Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 8: 6. ashuchi bhAvanA,9: 7. Ashrav bhAvanA,10: 8. sanvar bhAvanA,11: 9. nirjarA bhAvanA,12: 10. lok bhAvanA,13: 11. bodhidurlabh bhAvanA,14: 12. dharm bhAvanA,15: AtmAnubhavroopak bhAvalingi munika swaroop (Dhal 5),1: ahinsA, satyA, Achaurya, brahmacharya mahAvratake lakShan (Dhal 6),2: parigrahtyAg mahAvrat, iryA samiti aur bhAsA samiti (Dhal 6); Panchavee dhalka sarAnsh; Panchavee dhalka bhed-sangrah; Panchavee dhalka lakShan sangrah; Antarpradarshan; Panchavee dhAlki prashnavali; Chhathavee Dhal.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 9 of 11

 

Page 137 of 192
PDF/HTML Page 161 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(jiy-tan) jIv aur sharIr (jal-pay
jyo.n) pAnI aur dUdhakI bhA.Nti (melA) mile hue hai.n (pai) tathApi
(bhelA) ekarUp (nahi.n) nahI.n hai.n, (bhinna-bhinna) pR^ithak-pR^ithak hai.n, (to)
to phi ra (pragaT) jo bAhyame.n pragaTarUpase (jude) pR^ithak dikhAI dete
hai.n aise (dhan) lakShmI, (dhAmA) makAn, (sut) putra aur (rAmA) strI
Adi (mili) milakar (ik) ek (kyo.n) kaise (hvai) ho sakate
hai.n?
bhAvArtha :jisaprakAr dUdh aur pAnI ek AkAsh-kShetrame.n
mile hue hai.n; parantu apane-apane guN AdikI apekShAse dono.n
bilakul bhinna-bhinna hai.n; usIprakAr yah jIv aur sharIr bhI mile
hue-ekAkAr dikhAI dete hai.n tathApi ve dono.n apane-apane
svarUpAdikI apekShAse (svadravya-kShetra-kAl-bhAvase) bilakul
pR^ithak-pR^ithak hai.n, to phi ra pragaTarUpase bhinna dikhAI denevAle aise
moTaragA.DI, dhan, makAn, bAg, putra-putrI, strI Adi apane sAth
kaise ekamek ho sakate hai.n ? arthAt strI-putrAdi koI bhI paravastu
apanI nahI.n hai–isaprakAr sarva padArtho.nko apanese bhinna jAnakar

Page 138 of 192
PDF/HTML Page 162 of 216
single page version

background image
svasanmukhatApUrvak samyagdR^iShTi jIv vItarAgatAkI vR^iddhi karatA hai, yah
‘‘anyatva bhAvanA’’ hai
..7..
6. ashuchi bhAvanA. ashuchi bhAvanA
pal rudhir rAdh mal thailI, kIkas vasAditai.n mailI .
nav dvAr bahai.n ghinakArI, as deh kare kim yArI ..8..
anvayArtha :jo (pal) mA.Ns (rudhir) rakta (rAdh)
pIv aur (mal) viShTAkI (thailI) thailI hai, (kIkas) hI,
(vasAditai.n) charabI Adise (mailI) apavitra hai aur jisame.n
(ghinakArI) ghR^iNA-glAni utpanna karanevAle (nav dvAr) nau daravAje
(bahai.n) bahate hai.n, (as) aise (deh) sharIrame.n (yArI) prem-rAg
(kimi) kaise (karai) kiyA jA sakatA hai?
bhAvArtha :yah sharIr to mA.Ns, rakta pIv, viShTA AdikI
thailI hai aur vah hayiA.N, charabI Adise bharA honeke kAraN apavitra
hai tathA nau dvAro.nse mail bAhar nikalatA hai, aise sharIrake prati moh-
rAg kaise kiyA jA sakatA hai ? yah sharIr Uparase to makkhIke
pa.nkh samAn patalI chama.DIme.n ma.DhA huA hai; isaliye bAharase sundar

