭi :–samyagdarshan sahit; kintu vratarahit aise
chauthe guṇasthānavartī jīv .
āstikya :–jīvādi chhah dravya, puṇya aur pāp, samvar, nirjarā,
mokṣha tathā paramātmāke prati vishvās so āstikya
kahalātā hai .

Page 89 of 192
PDF/HTML Page 113 of 216
single page version

background image
kaṣhāy :–jo ātmāko duḥkh de, guṇoṅke vikāsako roke tathā
paratantra kare vah arthāt mithyātva tathā krodh, mān, māyā aur
lobh–vah kaṣhāyabhāv hain .
guṇasthān :–moh aur yogake sadbhāv yā abhāvase ātmāke guṇon
(samyagdarshan-gnān-chāritra)kī hīnādhikatānusār honevālī
avasthāoṅko guṇasthān kahate hain . (varāṅgacharitra pr̥u. 362)
ghātiyā :–ananta chatuṣhṭayako rokanemen nimittarūp karmako ghātiyā
kahate hain .
chāritramoh :–ātmāke chāritrako rokanemen nimitta so mohanīy
karma .
jinendra :–chār ghātiyā karmoṅko jītakar kevalagnānādi ananta
chatuṣhṭay pragaṭ karanevāle 18 doṣharahit paramātmā .
devamūrḥatā :–bhay, āshā, sneh, lobhavash rāgī-dveṣhī devoṅkī sevā
karanā athavā unhen vandan-namaskār karanā .
deshavratī :–shrāvakake vratoṅko dhāraṇ karanevāle samyagdr̥uṣhṭi, pān̐chaven
guṇasthānamen vartanevāle jīv .
nimittakāraṇ :–jo svayam kāryarūp na ho; kintu kāryakī utpattike
samay upasthit rahe vah kāraṇ .
nokarma :–audārikādi pān̐ch sharīr tathā chhah paryāptiyoṅke yogya
pudgalaparamāṇu nokarma kahalāte hain .
pākhaṇḍī mūrḥatā :–rāgī-dveṣhī aur vastrādi parigrahadhārī, jhūṭhe tathā
kuliṅgī sādhuoṅkī sevā karanā athavā unhen vandan-namaskār
karanā .

Page 90 of 192
PDF/HTML Page 114 of 216
single page version

background image
pudgal :–jo pure aur gale . paramāṇu bandhasvabhāvī honese milate
hain tathā pr̥uthak hote hain; isaliye ve pudgal kahalāte hain athavā
jisamen rūp, ras, gandha aur sparsha ho vah pudgal .
pramād :–svarūpamen asāvadhānī pūrvak pravr̥utti athavā dhārmik kāryommen
anutsāh .
prasham :–anantānubandhī kaṣhāyake antapūrvak sheṣh kaṣhāyoṅkā anshataḥ
manda honā so prasham . (pañchādhyāyī bhāg 2, gāthā 428)
mad :–ahaṅkār, ghamaṇḍa, abhimān .
bhāvakarma :–mithyātva, rāg-dveṣhādi jīvake malin bhāv .
mithyādr̥uṣhṭi :–tattvoṅkī viparīt shraddhā karanevāle .
lokamūrḥatā :–dharma samajhakar jalāshayamen snān karanā tathā ret,
patthar ādikā ḍher banānā–ādi kārya .
visheṣh dharma :–jo dharma amuk vishiṣhṭa dravyamen rahe, use visheṣh dharma
kahate hain .
shuddhopayog :–shubh aur ashubh rāg-dveṣhakī pariṇatise rahit
samyagdarshan-gnān sahit chāritrakī sthiratā .
sāmānya guṇ :–sarva dravyommen samānatāse vidyamān guṇoṅko sāmānya
guṇ kahate hain .
sāmānya :–pratyek vastumen traikālik dravya-guṇarūp, abhed ekarūp
bhāvako sāmānya kahate hain .
siddha :–āṭh guṇon sahit tathā āṭh karmon evan sharīrarahit
parameṣhṭhī . [vyavahārase mukhya āṭh guṇ aur nishchayase ananta
guṇ pratyek siddha paramātmāmen hain . ]

