Page 137 of 192
PDF/HTML Page 161 of 216
single page version
(bhelA) ekarUp (nahi.n) nahI.n hai.n, (bhinna-bhinna) pR^ithak-pR^ithak hai.n, (to)
to phi ra (pragaT) jo bAhyame.n pragaTarUpase (jude) pR^ithak dikhAI dete
hai.n aise (dhan) lakShmI, (dhAmA) makAn, (sut) putra aur (rAmA) strI
Adi (mili) milakar (ik) ek (kyo.n) kaise (hvai) ho sakate
hai.n?
bilakul bhinna-bhinna hai.n; usIprakAr yah jIv aur sharIr bhI mile
hue-ekAkAr dikhAI dete hai.n tathApi ve dono.n apane-apane
svarUpAdikI apekShAse (svadravya-kShetra-kAl-bhAvase) bilakul
pR^ithak-pR^ithak hai.n, to phi ra pragaTarUpase bhinna dikhAI denevAle aise
moTaragA.DI, dhan, makAn, bAg, putra-putrI, strI Adi apane sAth
kaise ekamek ho sakate hai.n ? arthAt strI-putrAdi koI bhI paravastu
apanI nahI.n hai–isaprakAr sarva padArtho.nko apanese bhinna jAnakar
Page 138 of 192
PDF/HTML Page 162 of 216
single page version
‘‘anyatva bhAvanA’’ hai
(vasAditai.n) charabI Adise (mailI) apavitra hai aur jisame.n
(ghinakArI) ghR^iNA-glAni utpanna karanevAle (nav dvAr) nau daravAje
(bahai.n) bahate hai.n, (as) aise (deh) sharIrame.n (yArI) prem-rAg
(kimi) kaise (karai) kiyA jA sakatA hai?
hai tathA nau dvAro.nse mail bAhar nikalatA hai, aise sharIrake prati moh-
rAg kaise kiyA jA sakatA hai ? yah sharIr Uparase to makkhIke
pa.nkh samAn patalI chama.DIme.n ma.DhA huA hai; isaliye bAharase sundar
Page 139 of 192
PDF/HTML Page 163 of 216
single page version
to usame.n apavitra vastue.N bharI hai.n; isaliye usame.n mamatva, aha.nkAr
yA rAg karanA vyartha hai .
karAnA hai; kintu sharIrake prati dveShabhAv utpanna karAnekA Ashay
nahI.n . sharIr to usake apane svabhAvase hI ashuchimay hai aur yah
bhagavAn AtmA nijasvabhAvase hI shuddha eva.n sadA shuchimay pavitra
chaitanya padArtha hai; isaliye samyagdR^iShTi jIv apane shuddha AtmAkI
sanmukhatA dvArA apanI paryAyame.n shuchitAkI (pavitratAkI) vR^iddhi karatA
hai, yah ‘‘ashuchi bhAvanA’’ hai
Asrav (hvai) hotA hai aur (Asrav) vah Asrav (ghanere) atyanta
Page 140 of 192
PDF/HTML Page 164 of 216
single page version
use (niravere) dUr kare.n.
karmayogya rajakaNo.nkA svaya.n-svataH AnA (AtmAke sAth ek kShetrame.n
Agaman honA) so dravya-Asrav hai . [usame.n jIvakI ashuddha paryAye.n
nimittamAtra hai.n . ]
us samay navIn karmayogya rajakaNo.nkA svaya.n-svataH AnA
(AtmAke sAth ek kShetrame.n Agaman honA) so dravyapuNya hai . usame.n
jIvakI ashuddhaparyAy nimittamAtra hai .
so dravyapAp hai. [usame.n jIvakI ashuddha paryAye.n nimitta mAtra hai.n . ]
puNya-pAp to paravastu hai.n, ve kahI.n AtmAkA hit-ahit nahI.n kar
sakate–aisA yathArtha nirNay pratyek j~nAnI jIvako hotA hai aur
isaprakAr vichAr karake samyagdR^iShTi jIv svadravyake avalambanake
balase jitane a.nshame.n AsravabhAvako dUr karatA hai, utane a.nshame.n
use vItarAgatAkI vR^iddhi hotI hai–use ‘‘Asrav bhAvanA’’ kahate
hai.n
Page 141 of 192
PDF/HTML Page 165 of 216
single page version
AtmAke (anubhav) anubhavame.n [shuddha upayogame.n ] (chit) j~nAnako
(dInA) lagAyA hai (tinahI) unho.nne hI (Avat) Ate hue (vidhi)
karmo.nko (roke) rokA hai aur (sa.nvar lahi) sa.nvar prApta karake
(sukh) sukhakA (avaloke) sAkShAtkAr kiyA hai .