Page 139 of 192
PDF/HTML Page 163 of 216
single page version

background image
lagatA hai, kintu yadi usakI bhItarI hAlatakA vichAr kiyA jAye
to usame.n apavitra vastue.N bharI hai.n; isaliye usame.n mamatva, aha.nkAr
yA rAg karanA vyartha hai .
yahA.N sharIrako malin batalAnekA Ashay–bhedaj~nAn dvArA
sharIrake svarUpakA j~nAn karAke, avinAshI nij pavitra padame.n ruchi
karAnA hai; kintu sharIrake prati dveShabhAv utpanna karAnekA Ashay
nahI.n . sharIr to usake apane svabhAvase hI ashuchimay hai aur yah
bhagavAn AtmA nijasvabhAvase hI shuddha eva.n sadA shuchimay pavitra
chaitanya padArtha hai; isaliye samyagdR^iShTi jIv apane shuddha AtmAkI
sanmukhatA dvArA apanI paryAyame.n shuchitAkI (pavitratAkI) vR^iddhi karatA
hai, yah ‘‘ashuchi bhAvanA’’ hai
..8..
7. Asrav bhAvanA. Asrav bhAvanA
jo yoganakI chapalAI, tAtai.n hvai Asrav bhAI .
Asrav dukhakAr ghanere, buddhivanta tinhe.n niravere ..9..
anvayArtha :(bhAI) he bhavya jIv ! (yoganakI)
yogo.nkI (jo) jo (chapalAI) cha.nchalatA hai, (tAtai.n) usase (Asrav)
Asrav (hvai) hotA hai aur (Asrav) vah Asrav (ghanere) atyanta

Page 140 of 192
PDF/HTML Page 164 of 216
single page version

background image
(dukhakAr) duHkhadAyak hai; isaliye (budhivanta) buddhimAn (tinhai.n)
use (niravere) dUr kare.n.
bhAvArtha :vikArI shubhAshubhabhAvarUp jo arUpI dashA
jIvame.n hotI hai, vah bhAv-Asrav hai aur us samay navIn
karmayogya rajakaNo.nkA svaya.n-svataH AnA (AtmAke sAth ek kShetrame.n
Agaman honA) so dravya-Asrav hai . [usame.n jIvakI ashuddha paryAye.n
nimittamAtra hai.n . ]
puNya aur pAp dono.n Asrav aur bandhake bhed hai.n .
puNya– dayA, dAn, bhakti, pUjA, vrat Adi shubharAg sarAgI
jIvako hote hai.n, ve arUpI ashubhabhAv hai.n aur vah bhAvapuNya hai tathA
us samay navIn karmayogya rajakaNo.nkA svaya.n-svataH AnA
(AtmAke sAth ek kShetrame.n Agaman honA) so dravyapuNya hai . usame.n
jIvakI ashuddhaparyAy nimittamAtra hai .
pAp–hi.nsA, asatya, chorI ityAdi jo ashubhabhAv hai.n vah
bhAvapAp hai.n, aur us samay karmayogya pudgalo.nkA Agaman honA
so dravyapAp hai. [usame.n jIvakI ashuddha paryAye.n nimitta mAtra hai.n . ]
paramArthase (vAstavame.n) puNya-pAp (shubhAshubh) AtmAko
ahitakar hai.n, tathA vah AtmAkI kShaNik ashuddha avasthA hai . dravya
puNya-pAp to paravastu hai.n, ve kahI.n AtmAkA hit-ahit nahI.n kar
sakate–aisA yathArtha nirNay pratyek j~nAnI jIvako hotA hai aur
isaprakAr vichAr karake samyagdR^iShTi jIv svadravyake avalambanake
balase jitane a.nshame.n AsravabhAvako dUr karatA hai, utane a.nshame.n
use vItarAgatAkI vR^iddhi hotI hai–use ‘‘Asrav bhAvanA’’ kahate
hai.n
..9..