Page 91 of 192
PDF/HTML Page 115 of 216
single page version

background image
samveg :–sansārase bhay honā aur dharma tathā dharmake phalamen param
utsāh honā . sādharmī aur pañchaparameṣhṭhīmen prītiko bhī samveg
kahate hain .
nirved :–sansār, sharīr aur bhogommen samyak prakārase udāsīnatā
arthāt vairāgya .
antar-pradarshan
(1) jīvake moh-rāg-dveṣharūp pariṇām vah bhāv-āsrav hai aur
us pariṇāmamen snigdhatā vah bhāvabandha hai .
(2) anāyatanamen to kudevādikī prashansā kī jātī hai; kintu
mūrḥatāmen to unakī sevā, pūjā aur vinay karate hain .
(3) mātāke vanshako jāti aur pitāke vanshako kul kahā jātā
hai .
(4) dharmadravya to chhah dravyommense ek dravya hai aur dharma vah vastukā
svabhāv athavā guṇ hai .
(5) nishchayanay vastuke yathārtha svarūpako batalātā hai . vyavahāranay
svadravya-paradravyakā athavā unake bhāvoṅkā athavā kāraṇ-
kāryādikakā kisīko kisīmen milākar nirūpaṇ karatā hai .
aise hī shraddhānase mithyātva hai; isaliye usakā tyāg karanā
chāhiye .
(mokṣhamārga prakāshak adhyāy.7)
(6) nikal ( –sharīr rahit) paramātmā āṭhon karmonse rahit hain
aur sakal (–sharīr sahit) paramātmāko chār aghātikarma
hote hain .

Page 92 of 192
PDF/HTML Page 116 of 216
single page version

background image
(7) sāmānya dharma athavā guṇ to anek vastuommen rahatā hai; kintu
visheṣh dharma yā visheṣh guṇ to amuk khās vastumen hī hotā
hai .
(8) samyagdarshan aṅgī hai aur niḥshaṅkit aṅg usakā ek aṅg
hai .
tīsarī ḍhālakī prashnāvalī
(1) ajīv, adharma, anāyatan, alok, antarātmā, arihanta,
ākāsh, ātmā, āsrav, āṭh aṅg, āṭh mad, uttam
antarātmā, upayog, kaṣhāy, kāl, kul, gandha, chāritramoh,
jaghanya antarātmā, jāti, jīv, mad, devamūrḥatā, dravyakarma,
nikal, nishchayakāl, samyagdarshan-gnān-chāritra, mokṣhamārga,
nirjarā, nokarma, paramātmā, pākhanṛī mūrḥatā, pudgal, bahirātmā,
bandha, madhyam antarātmā, mūrḥatā, mokṣha, ras, rūp, lokamūrḥatā,
visheṣh, vikalatray, vyavahārakāl, samyagdarshan, sham, sachche
dev-shāstra-guru, sukh, sakal paramātmā, samvar, samveg,
sāmānya, siddha tathā sparsha ādike lakṣhaṇ batalāo .
(2) anāyatan aur mūrḥatāmen, jāti aur kulamen, dharma aur
dharmadravyamen, nishchay aur vyavahāramen, sakal aur nikalamen,
samyagdarshan aur niḥshaṅkit aṅgamen tathā sāmānya aur visheṣh
ādimen kyā antar hai .
(3) aṇuvratīkā ātmā, ātmahit, chetanadravya, nirākuladashā
athavā sthān, sāt tattva, unakā sār, dharmakā mūl, sarvottam
dharma, samyagdr̥uṣhṭiko namaskārake ayogya tathā hey-upādey
tattvoṅke nām batalāo .

Page 93 of 192
PDF/HTML Page 117 of 216
single page version

background image
(4) aghātiyā, aṅg, ajīv, anāyatan, antarātmā, antaraṅg-
parigrah, amūrtik dravya, ākāsh, ātmā, āsrav, karma,
kaṣhāy, kāraṇ, kāl, kāladravya, gandh, ghātiyā, jīvatattva,
dravya, duḥkhadāyak bhāv, dravyakarma, nokarma, paramātmā, parigrah,
pudgalake guṇ, bhāvakarma, pramād, bahiraṅg parigrah, mad,
mithyātva, mūrḥatā, mokṣhamārga, yog, rūpī dravya, ras, varṇa,
samyaktvake doṣh aur samyakdarshan-gnān-chāritrake bhed
batalāo .
(5) tattvagnān hone par bhī asanyam; avratīkī pūjyatā, ātmāke
duḥkh, samyagdarshan, samyaggnān, samyakchāritra tathā
samyagdr̥uṣhṭikā kudevādiko namaskār na karanā–ādike kāraṇ
batalāo .
(6)* amūrtik dravya, paramātmāke dhyānase lābh, munikā ātmā,
mūrtik dravya, mokṣhakā sthān aur upāy, bahirātmapaneke
tyāgakā kāraṇ; sachche sukhakā upāy aur samyagdr̥uṣhṭikī
utpatti na honevāle sthān–inakā spaṣhṭīkaraṇ karo .
(7) amuk pad, charaṇ athavā chhandakā artha tathā bhāvārtha batalāo;
tīsarī ḍhālakā sārānsh sunāo . ātmā, mokṣhamārga, jīv, chhah
dravya aur samyaktvake doṣh par lekh likho .
G

