Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 3: eshanA, AdAn nikShepan aur prathisthApan samiti,4: muniyoki teen gupti aur panch indriyo par vijay,5: muniyoke chhah Avashyak aur shesh sat moolgun,6: muniks shesh gun tathA rag-dweshka abhAv,7: muniyoke tap, dhram, vihar tathA swaroopAcharan chAritra,8: swaroopAcharan chAritra,9: swaroopAcharan chAritra (shuddhopayog)kA varan (Dhal 6),10: swaroopAcharan chAritra lakShan aur nirvikalp dhyAn (Dhal 6),11: swaroopAcharan chAritra aur arihat dashA (Dhal 6),12: siddhadashA (siddhaswaroop)kA varan (Dhal 6).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 11

 

Page 157 of 192
PDF/HTML Page 181 of 216
single page version

background image
AgekI bhUmi dekhakar chalanekA vikalpa uThe vah (1) IryA samiti
hai tathA jisaprakAr chandrase amR^it jharatA hai; usIprakAr munike
mukhachandrase jagatakA hit karanevAle, sarva ahitakA nAsh karanevAle,
sunaneme.n sukhakar, sarvaprakArakI sha.nkAo.nko dUr karanevAle aur
mithyAtva (viparItatA yA sandeh) rUpI rogakA nAsh karanevAle aise
amR^itavachan nikalate hai.n . isaprakAr samitirUp bolanekA vikalpa
muniko uThatA hai vah (2) bhAShA samiti hai .
–uparyukta bhAvArthame.n Aye hue vAkyo.nko badalanese kramashaH
parigrahatyAg-mahAvrat tathA IryA samiti aur bhAShA samitikA lakShaN
ho jAyegA .
prashna–sachchI samiti kise kahate hai.n ?
uttar–par jIvo.nkI rakShAke hetu yatnAchAr pravR^ittiko aj~nAnI
jIv samiti mAnate hai.n; kintu hi.nsAke pariNAmo.nse to pApabandha hotA
hai . yadi rakShAke pariNAmo.nse sa.nvar kahoge to puNyabandhakA kAraN
kyA sidgha hogA ?
tathA muni eShaNA samitime.n doShako TAlate hai.n; vahA.N rakShAkA
prayojan nahI.n hai; isaliye rakShAke hetu hI samiti nahI.n hai . to phi ra
samiti kisaprakAr hotI hai ? muniko ki.nchit rAg hone par
gamanAdi kriyAe.N hotI hai.n, vahA.N un kriyAo.nme.n ati Asaktike
abhAvase pramAdarUp pravR^itti nahI.n hotI tathA dUsare jIvo.nko duHkhI
karake apanA gamanAdi prayojan siddha nahI.n karate; isaliye unase
svaya.n dayAkA pAlan hotA hai– isaprakAr sachchI samiti hai .
(
mokShamArga-prakAshak (dehalI) pR^i. 335) ..2..
IryA bhAShA eShaNA, puni kShepaN AdAn .
pratiShThApanA jutakriyA, pA.Ncho.n samiti vidhAn ..

Page 158 of 192
PDF/HTML Page 182 of 216
single page version

background image
eShaNA, AdAn-nikShepaN aur pratiShThApan samiti
ChayAlIs doSh vinA sukul, shrAvakatanai.n ghar ashanako .
lai.n tap ba.DhAvan hetu, nahi.n tan-poShate taji rasanako ..
shuchi j~nAn sa.nyam upakaraN, lakhikai.n gahai.n, lakhikai.n dharai.n .
nirjantu thAn viloki tan-mal mUtra shleSham pariharai.n ..3..
anvayArtha :[vItarAgI muni ] (sukul) uttam
kulavAle (shrAvakatanai.n) shrAvakake ghar aur (rasanako) Chaho.n ras
athavA ek-do raso.nko (taji) Cho.Dkar (tan) sharIrako (nahi.n

