અનુવાદકનું વક્તવ્ય
શ્રી પૂજ્યપાદાચાર્ય રચિત ‘ઇષ્ટોપદેશ’ નામનો આ આધ્યાત્મિક ગ્રન્થ ભેદજ્ઞાન માટે
અને આત્માનુભવ માટે બહુ ઉપયોગી હોવાથી તેનો ગુજરાતી અનુવાદ આપની આગળ રજૂ
કરું છું.
ગ્રન્થના નામની સાર્થકતા
‘‘જે વડે સુખ પજે વા દુઃખ વિણસે એ કાર્યનું નામ પ્રયોજન છે. એ પ્રયોજનની
જેનાથી સિદ્ધિ થાય તે જ આપણું ઇષ્ટ છે. હવે આ અવસરમાં અમને વીતરાગ વિશેષજ્ઞાનનું
હોવું એ જ પ્રયોજન છે, કારણ એનાથી નિરાકુલ સત્ય સુખની પ્રાપ્તિ થાય છે અને સર્વ
આકુલતારુપ દુઃખનો નાશ થાય છે.(મોક્ષમાર્ગ પ્રકાશક ગુ. આ. પૃ. ૭)
પંડિત દૌલતરામજીએ ‘છહઢાલા’માં કહ્યું છે કેઃ—
‘‘આતમકો હિત હૈ સુખ, સો સુખ આકુલતા વિન કહિએ,
આકુલતા શિવમાંહી ન તાત, શિવમગ લાગ્યો ચહિએ.’’ (૩-૧)
—આત્માનું હિત સુખ છે અને તે આકુળતા રહિત છે. મોક્ષમાં આકુળતા નથી, તેથી
મોક્ષના માર્ગમાં-તેના ઉપાયમાં લાગ્યા રહેવું જોઇએ.
મોક્ષ અને તેનો ઉપાય-એ આપણું ઇષ્ટ છે. તેનો ઉપદેશ આચાર્યે યથાવત્ આ
ગ્રન્થમાં કર્યો છે, તેથી આ ગ્રન્થનું નામ ‘ઇષ્ટોપદેશ’—એ સર્વથા યોગ્ય છે.
ગ્રન્થની ઉપયોગિતા
આચાર્યે આ ગ્રન્થના શ્લોક ૫૧માં કહ્યું છે કેઃ-
‘‘પૂર્વોક્ત પ્રકારે ‘ઇષ્ટોપદેશ’નું સમ્યક્ પ્રકારે અધ્યયન કરી, સારી રીતે ચિંતવન
કરીને જે ભવ્ય ધીમાન્ પુરુષ આત્મજ્ઞાનના બળથી માન-અપમાનમાં સમતાભાવ ધારણ કરીને
તથા બાહ્ય પદાર્થોમાં વિપરીત અભિનિવેશનો ત્યાગ કરીને નગર યા વનમાં વિધિપૂર્વક વસે
છે તે ઉપમારહિત મુકિત-લક્ષ્મીને પ્રાપ્ત કરે છે.’’
ગ્રન્થની વિશેષતા
આ નાનકડો આધ્યાત્મિક ગ્રન્થ છે, પરંતુ તેમાં આચાર્યે ગાગરમાં સાગર ભરી દીધો
છે. તેમાં ભેદવિજ્ઞાનપૂર્વક શુદ્ધાત્માની અનુભૂતિ કેવી રીતે થાય તેનો માર્ગ-ઉપાય ચીંધ્યો છે.
એ તેની વિશેષતા છે.
વળી આ ગ્રન્થમાં નીચેની સારભૂત બાબતોનો પણ નિર્દેશ કરવામાં આવ્યો છેઃ-
૧.ઉપાદાન વસ્તુની સહજ નિજશક્તિ છે અને નિમિત્ત તો સંયોગરુપ કારણ છે. કાર્ય
( 5 )