dono.n bandhake kAraN hai.n–aisA samyagdR^iShTi jIv pahalese hI jAnatA
hai . yadyapi sAdhakako nichalI bhUmikAme.n shuddhatAke sAth alpa
shubhAshubhabhAv hote hai.n; kintu vah dono.nko bandhakA kAraN mAnatA hai;
isaliye samyagdR^iShTi jIv svadravyake Alamban dvArA jitane a.nshame.n
shuddhatA karatA hai, utane a.nshame.n use sa.nvar hotA hai aur vah kramashaH
shuddhatAme.n vR^iddhi karate hue pUrNa shuddhatA arthAt sa.nvar prApta karatA hai .
yah ‘‘sa.nvar bhAvanA’’ hai
Page 142 of 192
PDF/HTML Page 166 of 216
single page version
usase (nij kAj) jIvakA dharmarUpI kArya (na saranA) nahI.n hotA;
kintu (jo) [nirjarA ] (tap kari) AtmAke shuddha pratapan dvArA
(karma) karmo.nkA (khipAvai) nAsh karatI hai [vah avipAk athavA
sakAm nirjarA hai . ] (soI) vah (shivasukh) mokShakA sukh
(darasAvai) dikhalAtI hai .
kAraN nahI.n hotA. parantu samyagdarshan-j~nAn-chAritra dvArA arthAt
AtmAke shuddha pratapan dvArA jo karma khir jAte hai.n, vah avipAk
athavA sakAm nirjarA kahalAtI hai . tadanusAr shuddhikI vR^iddhi hote-
hote sampUrNa nirjarA hotI hai, tab jIv shivasukh arthAt sukhakI
Page 143 of 192
PDF/HTML Page 167 of 216
single page version
svadravyake Alamban dvArA jo shuddhikI vR^iddhi karatA hai, yah ‘‘nirjarA
bhAvanA’’ hai
koI (na harai) nAsh nahI.n kar sakatA; [aur yah lok ]
(ShaDdravyamayI) Chah prakArake dravyasvarUp hai–Chah dravyo.nse paripUrNa hai
(so) aise (lokamA.nhi) lokame.n (bin samatA) vItarAgI samatA binA
(nit) sadaiv (bhramatA) bhaTakatA huA (jIv) jIv (dukh sahai)
duHkh sahan karatA hai .
mahAdev Adi kisIse yah naShTa nahI.n hotA; kintu yah Chah dravyamay
Page 144 of 192
PDF/HTML Page 168 of 216
single page version
sthit rahakar nirantar apanI naI-naI paryAyo.n arthAt avasthAo.nse
utpAd-vyayarUp pariNaman karate rahate hai.n . ek dravyame.n dUsare
dravyakA adhikAr nahI.n hai . yah Chah dravyasvarUp lok vah merA
svarUp nahI.n hai, vah mujhase trikAl bhinna hai, mai.n usase bhinna hU.N;
merA shAshvat chaitanya-lok hI merA svarUp hai –aisA dharmI jIv
vichAr karatA hai aur svonmukhatA dvArA viShamatA miTAkar,
sAmyabhAv-vItarAgatA ba.DhAnekA abhyAs karatA hai, yah ‘‘lok
bhAvanA’’ hai
kiye; tathApi (samyagj~nAn) samyagj~nAn (na lAdhau) prApta na huA;
(durlabh) aise durlabh samyagj~nAnako (muni) munirAjo.nne (nijame.n)
apane AtmAme.n (sAdhau) dhAraN kiyA hai .
Page 145 of 192
PDF/HTML Page 169 of 216
single page version
usane ek bAr bhI samyagj~nAn prApta nahI.n kiyA; kyo.nki samyagj~nAn
prApta karanA vah apUrva hai; use to svonmukhatAke ananta puruShArtha
dvArA hI prApta kiyA jA sakatA hai aur aisA hone par viparIt
abhiprAy Adi doSho.nkA abhAv hotA hai .
chAro.n gatike laukik pad anantabAr prApta kiye hai.n; kintu nij
AtmAkA yathArtha svarUp svAnubhav dvArA pratyakSha karake use kabhI
nahI.n samajhA, isaliye usakI prApti apUrva hai .
svasanmukhatApUrvak aisA chi.ntavan karatA hai aur apanI bodhi aur
shuddhikI vR^iddhikA bArambAr abhyAs karatA hai, yah ‘‘bodhidurlabh
bhAvanA’’ hai
Page 146 of 192
PDF/HTML Page 170 of 216
single page version
j~nAn-chAritrarUp ratnatray Adik (bhAv) bhAv hai.n, (so) vah (dharma)
dharma kahalAtA hai . (jabai) jab (jiy) jIv (dhArai) use dhAraN
karatA hai (tab hI) tabhI vah (achal sukh) achal sukh-mokSha
(nihArai) dekhatA hai–prApta karatA hai .