Page 141 of 192
PDF/HTML Page 165 of 216
single page version

background image
8. sa.nvar bhAvanA. sa.nvar bhAvanA
jin puNya-pAp nahi.n kInA, Atam-anubhav chit dInA .
tinahI vidhi Avat roke, sa.nvar lahi sukh avaloke ..10..
anvayArtha :(jin) jinho.nne (puNya) shubhabhAv aur
(pAp) ashubhabhAv (nahi.n kInA) nahI.n kiye tathA mAtra (Atam)
AtmAke (anubhav) anubhavame.n [shuddha upayogame.n ] (chit) j~nAnako
(dInA) lagAyA hai (tinahI) unho.nne hI (Avat) Ate hue (vidhi)
karmo.nko (roke) rokA hai aur (sa.nvar lahi) sa.nvar prApta karake
(sukh) sukhakA (avaloke) sAkShAtkAr kiyA hai .
bhAvArtha :AsravakA rokanA so sa.nvar hai . samyagdarshanAdi
dvArA mithyAtvAdi Asrav rukate hai.n . shubhopayog tathA ashubhopayog
dono.n bandhake kAraN hai.n–aisA samyagdR^iShTi jIv pahalese hI jAnatA
hai . yadyapi sAdhakako nichalI bhUmikAme.n shuddhatAke sAth alpa
shubhAshubhabhAv hote hai.n; kintu vah dono.nko bandhakA kAraN mAnatA hai;
isaliye samyagdR^iShTi jIv svadravyake Alamban dvArA jitane a.nshame.n
shuddhatA karatA hai, utane a.nshame.n use sa.nvar hotA hai aur vah kramashaH
shuddhatAme.n vR^iddhi karate hue pUrNa shuddhatA arthAt sa.nvar prApta karatA hai .
yah ‘‘sa.nvar bhAvanA’’ hai
..10..

Page 142 of 192
PDF/HTML Page 166 of 216
single page version

background image
9. nirjarA bhAvanA. nirjarA bhAvanA
nij kAl pAy vidhi jharanA, tAso.n nij kAj na saranA .
tap kari jo karma khipAvai, soI shivasukh darasAvai ..11..
anvayArtha :jo (nij kAl) apanI-apanI sthiti
(pAy) pUrNa hone par (vidhi) karma (jharanA) khir jAte hai.n (tAso.n)
usase (nij kAj) jIvakA dharmarUpI kArya (na saranA) nahI.n hotA;
kintu (jo) [nirjarA ] (tap kari) AtmAke shuddha pratapan dvArA
(karma) karmo.nkA (khipAvai) nAsh karatI hai [vah avipAk athavA
sakAm nirjarA hai . ] (soI) vah (shivasukh) mokShakA sukh
(darasAvai) dikhalAtI hai .
bhAvArtha :apanI-apanI sthiti pUrNa hone par karmo.nkA
khir jAnA to prati samay aj~nAnIko bhI hotA hai; vah kahI.n shuddhikA
kAraN nahI.n hotA. parantu samyagdarshan-j~nAn-chAritra dvArA arthAt
AtmAke shuddha pratapan dvArA jo karma khir jAte hai.n, vah avipAk
athavA sakAm nirjarA kahalAtI hai . tadanusAr shuddhikI vR^iddhi hote-
hote sampUrNa nirjarA hotI hai, tab jIv shivasukh arthAt sukhakI

Page 143 of 192
PDF/HTML Page 167 of 216
single page version

background image
pUrNatArUp mokSha prApta karatA hai . aisA jAnatA huA samyagdR^iShTi jIv
svadravyake Alamban dvArA jo shuddhikI vR^iddhi karatA hai, yah ‘‘nirjarA
bhAvanA’’ hai
..11..
10. lok bhAvanA
kinahU na karau na dharai ko, ShaDdravyamayI na harai ko .
so lokamA.nhi bin samatA, dukh sahai jIv nit bhramatA ..12..
anvayArtha :is lokako (kinahU) kisIne (na karau)
banAyA nahI.n hai, (ko) kisIne (na dharai) TikA nahI.n rakhA hai, (ko)
koI (na harai) nAsh nahI.n kar sakatA; [aur yah lok ]
(ShaDdravyamayI) Chah prakArake dravyasvarUp hai–Chah dravyo.nse paripUrNa hai
(so) aise (lokamA.nhi) lokame.n (bin samatA) vItarAgI samatA binA
(nit) sadaiv (bhramatA) bhaTakatA huA (jIv) jIv (dukh sahai)
duHkh sahan karatA hai .
bhAvArtha :brahmA Adi kisIne is lokako banAyA nahI.n
hai; viShNu yA sheShanAg Adi kisIne ise TikA nahI.n rakhA hai tathA
mahAdev Adi kisIse yah naShTa nahI.n hotA; kintu yah Chah dravyamay