Page 159 of 192
PDF/HTML Page 183 of 216
single page version

background image
poShatai.n) puShTa na karate hue–mAtra (tap) tapakI (ba.DhAvan hetu) vR^iddhi
karaneke hetuse [AhArake ] (ChayAlIs) ChiyAlIs (doSh binA)
doSho.nko dUr karake (ashanako) bhojanako (lai.n) grahaN karate
hai.n
.(shuchi) pavitratAke (upakaraN) sAdhan kamaNDalako, (j~nAn)
j~nAnake (upakaraN) sAdhan shAstrako, tathA (sa.nyam) sa.nyamake
(upakaraN) sAdhan pI.nChIko (lakhikai.n) dekhakar (gahai.n) grahaN karate
hai.n [aur ] (lakhikai.n) dekhakar (dharai.n) rakhate hai.n [aur ] (mUtra) peshAb
(shleShma) shleShma (tan-mal) sharIrake mailako (nirjantu) jIvarahit
(thAn) sthAn (viloki) dekhakar (pariharai.n) tyAgate hai.n .
bhAvArtha :vItarAgI jain muni-sAdhu uttam kulavAle
shrAvakake ghar, AhArake ChiyAlIs doSho.nko TAlakar tathA amuk
raso.nkA tyAg karake [athavA svAdakA rAg na karake ] sharIrako puShTa
karanekA abhiprAy na rakhakar, mAtra tapakI vR^iddhi karaneke liye
AhAr grahaN karate hai.n; isaliye unako (3) eShaNAsamiti hotI
hai . pavitratAke sAdhan kamaNDalako, j~nAnake sAdhan shAstrako aur
sa.nyamake sAdhan pI.nChIko–jIvo.nkI virAdhanA bachAneke hetu– dekhabhAl
kar rakhate hai.n tathA uThAte hai.n; isaliye unako (4) AdAn-nikShepaN
samiti hotI hai . mal-mUtra-kaph Adi sharIrake mailako jIvarahit
AhArake doSho.nkA visheSh varNan ‘‘anagAr dharmAmR^it’’ tathA
‘‘mUlAchAr’’ Adi shAstro.nme.n dekhe.n
. un doSho.nko TAlaneke hetu
digambar sAdhuo.nko kabhI mahIno.n tak bhojan na mile; tathApi muni
ki.nchit khed nahI.n karate; anAsakta aur nirmoh– haTharahit sahaj
hote hai.n
. [kAyar manuShyo.n–aj~nAniyo.nko aisA munivrat kaShTadAyak
pratIt hotA hai, j~nAnIko vah sukhamay lagatA hai .]

Page 160 of 192
PDF/HTML Page 184 of 216
single page version

background image
sthAn dekhakar tyAgate hai.n; isaliye unako (5) vyutsarga arthAt
pratiShThApan samiti hotI hai
..3..
muniyo.nkI tIn gupti aur pA.Nch indriyo.n par vijay
samyak prakAr nirodh man vach kAy, Atam dhyAvate .
tin suthir mudrA dekhi mR^igagaN upal khAj khujAvate ..
ras rUp ga.ndh tathA pharas aru shabda shubh asuhAvane .
tiname.n na rAg-virodh pa.nchendriy-jayan pad pAvane ..4..
anvayArtha :[vItarAgI muni ] (man vach kAy) man-
vachan-kAyAkA (samyak prakAr) bhalI-bhA.Nti-barAbar (nirodh) nirodh
karake, jab (Atam) apane AtmAkA (dhyAvate) dhyAn karate hai.n,
tab (tin) un muniyo.nkI (suthir) suthir-shA.nt (mudrA) mudrA
(dekhi) dekhakar, unhe.n (upal) patthar samajhakar (mR^igagaN) hiran
athavA chaupAye prANiyo.nke samUh (khAj) apanI khAj-khujalIko
(khujAvate) khujAte hai.n . [jo ] (shubh) priy aur (asuhAvane) apriy
[pA.Nch indriyo.n sambandhI ] (ras) pA.Nch ras, (rUp) pA.Nch varNa, (ga.ndh)
do ga.ndh, (pha ras) ATh prakArake sparsha, (aru) aur (shabda)

Page 161 of 192
PDF/HTML Page 185 of 216
single page version

background image
shabda–(tiname.n) un sabame.n (rAg-virodh) rAg yA dveSh (na) muniko
nahI.n hote, [isaliye ve muni ] (pa.nchendriy jayan) pA.Nch indriyo.nko
jItanevAlA arthAt jitendriy (pad) pad (pAvane) prApta karate hai.n .
bhAvArtha :is gAthAme.n nishchay guptikA tathA bhAvali.ngI
munike aTThAIs mUlaguNo.nme.n pA.Nch indriyo.nkI vijayake svarUpakA
varNan karate hai.n .
bhAvali.ngI muni jab ugra puruShArtha dvArA shuddhopayogarUp
pariNamit hokar nirvikalpa rUpame.n svarUpame.n gupta hote hai.n–vah nishchay
gupti hai . us samay man-vachan-kAyakI kriyA svaya.n ruk jAtI hai .
unakI shA.nt aur achal mudrA dekhakar, unake sharIrako patthar
samajhakar mR^igo.nke
jhuNDa (pashu) khAj (khujalI) khujAte hai.n, tathApi
ve muni apane dhyAname.n nishchal rahate hai.n . un bhAvali.ngI muniyo.nko
tIn guptiyA.N hai.n .
prashna–gupti kise kahate hai.n?
uttar–man-vachan-kAyAkI bAhya cheShTA miTAnA chAhe, pApakA
chi.ntavan na kare maun dhAraN kare, tathA gamanAdi na kare, use aj~nAnI
jIv gupti mAnate hai.n . us samay maname.n to bhakti Adi rUp anek
prakArake shubharAgAdi vikalpa uThate hai.n; isaliye pravR^ittime.n to guptipanA
is sambandhame.n sukumAl munikA dR^iShTAnta–jab ve dhyAn me.n lIn the,
us samay ek siyAlanI aur usake do bachche unakA AdhA pair
khA gaye the; kintu ve apane dhyAnase ki.nchit chalAyamAn nahI.n hue
.
(sa.nyogase duHkh hotA hI nahI.n, sharIrAdime.n mamatva kare to us
mamatvabhAvase hI duHkhakA anubhav hotA hai–aisA samajhanA
.)

