કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૪૫
पुनराह शिष्यः कुत एतदिति, भगवन् ! कस्माद्धेतोरिदं सन्निहिताया अपि विपदो अदर्शनं
जनस्य ।
गुरुराह — लोभादिति, वत्स ! धनादिगार्ध्यात्पुरोवर्तिनीमप्यापदं धनिनो न पश्यन्ति ।
यतः —
आयुर्वृद्धिक्षयोत्कर्षहेतुं कालस्य निर्गम् ।
वाञ्छतां धनिनामिष्टं जीवितात्सुतरां धनम् ।।१५।।
फि र भी शिष्यका कहना है कि, भगवन् ! क्या कारण है कि लोगोंको निकट आई
हुई भी विपत्तियाँ दिखाई नहीं देती ? आचार्य जवाब देते हैं — ‘‘लोभात्’’ लोभके कारण,
हे वत्स ! धनादिककी गृद्धता-आसक्तिसे धनी लोग सामने आई हुई भी विपत्तिको नहीं
देखते हैं, कारण कि —
आयु क्षय धनवृद्धि को, कारण काल प्रमान ।
चाहत हैं धनवान धन, प्राणनिते अधिकान ।।१५।।
अर्थ — कालका व्यतीत होना, आयुके क्षयका कारण है और कालान्तरके माफि क
ब्याजके बढ़नेका कारण है, ऐसे कालके व्यतीत होनेको जो चाहते हैं, उन्हें समझना चाहिए
कि अपने जीवनसे धन ज्यादा इष्ट है ।
ધનાદિકના કારણે બીજાઓ ઉપર આવતી આપત્તિઓને દેખવા છતાં પોતાને સહીસલામત
માને છે અને કદી વિચાર પણ કરતો નથી, કે તેવી વિપત્તિઓ મોડી – વહેલી તેના ઉપર
પણ આવી પડશે અને કાલાગ્નિ તેને પણ ભરખી જશે. ૧૪.
ફરી શિષ્ય કહે છે — એમ કેમ? ભગવન્! કયા કારણથી નજીક આવેલી
આપદાઓને પણ માણસ દેખતો નથી?
ગુરુ કહે છે — ‘લોભના કારણે’, હે વત્સ! ધનાદિની ગૃદ્ધિ એટલે આસક્તિથી
ધનિકો, સામે (આગળ) ઉપસ્થિત (આવી પડેલી) આપદાને પણ દેખતા નથી, કારણ કે —
આયુ – ક્ષય ધનવૃદ્ધિનું, કારણ કાળ જ જાણ,
પ્રાણોથી પણ લક્ષ્મીને, ઇચ્છે ધની અધિકાન. ૧૫.
અન્વયાર્થ : — [कालस्य निर्गमं ] કાલનું નિર્ગમન (વ્યતીત થવું) તે [आयुर्वृद्धि-
क्षयोत्कर्षहेतुं ] આયુના ક્ષયનું તથા (કાલની) વૃદ્ધિ, ઉત્કર્ષનું (વ્યાજ વૃદ્ધિનું) (કારણ છે)