Page 144 of 192
PDF/HTML Page 168 of 216
single page version

background image
lok svaya.nse hI anAdi-ananta hai; Chaho.n dravya nitya sva-svarUpase
sthit rahakar nirantar apanI naI-naI paryAyo.n arthAt avasthAo.nse
utpAd-vyayarUp pariNaman karate rahate hai.n . ek dravyame.n dUsare
dravyakA adhikAr nahI.n hai . yah Chah dravyasvarUp lok vah merA
svarUp nahI.n hai, vah mujhase trikAl bhinna hai, mai.n usase bhinna hU.N;
merA shAshvat chaitanya-lok hI merA svarUp hai –aisA dharmI jIv
vichAr karatA hai aur svonmukhatA dvArA viShamatA miTAkar,
sAmyabhAv-vItarAgatA ba.DhAnekA abhyAs karatA hai, yah ‘‘lok
bhAvanA’’ hai
..12..
11. bodhidurlabh bhAvanA. bodhidurlabh bhAvanA
a.ntimagrIvakalau.nkI had, pAyo ananta viriyA.n pad .
par samyagj~nAn na lAdhau; durlabh nijame.n muni sAdhau ..13..
anvayArtha :(a.ntim) a.ntim-navave.n (grIvakalau.nkI had)
graiveyak takake (pad) pad (ananta viriyA.n) anantabAr (pAyo) prApta
kiye; tathApi (samyagj~nAn) samyagj~nAn (na lAdhau) prApta na huA;
(durlabh) aise durlabh samyagj~nAnako (muni) munirAjo.nne (nijame.n)
apane AtmAme.n (sAdhau) dhAraN kiyA hai .

Page 145 of 192
PDF/HTML Page 169 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :mithyAdR^iShTi jIv ma.nd kaShAyake kAraN anek-
bAr graiveyak tak utpanna hokar ahamindrapadako prApta huA hai; parantu
usane ek bAr bhI samyagj~nAn prApta nahI.n kiyA; kyo.nki samyagj~nAn
prApta karanA vah apUrva hai; use to svonmukhatAke ananta puruShArtha
dvArA hI prApta kiyA jA sakatA hai aur aisA hone par viparIt
abhiprAy Adi doSho.nkA abhAv hotA hai .
samyagdarshan-j~nAn AtmAke Ashrayase hI hote hai.n . puNyase,
shubharAgase, ja.D.h.h karmAdise nahI.n hote . is jIvane bAhya sa.nyog,
chAro.n gatike laukik pad anantabAr prApta kiye hai.n; kintu nij
AtmAkA yathArtha svarUp svAnubhav dvArA pratyakSha karake use kabhI
nahI.n samajhA, isaliye usakI prApti apUrva hai .
bodhi arthAt nishchayasamyagdarshan-j~nAn-chAritrakI ekatA; us
bodhikI prApti pratyek jIvako karanA chAhiye . samyagdR^iShTi jIv
svasanmukhatApUrvak aisA chi.ntavan karatA hai aur apanI bodhi aur
shuddhikI vR^iddhikA bArambAr abhyAs karatA hai, yah ‘‘bodhidurlabh
bhAvanA’’ hai
..13..
12. dharma bhAvanA. dharma bhAvanA
jo bhAv mohatai.n nyAre, dR^ig-j~nAn-vratAdik sAre .
so dharma jabai jiy dhArai, tab hI sukh achal nihAre ..14..

Page 146 of 192
PDF/HTML Page 170 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(moh tai.n) mohase (nyAre) bhinna, (sAre)
sArarUp athavA nishchay (jo) jo (dR^ig-j~nAn-vratAdik) darshan-
j~nAn-chAritrarUp ratnatray Adik (bhAv) bhAv hai.n, (so) vah (dharma)
dharma kahalAtA hai . (jabai) jab (jiy) jIv (dhArai) use dhAraN
karatA hai (tab hI) tabhI vah (achal sukh) achal sukh-mokSha
(nihArai) dekhatA hai–prApta karatA hai .
bhAvArtha :moh arthAt mithyAdarshan arthAt atattvashraddhAn;
usase rahit nishchayasamyagdarshan, samyagj~nAn aur samyakchAritra
(ratnatray) hI sArarUp dharma hai . vyavahAr ratnatray vah dharma nahI.n
hai–aisA batalAneke liye yahA.N gAthAme.n ‘‘sAre’’ shabdakA prayog kiyA
hai . jab jIv nishchay ratnatrayasvarUp dharmako svAshray dvArA pragaT
karatA hai, tabhI vah sthir, akShayasukh (mokSha) prApta karatA hai .
isaprakAr chi.ntavan karake samyagdR^iShTi jIv svonmukhatA dvArA shuchikI
vR^iddhi bArambAr karatA hai . yah ‘‘dharma bhAvanA’’ hai
..14...
AtmAnubhavapUrvak bhAvali.ngI munikA svarUp
so dharma muninakari dhariye, tinakI karatUti uchariye .
tAko.n suniye bhavi prAnI, apanI anubhUti piChAnI ..15..
anvayArtha :(so) aisA ratnatray (dharma) dharma
(muninakari) muniyo.n dvArA (dhariye) dhAraN kiyA jAtA hai,
(tinakI) un muniyo.nkI (karatUti) kriyAe.N (uchariye) kahI jAtI
hai.n, (bhavi prAnI) he bhavya jIvo.n ! (tAko) use (suniye) suno aur
(apanI) apane AtmAke (anubhUti) anubhavako (piChAnI)
pahichAno .