Page 162 of 192
PDF/HTML Page 186 of 216
single page version

background image
ho nahI.n sakatA . (samyagdarshan-j~nAn aur AtmAme.n lInatA dvArA)
vItarAgabhAv hone par jahA.N man-vachan-kAyAkI cheShTA na ho vahI
gupti hai .
(mokShamArga-prakAshak pR^i. 235) .
muni priy (anukUl) pA.Nch indriyo.nke pA.Nch ras, pA.Nch rUp,
do ga.ndh, ATh sparsha tathA shabdarUp pA.Nch viShayo.nme.n rAg nahI.n karate
aur apriy (pratikUl) Upar kahe hue pA.Nch viShayo.nme.n dveSh nahI.n
karate . –isaprakAr (5) pA.Nch indriyo.nko jItaneke kAraN ve
jitendriy kahalAte hai.n
..4..
muniyo.nke Chah Avashyak aur sheSh sAt mUlaguN
samatA samhArai.n, thuti uchArai.n, vandanA jinadevako .
nit karai.n shrutirati karai.n pratikram, tajai.n tan ahamevako ..
jinake na nhaun, na da.ntadhovan, lesh ambar-Avaran .
bhUmA.nhi piChalI rayanime.n kaChu shayan ekAsan karan ..5..
anvayArtha :[vItarAgI muni ] (nit) sadA (samatA)

Page 163 of 192
PDF/HTML Page 187 of 216
single page version

background image
sAmAyik (samhArai.n) samhAlakar karate hai.n, (thuti) stuti (uchArai.n)
bolate hai.n . (jinadevako) jinendra bhagavAnakI (vandanA) vandanA karate
hai.n . (shrutirati) svAdhyAyame.n prem (karai.n) karate hai.n, (pratikram)
pratikramaN (karai.n) karate hai.n, (tan) sharIrakI (ahamevako) mamatAko
(tajai.n) Cho.Dte hai.n . (jinake) jin muniyo.nko (nhaun) snAn aur
(da.ntadhovan) dA.Nto.nko svachCha karanA (na) nahI.n hotA, (a.nbar
Avaran) sharIr Dha.Nkaneke liye vastra (lesh) ki.nchit bhI unake (na)
nahI.n hotA aur (piChalI rayanime.n) rAtrike piChale bhAgame.n (bhUmAhi.n)
dharatI par (ekAsan) ek karavaT (kaChu) kuCh samay tak (shayan)
shayan (karan) karate hai.n .
bhAvArtha :vItarAgI muni sadA (1) sAmAyik, (2) sachche
dev-guru-shAstrakI stuti, (3) jinendra bhagavAnakI vandanA, (4)
svAdhyAy, (5) pratikramaN, (6) kAyotsarga (sharIrake prati mamatAkA
tyAg) karate hai.n; isaliye unako Chah Avashyak hote hai.n aur ve
muni kabhI bhI (1) snAn nahI.n karate, (2) dA.Nto.nkI saphAI nahI.n
karate, (3) sharIrako Dha.Nkaneke liye tho.DA-sA bhI vastra nahI.n rakhate
tathA (4) rAtrike piChale bhAgame.n ek karavaTase bhUmi par kuCh samay
shayan karate hai.n
..5..
muniyo.nke sheSh guN tathA rAg-dveShakA abhAv
ik bAr diname.n le.n ahAr, kha.De alap nij-pAname.n .
kachalo.nch karat, na Darat pariShah sau.n, lage nij dhyAname.n ..
ari mitra, mahal masAn, ka~nchan kA.Nch, nindan thutikaran .
arghAvatAran asi-prahAraname.n sadA samatAdharan ..6..