(ratnatray) hI sArarUp dharma hai . vyavahAr ratnatray vah dharma nahI.n
hai–aisA batalAneke liye yahA.N gAthAme.n ‘‘sAre’’ shabdakA prayog kiyA
hai . jab jIv nishchay ratnatrayasvarUp dharmako svAshray dvArA pragaT
karatA hai, tabhI vah sthir, akShayasukh (mokSha) prApta karatA hai .
isaprakAr chi.ntavan karake samyagdR^iShTi jIv svonmukhatA dvArA shuchikI
vR^iddhi bArambAr karatA hai . yah ‘‘dharma bhAvanA’’ hai
(tinakI) un muniyo.nkI (karatUti) kriyAe.N (uchariye) kahI jAtI
hai.n, (bhavi prAnI) he bhavya jIvo.n ! (tAko) use (suniye) suno aur
(apanI) apane AtmAke (anubhUti) anubhavako (piChAnI)
pahichAno .
Page 147 of 192
PDF/HTML Page 171 of 216
single page version
muniyo.nke sakalachAritrakA varNan kiyA jAtA hai . he bhavyo.n ! un
munivaro.nkA chAritra suno aur apane AtmAkA anubhav karo
yah bArah prakArakI bhAvanAe.N bhAnese vItarAgatAkI vR^iddhi hotI hai .
in bArah bhAvanAo.nkA chi.ntavan mukhyarUpase to vItarAgI digambar
jain munirAjako hI hotA hai tathA gauNarUpase samyagdR^iShTiko bhI hotA
hai . jisaprakAr pavanake laganese agni bhabhak uThatI hai; usIprakAr
antara.ng pariNAmo.nkI shuddhatA sahit in bhAvanAo.nkA chi.ntavan
karanese samatAbhAv pragaT hotA hai aur usase mokShasukh pragaT hotA
hai . svonmukhatApUrvak in bhAvanAo.nse sa.nsAr, sharIr aur bhogo.nke
prati visheSh upekShA hotI hai aur AtmAke pariNAmo.nkI nirmalatA
ba.DhtI hai .
karanA chAhiye .
kyo.nki yah to jisaprakAr pahale kisIko mitra mAnatA thA, tab
usake prati rAg thA aur phi ra usake avaguN dekhakar usake prati
udAsIn ho gayA . usIprakAr pahale sharIrAdise rAg thA, kintu
Page 148 of 192
PDF/HTML Page 172 of 216
single page version
aisI udAsInatA to dveSharUp hai . kintu apane tathA sharIrAdike
yathAvat svarUpako jAnakar, bhramakA nivAraN karake, unhe.n bhalA
jAnakar rAg na karanA tathA burA jAnakar dveSh na karanA–aisI
yathArtha udAsInatAke hetu anityatA AdikA yathArtha chi.ntavan karanA
hI sachchI anuprekShA hai .
aur dharma–ye bArah hai.n .
yog :–dravya aur bhAv .
parivartan :–pA.Nch prakAr hai.n– dravya, kShetra, kAl, bhav aur bhAv .
maladvAr :–do kAn, do A.Nkhe.n, do nAsikA Chidra, ek mu.Nh tathA
kudhAtu :–pIv, lahU, vIrya, mal, charabI, mA.Ns aur hI Adi .
Page 149 of 192
PDF/HTML Page 173 of 216
single page version
utpanna karanA .
ATh siddhi (aishvarya) vAle hote hai.n; unake manuShya samAn
AkAravAlA sapta kudhAtu rahit sundar sharIr hotA hai .
samyagdarshan-j~nAn-chAritra . )
Page 150 of 192
PDF/HTML Page 174 of 216
single page version
Asrav hai.n, bandhanake kAraN hai.n .
muni (sAdhu parameShThI) :–samasta vyApArase vimukta, chAr prakArakI
hote hai.n . samasta bhAvali.ngI muniyo.nko nagna digambaradashA
tathA sAdhuke 28 mUlaguN hote hai.n .
nimittarUp jIvakI shaktiko bhAvayog kahate hai.n .
adantadhovan, kha.De-kha.De AhAr, diname.n ek bAr AhAr-
jal tathA nagnatA AdikA pAlan–so vyavahArase sakalavrat
hai aur ratnatrayakI ekatArUp AtmasvabhAvame.n sthir honA so
nishchayase sakalavrat hai .