Page 147 of 192
PDF/HTML Page 171 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :nishchayaratnatrayasvarUp dharmako bhAvali.ngI digambar
jain muni hI a.ngIkAr karate hai.n–anya koI nahI.n . ab, Age un
muniyo.nke sakalachAritrakA varNan kiyA jAtA hai . he bhavyo.n ! un
munivaro.nkA chAritra suno aur apane AtmAkA anubhav karo
..15..
pA.NchavI.n DhAlakA sArA.nsh
yah bArah bhAvanAe.N chAritraguNakI A.nshik shuddha paryAye.n hai.n;
isaliye ve samyagdR^iShTi jIvako hI ho sakatI hai.n . samyak prakArase
yah bArah prakArakI bhAvanAe.N bhAnese vItarAgatAkI vR^iddhi hotI hai .
in bArah bhAvanAo.nkA chi.ntavan mukhyarUpase to vItarAgI digambar
jain munirAjako hI hotA hai tathA gauNarUpase samyagdR^iShTiko bhI hotA
hai . jisaprakAr pavanake laganese agni bhabhak uThatI hai; usIprakAr
antara.ng pariNAmo.nkI shuddhatA sahit in bhAvanAo.nkA chi.ntavan
karanese samatAbhAv pragaT hotA hai aur usase mokShasukh pragaT hotA
hai . svonmukhatApUrvak in bhAvanAo.nse sa.nsAr, sharIr aur bhogo.nke
prati visheSh upekShA hotI hai aur AtmAke pariNAmo.nkI nirmalatA
ba.DhtI hai .
in bArah bhAvanAo.nkA svarUp vistArase jAnanA ho to
‘‘svAmI kArtikeyAnuprekShA,’’ ‘‘j~nAnArNav’’ Adi grantho.nkA avalokan
karanA chAhiye .
anityAdi chi.ntavan dvArA sharIrAdiko burA jAnakar,
ahitakArI mAnakar unase udAs honekA nAm anuprekShA nahI.n hai;
kyo.nki yah to jisaprakAr pahale kisIko mitra mAnatA thA, tab
usake prati rAg thA aur phi ra usake avaguN dekhakar usake prati
udAsIn ho gayA . usIprakAr pahale sharIrAdise rAg thA, kintu

Page 148 of 192
PDF/HTML Page 172 of 216
single page version

background image
bAdame.n unake anityAdi avaguN dekhakar udAsIn ho gayA; parantu
aisI udAsInatA to dveSharUp hai . kintu apane tathA sharIrAdike
yathAvat svarUpako jAnakar, bhramakA nivAraN karake, unhe.n bhalA
jAnakar rAg na karanA tathA burA jAnakar dveSh na karanA–aisI
yathArtha udAsInatAke hetu anityatA AdikA yathArtha chi.ntavan karanA
hI sachchI anuprekShA hai .
(mokShamArgaprakAshak pR^i. 229, shrI ToDaramal smArak
granthamAlAse prakAshit) .
pA.NchavI.n DhAlakA bhed-sa.ngrah
anuprekShA athavA bhAvanA :– anitya, asharaN, sa.nsAr, ekatva,
anyatva, ashuchi, Asrav, sa.nvar, nirjarA, lok, bodhidurlabh
aur dharma–ye bArah hai.n .
indriyo.nke viShay :– sparsha, ras, ga.ndh, varNa, aur shabda –ye pA.Nch
hai.n .
nirjarA :–ke chAr bhed hai.n–akAm, savipAk, sakAm, avipAk .
yog :–dravya aur bhAv .
parivartan :–pA.Nch prakAr hai.n– dravya, kShetra, kAl, bhav aur bhAv .
maladvAr :–do kAn, do A.Nkhe.n, do nAsikA Chidra, ek mu.Nh tathA
mal-mUtradvAr do–isaprakAr nau .
vairAgya :–sa.nsAr, sharIr aur bhog– in tIno.nse udAsInatA .
kudhAtu :–pIv, lahU, vIrya, mal, charabI, mA.Ns aur hI Adi .