Page 164 of 192
PDF/HTML Page 188 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[ve vItarAgI muni ] (diname.n) diname.n (ik
bAr) ek bAr (kha.De) kha.De rahakar aur (nij-pAname.n) apane
hAthame.n rakhakar (alpa) tho.DA-sA (ahAr) AhAr (le.n) lete hai.n;
(kachalo.nch) keshalo.nch (karat) karate hai.n, (nij dhyAname.n) apane
AtmAke dhyAname.n (lage) tatpar hokar (pariShah sau.n) bAIs prakArake
pariShaho.nse (na Darat) nahI.n Darate aur (ari mitra) shatru yA mitra,
(mahal masAn) mahal yA smashAn, (ka.nchan kA.Nch) sonA yA kA.Nch
(nindan thuti karan) nindA yA stuti karanevAle, (arghAvatAran)
pUjA karanevAle aur (asi-prahAran) talavArase prahAr karanevAle
un sabame.n (sadA) sadA (samatA) samatAbhAv (dharan) dhAraN karate
hai.n .

Page 165 of 192
PDF/HTML Page 189 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :[ve vItarAgI muni ] (5) diname.n ekabAr
(6) kha.De-kha.De apane hAthame.n rakhakar tho.DA AhAr lete hai.n;
(7) keshakA lo.nch karate hai.n; AtmadhyAname.n magna rahakar pariShaho.nse
nahI.n Darate arthAt bAIs prakArake pariShaho.n par vijay prApta karate
hai.n tathA shatru-mitra, mahal-smashAn, suvarNa-kA.Nch, nindak aur
stuti karanevAle, pUjA-bhakti karanevAle yA talavAr Adise prahAr
karanevAle in sabame.n samabhAv (rAg-dveShakA abhAv) rakhate hai.n arthAt
kisI par rAg-dveSh nahI.n karate .
prashna :–sachchA pariShah-jay kise kahate hai.n?
uttar :–kShudhA, tR^iShA, shIt, uShNa, DA.Ns-machChar, charyA,
shayyA, vadh, rog, tR^iNasparsha, mal, nagnatA, arati, strI, niShadyA,
Akrosh, yAchanA, satkAr-puraskAr alAbh, adarshan, praj~nA aur
aj~nAn–ye bAIs prakArake pariShah hai.n . bhAvali.ngI muniko pratisamay
tIn kaShAyakA (anantAnubandhI AdikA) abhAv honese svarUpame.n
sAvadhAnIke kAraN jitane a.nshame.n rAg-dveShakI utpatti nahI.n hotI,
utane a.nshame.n unakA nirantar pariShah-jay hotA hai . kShudhAdik lagane
par usake nAshakA upAy na karanA use (aj~nAnI jIv) pariShah-
sahan karate hai.n . vahA.N upAy to nahI.n kiyA; kintu a.ntara.ngame.n kShudhAdi
aniShTa sAmagrI milanese duHkhI huA tathA rati AdikA kAraN
milanese sukhI huA–kintu ve to duHkh-sukharUp pariNAm hai.n aur
vahI Arta-raudradhyAn hai; aise bhAvo.nse sa.nvar kisaprakAr ho sakatA
hai ?
prashna :–to phi ra pariShahajay kisaprakAr hotA hai ?
uttar :–tattvaj~nAnake abhyAsase koI padArtha iShTa-aniShTa

Page 166 of 192
PDF/HTML Page 190 of 216
single page version

background image
bhAsit na ho; duHkhake kAraN milanese duHkhI na ho tathA sukhake
kAraN milanese sukhI na ho; kintu j~neyarUpase usakA j~nAtA hI
rahe –vahI sachchA pariShahajay hai . (mokShamArgaprakAshak pR^i. 336)
..6..
muniyo.nke tap, dharma, vihAr tathA svarUpAcharaNachAritra
tap tapai.n dvAdash, dharai.n vR^iSh dash, ratanatray sevai.n sadA .
muni sAthame.n vA ek vicharai.n, chahai.n nahi.n bhavasukh kadA ..
yo.n hai sakalasa.nyam charit, suniye svarUpAcharan ab .
jis hot pragaTai ApanI nidhi, miTai parakI pravR^itti sab ..7..
anvayArtha :[ve vItarAgI muni sadA ] (dvAdash) bArah
prakArake (tap tapai.n) tap karate hai.n; (dash) das prakArake (vR^iSh)
dharmako (dharai.n) dhAraN karate hai.n aur (ratanatray) samyagdarshan,
samyagj~nAn tathA samyakchAritrakA (sadA) sadA (sevai.n) sevan karate
hai.n . (muni sAthame.n) muniyo.nke sa.nghame.n (vA) athavA (ek) akele
(vicharai.n) vicharate hai.n aur (kadA) kisI bhI samay (bhavasukh)
sA.nsArik sukho.nkI (nahi.n chahai.n) ichChA nahI.n karate . (yo.n) isaprakAr
(sakal sa.nyam charit) sakal sa.nyam chAritra (hai) hai; (ab) ab
(svarUpAcharaN) svarUpAcharaN chAritra suno . (jis) jo
svarUpAcharaN chAritra [svarUpame.n ramaNatArUp chAritra ] (hot) pragaT
honese (ApanI) apane AtmAkI (nidhi) j~nAnAdik sampatti
(pragaTai) pragaT hotI hai tathA (parakI) paravastuo.nkI orakI (sab)
sarva prakArakI (pravR^itti) pravR^itti (miTai) miT jAtI hai .
bhAvArtha :(1) bhAvali.ngI munikA shuddhAtmasvarUpame.n lIn
rahakar pratapanA-pratApavanta vartanA so tap hai tathA haTharahit bArah