Page 94 of 192
PDF/HTML Page 118 of 216
single page version

background image

chauthī ḍhāl
samyaggnānakā lakṣhaṇ aur usakā samay
samyak shraddhā dhāri puni, sevahu samyaggnān .
sva-par artha bahudharmajut, jo pragaṭāvan bhān ..1..
anyavārtha–(samyak shraddhā) samyagdarshan (dhāri) dhāraṇ karake
(puni) phi ra (samyaggnān) samyaggnānakā (sevahu) sevan karo; [jo
samyaggnān ] (bahu dharmajut) anek dharmātmak (sva-par artha) apanā
aur dūsare padārthoṅkā (pragaṭāvan) gnān karānemen (bhān) sūrya samān
hai .
bhāvārtha :samyagdarshan sahit samyaggnānako dr̥urḥ karanā
chāhiye . jis prakār sūrya samasta padārthoṅko tathā svayam apaneko
yathāvat darshātā hai; usīprakār jo anek dharmayukta svayam apaneko
(ātmāko) tathā par padārthoṅko
1 jyoṅkā tyon batalātā hai, use
samyaggnān kahate hain .
1. svāpūrvārthavyavasāyātmakan gnān pramāṇam .
(prameyaratnamālā, pra. u. sūtra- 1)

Page 95 of 192
PDF/HTML Page 119 of 216
single page version

background image
samyagdarshan aur samyaggnānamen antar
(rolā chhanda)
samyak sāthai gnān hoy, pai bhinna arādhau .
lakṣhaṇ shraddhā jān, duhūmen bhed abādhau ..
samyak kāraṇ jān, gnān kāraj hai soī .
yugapat hote hū, prakāsh dīpakatain hoī ..2..
anvayārtha :(samyak sāthai) samyagdarshanake sāth
(gnān) samyaggnān (hoy) hotā hai . (pai) tathāpi [un donoṅko ]
(bhinna) bhinna (arādhau) samajhanā chāhiye; kyoṅki (lakṣhaṇ) un
donoṅke lakṣhaṇ [kramashaḥ ] (shraddhā) shraddhā karanā aur (jān) jānanā
hai tathā (samyak) samyagdarshan (kāraṇ) kāraṇ hai aur (gnān)
samyaggnān (kāraj) kārya hai . (soī) yah bhī (duhūmen) donommen
(bhed) antar (abādhau) nirbādh hai . [jisaprakār ] (yugapat) ek
sāth (hote hū) hone par bhī (prakāsh) ujālā (dīpakatain) dīpakakī
jyotise (hoī) hotā hai usīprakār .
bhāvārtha :samyagdarshan aur samyaggnān yadyapi ekasāth
pragaṭ hote hain; tathāpi ve donon bhinna-bhinna guṇoṅkī paryāyen hain .

Page 96 of 192
PDF/HTML Page 120 of 216
single page version

background image
samyagdarshan shraddhāguṇakī shuddhaparyāy hai aur samyaggnān gnānaguṇakī
shuddhaparyāy hai . punashcha, samyagdarshanakā lakṣhaṇ viparīt abhiprāy-
rahit tattvārthashraddhā hai aur samyaggnānakā lakṣhaṇ sanshay
1 ādi doṣh
rahit sva-parakā yathārthatayā nirṇay hai –is prakār donoṅke lakṣhaṇ
bhinna-bhinna hain .
tathā samyagdarshan nimittakāraṇ hai aur samyaggnān naimittik
kārya hai–isaprakār un donommen kāraṇ-kāryabhāvase bhī antar hai .
prashna :–gnān-shraddhān to yugapat (ekasāth) hote hain, to
unamen kāraṇ-kāryapanā kyon kahate ho ?
uttar :–‘‘vah ho to vah hotā hai’’–is apekṣhāse kāraṇ-
kāryapanā kahā hai . jisaprakār dīpak aur prakāsh donon yugapat
hote hain; tathāpi dīpak ho to prakāsh hotā hai; isaliye dīpak
kāraṇ hai aur prakāsh kārya hai; usīprakār gnān-shraddhān bhī hain .
(mokṣhamārgaprakāshak (dehalī) pr̥uṣhṭha 126)
jab tak samyagdarshan nahīn hotā tab tak kā gnān samyaggnān
nahīn kahalātā . –aisā honese samyagdarshan vah samyaggnānakā kāraṇ
hai .
2
1. sanshay, vimoh, (vibhram-viparyay) anirdhār .
2. pr̥uthagārādhanamiṣhṭan darshanasahabhāvino‘pi bodhasya .
lakṣhaṇabheden yato, nānātvan sambhavatyanayoḥ ..32..
samyaggnānan kāryan samyaktvan kāraṇan vadanti jināḥ .
gnānārādhanamiṣhṭan samyaktvānantaran tasmāt ..33..
kāraṇakāryavidhānan, samakālan jāyamānayorapi hi .
dīpaprakāshayoriv, samyaktvagnānayoḥ sughaṭam ..34..
(–shrī amr̥utachandrāchāryadevarachit puruṣhārthasiddhi-upāy)