Chha Dhala (Hindi).

< Previous Page   Next Page >


Page 96 of 192
PDF/HTML Page 120 of 216

 

background image
सम्यग्दर्शन श्रद्धागुणकी शुद्धपर्याय है और सम्यग्ज्ञान ज्ञानगुणकी
शुद्धपर्याय है । पुनश्च, सम्यग्दर्शनका लक्षण विपरीत अभिप्राय-
रहित तत्त्वार्थश्रद्धा है और सम्यग्ज्ञानका लक्षण संशय
आदि दोष
रहित स्व-परका यथार्थतया निर्णय है –इस प्रकार दोनोंके लक्षण
भिन्न-भिन्न हैं ।
तथा सम्यग्दर्शन निमित्तकारण है और सम्यग्ज्ञान नैमित्तिक
कार्य है–इसप्रकार उन दोनोंमें कारण-कार्यभावसे भी अन्तर है ।
प्रश्न :–ज्ञान-श्रद्धान तो युगपत् (एकसाथ) होते हैं, तो
उनमें कारण-कार्यपना क्यों कहते हो ?
उत्तर :–‘‘वह हो तो वह होता है’’–इस अपेक्षासे कारण-
कार्यपना कहा है । जिसप्रकार दीपक और प्रकाश दोनों युगपत्
होते हैं; तथापि दीपक हो तो प्रकाश होता है; इसलिये दीपक
कारण है और प्रकाश कार्य है; उसीप्रकार ज्ञान-श्रद्धान भी हैं ।
(मोक्षमार्गप्रकाशक (देहली) पृष्ठ १२६)
जब तक सम्यग्दर्शन नहीं होता तब तक का ज्ञान सम्यग्ज्ञान
नहीं कहलाता । –ऐसा होनेसे सम्यग्दर्शन वह सम्यग्ज्ञानका कारण
है ।
१. संशय, विमोह, (विभ्रम-विपर्यय) अनिर्धार
२. पृथगाराधनमिष्टं दर्शनसहभाविनोऽपि बोधस्य
लक्षणभेदेन यतो, नानात्वं संभवत्यनयोः ।।३२।।
सम्यग्ज्ञानं कार्यं सम्यक्त्वं कारणं वदन्ति जिनाः
ज्ञानाराधनमिष्टं सम्यक्त्वानन्तरं तस्मात् ।।३३।।
कारणकार्यविधानं, समकालं जायमानयोरपि हि
दीपप्रकाशयोरिव, सम्यक्त्वज्ञानयोः सुघटम् ।।३४।।
(–श्री अमृतचन्द्राचार्यदेवरचित पुरुषार्थसिद्धि-उपाय)
९६ ][ छहढाला