Page 167 of 192
PDF/HTML Page 191 of 216
single page version

background image
prakArake tapake shubh vikalpa hote hai.n–vah vyavahAr tap hai .
vItarAgabhAvarUp uttamakShamAdi pariNAm so dharma hai . bhAvali.ngI
muniko uparyuktAnusAr tap aur dharmakA AcharaN hotA hai; ve
muniyo.nke sa.nghame.n athavA akele vihAr karate hai.n; kisI bhI samay
sA.nsArik sukhakI ichChA nahI.n karate . –is prakAr sakalachAritrakA
svarUp kahA .
(2) aj~nAnI jIv anashanAdi tapase nirjarA mAnate hai.n; kintu
mAtra bAhya tap karanese to nirjarA hotI nahI.n hai . shuddhopayog
nirjarAkA kAraN hai, isaliye upachArase tapako bhI nirjarAkA
kAraN kahA hai . yadi bAhya duHkh sahan karanA hI nirjarAkA kAraN
ho, tab to pashu Adi bhI kShudhA-tR^iShA sahan karate hai.n .
prashna :–ve to parAdhInatApUrvak sahan karate hai.n . jo
svAdhInarUpase dharmabuddhipUrvak upavAsAdi tap kare use to nirjarA
hotI hai nA ?
uttar :– dharmabuddhise bAhya upavAsAdi kare to vahA.N upayog
to ashubh, shubh yA shuddharUp–jisaprakAr jIv pariName–pariNamit
hogA; upavAsake pramAName.n yadi nirjarA ho to nirjarAkA mukhya
kAraN upavAsAdi siddha ho.n; kintu aisA to ho nahI.n sakatA;
kyo.nki pariNAm duShTa hone par upavAsAdi karanese bhI, nirjarA kaise
sambhav ho sakatI hai? yahA.N yadi aisA kahoge ki–jaise ashubh, shubh
yA shuddharUp upayog pariNamit ho, tadanusAr bandha-nirjarA hai.n, to
upavAsAdi tap nirjarAkA mukhya kAraN kahA.N rahA ?–vahA.N ashubh
aur shubh pariNAm to bandhake kAraN siddha hue tathA shuddha pariNAm
nirjarAkA kAraN siddha huA .

Page 168 of 192
PDF/HTML Page 192 of 216
single page version

background image
prashna :–yadi aisA hai to, anashanAdiko tapakI sa.nj~nA kis
prakAr kahI gaI ?
uttar :–unhe.n bAhya-tap kahA hai; bAhyakA artha yah hai
ki–bAhyame.n dUsaro.nko dikhAI de ki yah tapasvI hai; kintu svaya.n
to jaise a.ntara.ng-pariNAm ho.nge, vaisA hI phal prApta karegA .
(3) tathA antara.ng tapo.nme.n bhI prAyashchit, vinay, vaiyAvR^itya,
svAdhyAy, tyAg aur dhyAnarUp kriyAme.n bAhya pravartan hai, vah to
bAhya-tap jaisA hI jAnanA; jaisI bAhya-kriyA hai; usIprakAr yah
bhI bAhya-kriyA hai; isaliye prAyashchit Adi bAhya-sAdhan bhI
antara.ng tap nahI.n hai.n .
parantu aisA bAhya pravartan hone par jo antara.ng pariNAmo.nkI
shuddhatA ho, usakA nAm antara.ng tap jAnanA; aur vahA.N to nirjarA
hI hai, vahA.N bandha nahI.n hotA tathA us shuddhatAkA alpA.nsh bhI rahe
to jitanI shuddhatA huI usase to nirjarA hai, tathA jitanA shubhabhAv
hai unase bandha hai . isaprakAr anashanAdi kriyAko upachArase
tapasa.nj~nA dI gaI hai– aisA jAnanA aur isaliye use vyavahAratap
kahA hai . vyavahAr aur upachArakA ek hI artha hai .
adhik kyA kahe.n ? itanA samajh lenA ki –nishchayadharma to
vItarAgabhAv hai tathA anya anek prakArake bhed nimittakI apekShAse
upachArase kahe hai.n; unhe.n vyavahAramAtra dharmasa.nj~nA jAnanA . is
rahasyako (aj~nAnI) nahI.n jAnatA; isaliye use nirjarAkA-tapakA-
bhI sachchA shraddhAn nahI.n hai .
(mokShamArgaprakAshak pR^iShTha 233, ToDaramal smArak
granthamAlAse prakAshit)