Page 149 of 192
PDF/HTML Page 173 of 216
single page version

background image
pA.NchavI.n DhAlakA lakShaN-sa.ngrah
anuprekShA (bhAvanA) :–bhedaj~nAnapUrvak sa.nsAr, sharIr aur bhogAdike
svarUpakA bArambAr vichAr karake unake prati udAsInabhAv
utpanna karanA .
ashubh upayog :–hi.nsAdime.n athavA kaShAy, pAp aur vyasanAdi
nindApAtra kAryo.nme.n pravR^itti .
asurakumAr :–asur nAmak devagati-nAmakarmake udayavAle
bhavanavAsI dev .
karma :–AtmA rAgAdi vikArarUpase pariNamit ho to usame.n
nimittarUp honevAle ja.Dkarma-dravyakarma .
gati :–narak, tirya.nch, dev aur manuShyarUp jIvakI avasthAvisheShako
gati kahate hai.n, usame.n gati nAmak nAmakarma nimitta hai .
graiveyak :–solahave.n svargase Upar aur pratham anudishase nIche,
devo.nko rahaneke sthAn .
dev :–devagatiko prApta jIvo.nko dev kahate hai.n; ve aNimA, mahimA,
laghimA, garimA, prApti, prAkAmya, Ishitva aur vashitva –in
ATh siddhi (aishvarya) vAle hote hai.n; unake manuShya samAn
AkAravAlA sapta kudhAtu rahit sundar sharIr hotA hai .
dharma :–duHkhase mukti dilAnevAlA nishchayaratnatrayarUp mokShamArga;
jisase AtmA mokSha prApta karatA hai . (ratnatray arthAt
samyagdarshan-j~nAn-chAritra . )

Page 150 of 192
PDF/HTML Page 174 of 216
single page version

background image
dharmake bhinna-bhinna lakShaN :–1. vastukA svabhAv vah dharma; 2.
ahi.nsA; 3. uttamakShamAdi das lakShaN; 4. nishchayaratnatray .
pAp :–mithyAdarshan, AtmAkI viparIt samajh, hi.nsAdi ashubhabhAv
so pAp hai .
puNya :–dayA, dAn, pUjA, bhakti, vratAdike shubhabhAv, ma.ndakaShAy vah
jIvake chAritraguNakI ashuddha dashA hai . puNya-pAp dono.n
Asrav hai.n, bandhanake kAraN hai.n .
bodhi :–samyagdarshan-j~nAn-chAritrakI ekatA .
muni (sAdhu parameShThI) :–samasta vyApArase vimukta, chAr prakArakI
ArAdhanAme.n sadA lIn, nirgra.nth aur nirmoh aise sarva sAdhu
hote hai.n . samasta bhAvali.ngI muniyo.nko nagna digambaradashA
tathA sAdhuke 28 mUlaguN hote hai.n .
yog :–man, vachan, kAyAke nimittase AtmAke pradesho.nkA kampan
honA use dravyayog kahate hai.n . karma aur nokarmake grahaName.n
nimittarUp jIvakI shaktiko bhAvayog kahate hai.n .
shubh upayog :–devapUjA, svAdhyAy, dayA, dAnAdi, aNuvrat-
mahAvratAdi shubhabhAvarUp AcharaN .
sakalavrat :– 5- mahAvrat, 5- samiti, 6- Avashyak, 5-
indriyajay, 6- keshalo.nch, asnAn, bhUmishayan,
adantadhovan, kha.De-kha.De AhAr, diname.n ek bAr AhAr-
jal tathA nagnatA AdikA pAlan–so vyavahArase sakalavrat
hai aur ratnatrayakI ekatArUp AtmasvabhAvame.n sthir honA so
nishchayase sakalavrat hai .