Page 151 of 192
PDF/HTML Page 175 of 216
single page version
sakalavratI hai.n .
hai; itanA in dono.nme.n antar hai .
dharmabhAvanA, nishchayadharma, bodhidurlabhabhAvanA, lokabhAvanA,
sa.nvarabhAvanA, sakAmanirjarA, savipAkanirjarA Adike lakShaN
samajhAo .
aur anyatvabhAvanAme.n antar batalAo .
Page 152 of 192
PDF/HTML Page 176 of 216
single page version
sA.nsArik sukho.nkI asAratA Adike kAraN batalAo .
nirarthakatA, bArah bhAvanAo.nke chi.ntavanase lAbh, ma.ntrAdikI
sArthakatA aur nirarthakatA . vairAgyakI vR^iddhikA upAy,
indradhanuShya tathA bijalIkA dR^iShTAnta kyA samajhAte hai.n? lokakA
kartA-hartA mAnanese hAni, samatA na rakhanese hAni, sA.nsArik
sukhakA pariNAm aur mokSha-sukhakI prAptikA samay-AdikA
spaShTa varNan karo .
Page 153 of 192
PDF/HTML Page 177 of 216
single page version
(daravahi.nsA) dravyahi.nsA (TarI) dUr ho jAtI hai aur (rAgAdi bhAv)
rAg-dveSh, kAm, krodh, mAn, mAyA, lobh Adi bhAvo.nko (nivAratai.n)
dUr karanese (bhAvit hi.nsA) bhAvahi.nsA bhI (na avatarI) nahI.n hotI,
(jinake) un muniyo.nko (lesh) ki.nchit (mR^iShA) jhUTh (na) nahI.n
hotI, (jal) pAnI aur (mR^iN) miTTI (hU) bhI (binA dIyo) diye
binA (na gahai.n) grahaN nahI.n karate tathA (aThadashasahas) aThArah
hajAr (vidh) prakArake (shIl) shIlako-brahmacharyako (dhar) dhAraN
karake (nit) sadA (chidbrahmame.n) chaitanyasvarUp AtmAme.n (rami rahai.n)
lIn rahate hai.n .
nirvikalpa dhyAnadashArUp sAtavA.N guNasthAn bArambAr AtA hI hai .
ChaThave.n guNasthAnake samay unhe.n pa.nch mahAvrat, nagnatA, samiti Adi
aTThAIs mUlaguNake shuddhabhAv hote hai.n; kintu use ve dharma nahI.n mAnate
Page 155 of 192
PDF/HTML Page 179 of 216
single page version
pariNati nirantar vartatI hI hai .
kAm, krodh, mAn ityAdi bhAvo.nkI utpatti honA so bhAvahi.nsA hai .
vItarAgI muni (sAdhu) yah do prakArakI hi.nsA nahI.n karate; isaliye
unako (1) ahi.nsA mahAvrat
hotA hai . anya kisI vastukI to bAt hI kyA, kintu miTTI aur
pAnI bhI diye binA grahaN nahI.n karate; isaliye unako (3)
achauryamahAvrat hotA hai . shIlake aThArah hajAr bhedo.nkA sadA pAlan
karate hai.n aur chaitanyarUp AtmasvarUpame.n lIn rahate hai.n; isaliye
unako (4) brahmacharya (Atma-sthiratArUp) mahAvrat hotA hai
prakArakI hi.nsA na karanA so ahi.nsA mahAvrat hai–ityAdi
isaliye pramAd na hone par bhI munirAj nadI tathA jharane AdikA
prAsuk huA jal, bhasma (rAkh) tathA apane Ap gire hue semal
ke phal aur tumbIphal AdikA grahaN kar sakate hai.n –aisA
‘‘shlokavArtikAla.nkAr’’ kA abhimat hai
Page 156 of 192
PDF/HTML Page 180 of 216
single page version
prakArake (bAhir) bahira.ng (sa.ng) parigrahase (Talai.n) rahit hote hai.n .
(paramAd) pramAd-asAvadhAnI (taji) Cho.Dkar (chaukar) chAr hAth
(mahI) jamIn (lakhi) dekhakar (IryA) IyA (samiti tai.n) samitise
(chalai.n) chalate hai.n aur (jinake) jin munirAjo.nke (mukhachandra tai.n)
mukharUpI chandrase (jag suhitakar) jagatakA sachchA hit karanevAlA
tathA (sab ahitakar) sarva ahitakA nAsh karanevAlA, (shruti
sukhad) sunaneme.n priy lage aisA (sab sa.nshay) samasta sa.nshayo.nkA (harai.n)
nAshak aur (bhram rogahar) mithyAtvarUpI rogako haranevAlA (vachan-
amR^it) vachanarUpI amR^it (jharai.n) jharatA hai .
parigrahatyAg-mahAvrat hotA hai . diname.n sAvadhAnIpUrvak chAr hAth