Page 169 of 192
PDF/HTML Page 193 of 216
single page version

background image
prashna :–krodhAdikA tyAg aur uttam kShamAdi dharma kab hotA
hai ?
uttar :–bandhAdike bhaye athavA svarga-mokShakI ichChAse
(aj~nAnI jIv) krodhAdik nahI.n karatA; kintu vahA.N krodh-mAnAdi
karanekA abhiprAy to gayA nahI.n hai . jisaprakAr koI rAjAdike
bhayase athavA ba.Dppan-pratiShThAke lobhase parastrIsevan nahI.n karatA to
use tyAgI nahI.n kahA jA sakatA; usIprakAr yah bhI krodhAdikA
tyAgI nahI.n hai . to phi ra kis prakAr tyAgI hotA hai ?–ki padArtha
iShTa-aniShTa bhAsit hone par krodhAdi hote hai.n; kintu jab tattvaj~nAnake
abhyAsase koI iShTa-aniShTa bhAsit na ho, tab svaya.n krodhAdikakI
utpatti nahI.n hotI aur tabhI sachche kShamAdi dharma hote hai.n .
(mokShamArgaprakAshak pR^iShTha 229 ToDaramal smArak
granthamAlAse prakAshit)
(4) ab, AThavI.n gAthAme.n svarUpAcharaNachAritrakA varNan
kare.nge, use suno–ki jisake pragaT honese AtmAkI anantaj~nAn,
anantadarshan, anantasukh aur anantavIrya Adi shaktiyo.nkA pUrNa
vikAs hotA hai aur parapadArthake orakI sarvaprakArakI pravR^itti dUr
hotI hai–vah svarUpAcharaNachAritra hai
..7..
svarUpAcharaNachAritra (shuddhopayog)kA varNan
jin param painI subudhi ChainI, DAri antar bhediyA .
varaNAdi aru rAgAditai.n nij bhAvako nyArA kiyA ..
nijamA.nhi nijake hetu nijakar, Apako Apai gahyo .
guN-guNI, j~nAtA-j~nAn-j~ney, ma.NjhAr kaChu bhed na rahyo ..8..

Page 170 of 192
PDF/HTML Page 194 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(jin) jo vItarAgI munirAj (param)
atya.nt (painI) tIkShNa (subudhi) samyagj~nAn arthAt bhedavij~nAnarUpI
(ChainI) ChainI
(DAri) paTakakar (antar) antara.ngame.n (bhediyA) bhed
karake (nijabhAvako) AtmAke vAstavik svarUpako (varaNAdi)
varNa, ras, ga.ndh, tathA sparsharUp dravyakarmase (aru) aur (rAgAditai.n)
rAg-dveShAdirUp bhAvakarmase (nyArA kiyA) bhinna karake (nijamA.nhi.n)
apane AtmAme.n (nijake hetu) apane liye (nijakar) apane dvArA
(Apako) AtmAko (Apai) svaya.n apanese (gahyo) grahaN karate hai.n,
tab (guN) guN, (guNI) guNI, (j~nAtA) j~nAtA, (j~ney) j~nAnakA
viShay aur (j~nAn ma.NjhAr) j~nAname.n–AtmAme.n (kaChu bhed na rahyo)
ki.nchitmAtra bhed [vikalpa ] nahI.n rahatA .
bhAvArtha :jab svarUpAcharaNachAritrakA AcharaN karate
samay vItarAgI muni–jisaprakAr koI puruSh tIkShNa ChainI dvArA
patthar Adike do bhAg pR^ithak-pR^ithak kar detA hai;
jisaprakAr ChainI loheko kATakar do Tuka.De kar detI hai;
usIprakAr shuddhopayog karmo.nko kATatA hai aur AtmAse un
karmo.nko pR^ithak kar detA hai
.

