सुवर्णाविर्भावयोग्यपाषाणस्य । केन, योग्यानां सुवर्णपरिणामकरणोचितानां उपादानानां कारणानां
योगेन मेलापकेन संपत्त्या यथा । एवमात्मनोऽपि पुरुषस्यापि न केवलं दृषदः इत्यपि शब्दार्थः ।
मता कथिता । कासौ ? आत्मता – आत्मनो जीवस्य भावो निर्मलनिश्चलचैतन्यम् । कस्यां सत्यां ?
द्रव्यादिस्वादिसंपत्तौ । द्रव्यमन्वयिभावः आदिर्येषां क्षेत्रकालभावानां ते च ते स्वादयश्च सुशब्दः
स्वशब्दो वा आदिर्येषां ते स्वादयो द्रव्यादयश्च स्वादयश्च । इच्छातो विशेषणविशेष्यभावः इति
समासः । सुद्रव्यं सुक्षेत्रं सुकालः सुभाव इत्यर्थः । सुशब्दः प्रशंसार्थः प्राशस्त्यं चात्र प्रकृत-
પાષાણને. શા વડે? જેમ યોગ્ય એટલે સુવર્ણના પરિણામ કરવાને ઉચિત ઉપાદાન કારણોના
યોગથી એટલે મેલાપથી – સમ્પત્તિથી (સુવર્ણતાનો આવિર્ભાવ માને છે) તેમ આત્માને પણ
એટલે પુરુષને પણ [કેવળ પાષાણને નહિ, પુરુષને પણ – એમ अपि શબ્દનો અર્થ છે.]
માનવામાં આવે છે – કહેવામાં આવે છે. શું તે (માનવામાં આવે છે)? આત્મતા – આત્માનો –
જીવનો ભાવ – નિર્મળ નિશ્ચલ ચૈતન્યભાવ. શું હોતાં? દ્રવ્યાદિ સ્વાદિની સમ્પત્તિ હોતાં; દ્રવ્ય –
અન્વયિભાવ, આદિ — જે ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવ છે તેની આદિમાં – દ્રવ્ય છે તે (દ્રવ્યાદિ) તથા
સ્વાદિ એટલે સુશબ્દ અથવા સ્વશબ્દ જેમની આદિમાં તે સુઆદિ દ્રવ્યાદિ વા સ્વાદિ
દ્રવ્યાદિ – ઇચ્છાનુસાર વિશેષણ-વિશેષ્યભાવરૂપ સમાસ – સુભાવ એવો અર્થ છે. સુશબ્દ
પ્રશંસાના અર્થમાં છે. પ્રકૃત (મુખ્ય) કાર્યનું ઉપયોગીપણું તે પ્રશસ્યપણું છે. દ્રવ્યાદિ-સ્વાદિની
એટલે સ્વ-દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવની સમ્પત્તિ એટલે સંપૂર્ણતા – તે હોતાં (આત્માને નિર્મળ
ચૈતન્યસ્વરૂપ આત્માની પ્રાપ્તિ થાય છે.)
ભાવાર્થ : – અનાદિ કાળથી સુવર્ણ પાષાણમાં શક્તિરૂપે સુવર્ણ વિદ્યમાન છે. તેને જેમ
સ્વદ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભાવરૂપ યોગ્ય ઉપાદાન કારણનો (કાર્યોત્પાદનના સમર્થ કારણનો) યોગ
બનતાં તે સુવર્ણ વ્યક્તિરૂપે પ્રગટ થાય છે, તેમ આ આત્મામાં પણ શુદ્ધ નિશ્ચયનયથી
કેવળજ્ઞાન દર્શનાદિ સ્વભાવવાળો પરમાત્મા શક્તિરૂપે રહેલો છે. તેને સ્વદ્રવ્યાદિરૂપ કારણનો
યોગ બનતાં, તે વ્યક્તિરૂપે સ્વયં પરમાત્મા બને છે — અર્થાત્ આ આત્મા નિજ
ही सुद्रव्य सुक्षेत्र आदि रूप सामग्रीके मिलने पर जीव भी चैतन्यस्वरूप आत्मा हो जाता है ।
विशदार्थ — योग्य (कार्योत्पादनसमर्थ) उपादान कारणके मिलनेसे
पाषाणविशेष – जिसमें सुवर्णरूप परिणमने (होने)की योग्यता पाई जाती है वह जैसे स्वर्ण
बन जाता है, वैसे ही अच्छे (प्रकृत कार्यके लिए उपयोगी) द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावोंकी
सम्पूर्णता होने पर जीव (संसारी आत्मा) निश्चल चैतन्यस्वरूप हो जाता है । दूसरे शब्दोंमें,
संसारी प्राणी जीवात्मासे परमात्मा बन जाता है ।
કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૫