Page 151 of 192
PDF/HTML Page 175 of 216
single page version

background image
sakalavratI :–(sakalavrato.nke dhArak) ratnatrayakI ekatArUp svabhAvame.n
sthir rahanevAle mahAvratake dhArak digambar muni ve nishchay
sakalavratI hai.n .
antar-pradarshan
1. anuprekShA aur bhAvanA paryAyavAchI shabda hai.n; uname.n koI antar
nahI.n hai .
2. dharmabhAvanAme.n to bArambAr vichArakI mukhyatA hai aur dharmame.n nij
guNo.nme.n sthir honekI pradhAnatA hai .
3. vyavahAr sakalavratame.n to pApo.nkA sarvadesh tyAg kiyA jAtA
hai aur vyavahAr aNuvratame.n unakA ekadesh tyAg kiyA jAtA
hai; itanA in dono.nme.n antar hai .
pA.NchavI.n DhAlakI prashnAvalI
1. anityabhAvanA, anyatvabhAvanA, avipAkanirjarA, akAmanirjarA,
asharaNabhAvanA, ashuchibhAvanA, AsravabhAvanA, ekatvabhAvanA,
dharmabhAvanA, nishchayadharma, bodhidurlabhabhAvanA, lokabhAvanA,
sa.nvarabhAvanA, sakAmanirjarA, savipAkanirjarA Adike lakShaN
samajhAo .
2. sakalavratame.n aur vikalavratame.n, anuprekShAme.n aur bhAvanAme.n, dharmame.n
aur dharmadravyame.n, dharmame.n aur dharmabhAvanAme.n tathA ekatvabhAvanA
aur anyatvabhAvanAme.n antar batalAo .
3. anuprekShA, anityatA, anyatva aur asharaNapanekA svarUp
dR^iShTAnta sahit samajhAo .

Page 152 of 192
PDF/HTML Page 176 of 216
single page version

background image
4. akAm nirjarAkA niShprayojanapanA, achal sukhakI prApti,
karmake AsravakA nirodh, puNyake tyAgakA upadesh aur
sA.nsArik sukho.nkI asAratA Adike kAraN batalAo .
5. amuk bhAvanAkA vichAr aur lAbh, Atmaj~nAnakI prAptikA
samay aur lAbh, indradhanuSh, auShadhi sevanakI sArthakatA-
nirarthakatA, bArah bhAvanAo.nke chi.ntavanase lAbh, ma.ntrAdikI
sArthakatA aur nirarthakatA . vairAgyakI vR^iddhikA upAy,
indradhanuShya tathA bijalIkA dR^iShTAnta kyA samajhAte hai.n? lokakA
kartA-hartA mAnanese hAni, samatA na rakhanese hAni, sA.nsArik
sukhakA pariNAm aur mokSha-sukhakI prAptikA samay-AdikA
spaShTa varNan karo .
6. amuk shabda, charaN tathA ChandakA artha-bhAvArtha samajhAo .
lokakA nak shA banAo aur pA.NchavI.n DhAlakA sArA.nsh kaho .

Page 153 of 192
PDF/HTML Page 177 of 216
single page version

background image


ChaThavI.n DhAl

(harigIt Chanda)
ahi.nsA, satya, achaurya, brahmacharya mahAvratake lakShaN
ShaTkAy jIv na hananatai.n, sab vidh daravahi.nsA TarI .
rAgAdi bhAv nivAratai.n, hi.nsA na bhAvit avatarI ..
jinake na lesh mR^iShA na jal, mR^iN hU binA dIyo gahai.n .
aThadashasahasavidh shIladhar, chidbrahmame.n nit rami rahai.n ..1..
anvayArtha :(ShaTkAy jIv) Chah kAyake jIvo.nko (na
hananatai.n) ghAt na karaneke bhAvase (sab vidh) sarva prakArakI
(daravahi.nsA) dravyahi.nsA (TarI) dUr ho jAtI hai aur (rAgAdi bhAv)
rAg-dveSh, kAm, krodh, mAn, mAyA, lobh Adi bhAvo.nko (nivAratai.n)
dUr karanese (bhAvit hi.nsA) bhAvahi.nsA bhI (na avatarI) nahI.n hotI,
(jinake) un muniyo.nko (lesh) ki.nchit (mR^iShA) jhUTh (na) nahI.n
hotI, (jal) pAnI aur (mR^iN) miTTI (hU) bhI (binA dIyo) diye
binA (na gahai.n) grahaN nahI.n karate tathA (aThadashasahas) aThArah
hajAr (vidh) prakArake (shIl) shIlako-brahmacharyako (dhar) dhAraN
karake (nit) sadA (chidbrahmame.n) chaitanyasvarUp AtmAme.n (rami rahai.n)
lIn rahate hai.n .
bhAvArtha :nishchayasamyagdarshan-j~nAnapUrvak svarUpame.n nirantar
ekAgratApUrvak ramaN karanA hI munipanA hai . aisI bhUmikAme.n
nirvikalpa dhyAnadashArUp sAtavA.N guNasthAn bArambAr AtA hI hai .
ChaThave.n guNasthAnake samay unhe.n pa.nch mahAvrat, nagnatA, samiti Adi
aTThAIs mUlaguNake shuddhabhAv hote hai.n; kintu use ve dharma nahI.n mAnate