Page 171 of 192
PDF/HTML Page 195 of 216
single page version

background image
usIprakAr–apane antara.ngame.n bhedavij~nAnarUpI ChainI dvArA apane
AtmAke svarUpako dravyakarmase tathA sharIrAdik nokarmase aur rAg-
dveShAdirUp bhAvakarmo.nse bhinna karake apane AtmAme.n, AtmAke liye,
AtmAko svaya.n jAnate hai.n, tab unake svAnubhavame.n guN, guNI tathA
j~nAtA, j~nAn aur j~ney–aise koI bhed nahI.n rahate
..8..
svarUpAcharaNachAritra (shuddhopayog)kA varNan
jaha.N dhyAn-dhyAtA dhyeyako na vikalpa, vach-bhed na jahA.N .
chidbhAv karma, chidesh karatA, chetanA kiriyA tahA.N ..
tIno.n abhinna akhinna shudh-upayogakI nishchal dashA .
pragaTI jahA.N dR^ig-j~nAn-vrat ye, tInadhA ekai lasA ..9..
anvayArtha :(jaha.N) jis svarUpAcharaNachAritrame.n
(dhyAn) dhyAn, (dhyAtA) dhyAtA aur (dhyeyako) dhyey –in tIno.nke
(vikalpa) bhed (na) nahI.n hote tathA (jahA.N) jahA.N (vach) vachanakA
(bhed na) vikalpa nahI.n hotA, (tahA.N) vahA.N to (chidbhAv) AtmAkA
svabhAv hI (karma) karma, (chidesh) AtmA hI (karatA) kartA,

Page 172 of 192
PDF/HTML Page 196 of 216
single page version

background image
(chetanA) chaitanyasvarUp AtmA hI (kiriyA) kriyA hotA hai– arthAt
kartA, karma aur kriyA–ye tIno.n (abhinna) bhedarahit-ek, (akhinna)
akhaNDa [bAdhArahit ] ho jAte hai.n aur (shudh upayogakI) shuddha
upayogakI (nishchal) nishchal (dashA) paryAy (pragaTI) pragaT hotI hai;
(jahA.N) jisame.n (dR^ig-j~nAn-vrat) samyagdarshan, samyagj~nAn aur
samyakchAritra (ye tInadhA) yah tIno.n (ekai) ekarUp-abhedarUpase
(lasA) shobhAyamAn hote hai.n .
bhAvArtha :vItarAgI munirAj svarUpAcharaNake samay jab
AtmadhyAname.n lIn ho jAte hai.n, tab dhyAn, dhyAtA aur dhyey–aise
bhed nahI.n rahate; vachanakA vikalpa nahI.n hotA; vahA.N (AtmadhyAname.n)
to AtmA hI
karma, AtmA hI kartA aur AtmAkA bhAv vah kriyA
hotI hai arthAt kartA-karma aur kriyA–ye tIno.n bilakul akhaNDa,
abhinna ho jAte hai.n aur shuddhopayogakI achal dashA pragaT hotI hai,
jisame.n samyagdarshan, samyagj~nAn aur samyakchAritra ek sAth-
ekarUp hokar prakAshamAn hote hai.n
..9..
svarUpAcharaNachAritrakA lakShaN aur nirvikalpa dhyAn
paramANnaynikShepakau na udyot anubhavame.n dikhai .
dR^ig-j~nAn-sukh-balamay sadA, nahi.n An bhAv ju mo vikhai ..
mai.n sAdhya sAdhak mai.n abAdhak, karma aru tasu phalanitai.n .
chit pi.nD cha.nD akha.nD suguNakara.nD chyut puni kalanitai.n ..10..
anvayArtha :[us svarUpAcharaNachAritrake samay
karma = karttA dvArA huA kArya; karttA = svata.ntrarUpase kare so karttA;
kriyA = karttA dvArA honevAlI pravR^itti
.

Page 173 of 192
PDF/HTML Page 197 of 216
single page version

background image
muniyo.nke ] (anubhavame.n) AtmAnubhavame.n (paramAN) pramAN, (nay) nay
aur (nikShepako) nikShepakA vikalpa (udyot) pragaT (na dikhai)
dikhAI nahI.n detA, [parantu aisA vichAr hotA hai ki– ] (mai.n) mai.n
(sadA) sadA (dR^ig-j~nAn-sukh-balamay) anantadarshan-anantaj~nAn-
anantasukh aur anantavIryamay hU.N . (mo vikhai) mere svarUpame.n (An)
anya rAg-dveShAdi (bhAv) bhAv (nahi.n) nahI.n hai.n, (mai.n) mai.n (sAdhya)
sAdhya, (sAdhak) sAdhak tathA (karma) karma (aru) aur (tasu)
usake (phalanitai.n) phalo.nke (abAdhak) vikalparahit (chit pi.nD)
j~nAn-darshan-chetanAsvarUp (chaNDa) nirmal tathA aishvaryavAn (akha.nD)
akha.nD (suguN kara.nD) suguNo.nkA bha.nDAr (puni) aur (kalanitai.n)
ashuddhatAse (chyut) rahit hU.N .
bhAvArtha :is svarUpAcharaNachAritrake samay muniyo.nke
AtmAnubhavame.n pramAN, nay aur nikShepakA vikalpa to nahI.n uThatA;
kintu guN-guNIkA bhed bhI nahI.n hotA–aisA dhyAn hotA hai . pratham
aisA dhyAn hotA hai ki mai.n anantadarshan-anantaj~nAn-anantasukh aur
anantavIryarUp hU.N, mujhame.n koI rAgAdik bhAv nahI.n hai.n; mai.n hI sAdhya

