स्वरूपस्य सम्यक्त्वादिगुणाष्टकाभिव्यक्तिरूपस्य उपलब्धिः कथं केनोपायेन दृष्टान्ताभावादिति ?
आचार्यः समाधत्ते —
★
योग्योपादानयोगेन दृषदः स्वर्णता मता ।
द्रव्यादि-स्वादिसंपत्तावात्मनोऽप्यात्मता मता ।।२।।
टीका — मता अभिप्रेता लोकैः । कासौ ? स्वर्णता सुवर्णभावः । कस्य, दृषदः
શિષ્યને પૂછવાનો આશય એ છે કે સ્વ – સ્વરૂપની સ્વયં પ્રાપ્તિને સિદ્ધ કરે, તેવા
દ્રષ્ટાન્તનો અભાવ છે, તો દ્રષ્ટાંત વિના ‘સ્વયં સ્વભાવાપ્તિ’ — એ કથનને સાચું કેવી રીતે
માની શકાય?
આચાર્ય તેનું સમાધાન કરે છે —
યોગ્ય ઉપાદાને કરી, પત્થર સોનું થાય,
તેમ સુદ્રવ્યાદિ કરી, જીવ શુદ્ધ થઈ જાય. ૨
અન્વયાર્થ : – [यथा ] જેમ [योग्योपादानयोगेन ] યોગ્ય ઉપાદાન (કારણ)ના યોગથી
[दृषदः ] પાષાણને (સુવર્ણ પાષાણને) [स्वर्णता ] સુવર્ણપણું [मता ] માનવામાં આવ્યું છે,
[तथा ] તેમ [आत्मनः अपि ] આત્માને પણ [द्रव्यादिस्वादिसम्पत्तौ ] સુદ્રવ્ય-ક્ષેત્રાદિ વા સ્વદ્રવ્ય-
ક્ષેત્રાદિની સમ્પત્તિ હોતાં [आत्मता ] આત્મપણું અર્થાત્ નિર્મળ નિશ્ચલ ચૈતન્યભાવ [मता ]
માનવામાં આવ્યો છે.
ટીકા : – લોકો માને છે — અભિપ્રાય ધરાવે છે. શું તે (માને છે)? સ્વર્ણતા –
સુવર્ણભાવ. કોને (માને છે)? પાષાણને અર્થાત્ જેમાં સુવર્ણ પ્રગટ થવાની યોગ્યતા છે તેવા
नहीं पाया जाता है, और बिना दृष्टान्तके उपरिलिखित कथनको कैसे ठीक माना जा सकता
है ? आचार्य इस विषयमें समाधान करते हुए लिखते हैं कि —
स्वर्ण पाषाण सुहेतु से, स्वयं कनक हो जाय ।
सुद्रव्यादि चारों मिलें, आप शुद्धता थाय ।।२।।
अर्थ — योग्य उपादान कारणके संयोगसे जैसे पाषाणविशेष स्वर्ण बन जाता है, वैसे
★जइसोहण जोएणं सुद्धं हेमं हवइ जह तह य ।
कालाईलद्धीए अप्पा परमप्पओ हवदि ।।२४।।( — मोक्षपाहुड)
૪ ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-