Page 155 of 192
PDF/HTML Page 179 of 216
single page version

background image
tathA us kAl bhI unhe.n tIn kaShAy chauka.DIke abhAvarUp shuddha
pariNati nirantar vartatI hI hai .
Chah kAy (pR^ithvIkAy Adi pA.Nch sthAvar kAy tathA ek
tras kAy)ke jIvo.nkA ghAt karanA so dravyahi.nsA hai aur rAg, dveSh,
kAm, krodh, mAn ityAdi bhAvo.nkI utpatti honA so bhAvahi.nsA hai .
vItarAgI muni (sAdhu) yah do prakArakI hi.nsA nahI.n karate; isaliye
unako (1) ahi.nsA mahAvrat
hotA hai . sthUl yA sUkShma–aise dono.n
prakArakI jhUTh ve nahI.n bolate; isaliye unako (2) satya mahAvrat
hotA hai . anya kisI vastukI to bAt hI kyA, kintu miTTI aur
pAnI bhI diye binA grahaN nahI.n karate; isaliye unako (3)
achauryamahAvrat hotA hai . shIlake aThArah hajAr bhedo.nkA sadA pAlan
karate hai.n aur chaitanyarUp AtmasvarUpame.n lIn rahate hai.n; isaliye
unako (4) brahmacharya (Atma-sthiratArUp) mahAvrat hotA hai
..1..
parigrahatyAg mahAvrat, IryA samiti aur bhAShA samiti
a.ntar chaturdas bhed bAhir, sa.ng dasadhAtai.n Talai.n .
paramAd taji chaukar mahI lakhi, samiti IryAtai.n chalai.n ..
yahA.N vAkya badalanese mahAvrato.nke lakShaN banate hai.n, jaise ki–dono.n
prakArakI hi.nsA na karanA so ahi.nsA mahAvrat hai–ityAdi
.
adatta vastuo.nkA pramAdase grahaN karanA hI chorI kahalAtI hai;
isaliye pramAd na hone par bhI munirAj nadI tathA jharane AdikA
prAsuk huA jal, bhasma (rAkh) tathA apane Ap gire hue semal
ke phal aur tumbIphal AdikA grahaN kar sakate hai.n –aisA
‘‘shlokavArtikAla.nkAr’’ kA abhimat hai
. (pR^i. 463)

Page 156 of 192
PDF/HTML Page 180 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[ve vItarAgI digambar jain muni ]
(chaturdas bhed) chaudah prakArake (antar) a.ntara.ng tathA (dasadhA) das
prakArake (bAhir) bahira.ng (sa.ng) parigrahase (Talai.n) rahit hote hai.n .
(paramAd) pramAd-asAvadhAnI (taji) Cho.Dkar (chaukar) chAr hAth
(mahI) jamIn (lakhi) dekhakar (IryA) IyA (samiti tai.n) samitise
(chalai.n) chalate hai.n aur (jinake) jin munirAjo.nke (mukhachandra tai.n)
mukharUpI chandrase (jag suhitakar) jagatakA sachchA hit karanevAlA
tathA (sab ahitakar) sarva ahitakA nAsh karanevAlA, (shruti
sukhad) sunaneme.n priy lage aisA (sab sa.nshay) samasta sa.nshayo.nkA (harai.n)
nAshak aur (bhram rogahar) mithyAtvarUpI rogako haranevAlA (vachan-
amR^it) vachanarUpI amR^it (jharai.n) jharatA hai .
bhAvArtha :vItarAgI muni chaudah prakArake antara.ng aur
das prakArake bahira.ng parigraho.nse rahit hote hai.n; isaliye unako (5)
parigrahatyAg-mahAvrat hotA hai . diname.n sAvadhAnIpUrvak chAr hAth
jag-suhitakar sab ahitahar, shruti sukhad sab sa.nshay harai.n .
bhramarog-har jinake vachan, mukhachandratai.n amR^it jharai.n ..2..