Page 174 of 192
PDF/HTML Page 198 of 216
single page version

background image
hU.N, mai.n hI sAdhak hU.N aur karma tathA karmaphalase pR^ithak hU.N . mai.n j~nAn-
darshan-chetanAsvarUp nirmal aishvaryavAn tathA akhaNDa, sahaj shuddha
guNo.nkA bhaNDAr aur puNya-pApase rahit hU.N .
tAtparya yah hai ki sarvaprakArake vikalpo.nse rahit nirvikalpa
AtmasthiratAko svarUpAcharaNachAritra kahate hai.n ..10..
svarUpAcharaNachAritra aur arihantadashA
yo.n chintya nijame.n thir bhaye, tin akath jo Ana.nd lahyo .
so indra nAg narendra vA ahamindrakai.n nAhI.n kahyo ..
tab hI shukla dhyAnAgni kari, chaughAti vidhi-kAnan dahyo .
sab lakhyo kevalaj~nAn kari, bhavilokako shivamag kahyo ..11..
anvayArtha :[svarUpAcharaNachAritrame.n ] (yo.n) is prakAr
(chintya) chi.ntavan karake (nijame.n) AtmasvarUpame.n (thir bhaye) lIn
hone par (tin) un muniyo.nko (jo) jo (akath) kahA na jA
sake aisA
vachanase pAr–(Ananda) Ananda (lahyo) hotA hai (so)
vah Ananda (indra) indrako, (nAg) nAgendrako, (narendra)

Page 175 of 192
PDF/HTML Page 199 of 216
single page version

background image
chakravartIko (vA ahamindrako) yA ahamindrako (nahI.n kahyo) kahaneme.n
nahI.n AyA–nahI.n hotA . (tab hI) vah svarUpAcharaNachAritra pragaT
honeke pashchAt jab (shukla dhyAnAgni kari) shukladhyAnarUpI agni
dvArA (chaughAti vidhi kAnan) chAr ghAtikarmo.nrUpI van (dahyo) jal
jAtA hai aur (kevalaj~nAnakari) kevalaj~nAnase (sab) tInakAl aur
tInalokame.n honevAle samasta padArtho.nke sarvaguN tathA paryAyo.nko
(lakhyo) pratyakSha jAn lete hai.n, tab (bhavilokako) bhavya jIvo.nko
(shivamag) mokShamArga (kahyo) batalAte hai.n .
bhAvArtha :is svarUpAcharaNachAritrake samay munirAj jab
uparyuktAnusAr chi.ntavan-vichAr karake AtmAme.n lIn ho jAte hai.n,
tab unhe.n jo Ananda hotA hai, vaisA Ananda indra, nAgendra, narendra
(chakravartI) yA ahamindra (kalpAtIt dev)ko bhI nahI.n hotA . yah
svarUpAcharaNachAritra pragaT honeke pashchAt svadravyame.n ugra

Page 176 of 192
PDF/HTML Page 200 of 216
single page version

background image
ekAgratAse–shukladhyAnarUp agni dvArA–chAr ghAtikarmo.nkA nAsh
hotA hai aur arihanta dashA tathA kevalaj~nAnakI prApti hotI hai,
jisame.n tIn kAl aur tIn lokake samasta padArtha spaShTa j~nAt hote
hai.n aur tab bhavya jIvo.nko mokShamArgakA upadesh dete hai.n
..11..
siddhadashAkA (siddhasvarUp)kA varNan
puni ghAti sheSh aghAti vidhi, ChinamA.nhi.n aShTam bhU vasai.n .
vasu karma vinasai.n suguN vasu, samyaktva Adik sab lasai.n ..
sa.nsAr khAr apAr pArAvAr tari tIrahi.n gaye .
avikAr akal arUp shuchi, chidrUp avinAshI bhaye ..12..
ghAtikarma do prakArake hai.n–dravya-ghAtikarma aur bhAv-ghAtikarma .
uname.n shukladhyAn dvArA shuddha dashA pragaT hone par bhAv-ghAtikarmarUp
ashuddha paryAye.n utpanna nahI.n hotI.n vah bhAvaghAtikarmakA nAsh hai, tathA
usIprakAr dravya-ghAtikarmakA svaya.n abhAv hotA hai, vah dravya-
ghAtikarmakA nAsh hai
.
anvayArtha :(puni) kevalaj~nAn prApta karaneke pashchAt