Ishtopdesh (Gujarati).

< Previous Page   Next Page >


Page 60 of 146
PDF/HTML Page 74 of 160

 

background image
૬૦ ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ભગવાનશ્રીકુંદકુંદ-
अत्राह शिष्यः तर्हि कायस्योपकारश्चिन्त्यते इति भगवन् ! यद्येवं तर्हि ‘शरीरमाद्यं खलु
धर्मसाधनम्’ इत्यभिधानात्तस्यापायनिरासाय यत्नः क्रियते न च कायस्यापायनिरासो दुष्कर इति
वाच्यम् ध्यानेन तस्यापि सुकरत्वात् तथा चोक्तम् [तत्त्वानुशासने ]
‘‘यदात्रिकं फलं किंचित्फलमामुत्रिकं च यत्
एतस्य द्विगुणस्यापि ध्यानमेवाग्रकारणम्’’ ।।२१७।।
‘झाणस्स ण दुल्लहं किंपीति च’अत्र गुरुः प्रतिषेधमाह तन्नेति ध्यानेन
कायस्योपकारो न चिन्त्य इत्यर्थः
सेवनका मुख्य साधन-सहारा है इतना ही नहीं, उसमें यदि रोगादिक हो जाते हैं, तो
उनके दूर करनेके लिये प्रयत्न भी किये जाते हैं कायके रोगादिक अपायोंका दूर किया
जाना मुश्किल भी नहीं है, कारण कि ध्यानके द्वारा वह (रोगादिकका दूर किया जाना)
आसानीसे कर दिया जाता है, जैसा कि तत्त्वानुशासनमें कहा है
‘‘यत्रादिकं फलं
किंचित् ।।१९।।
जो इस लोक सम्बन्धि फल हैं, या जो कुछ परलोक सम्बन्धी फल हैं, उन दोनों ही
फलोंका प्रधान कारण ध्यान ही है मतलब यह है कि ‘‘झाणस्स ण दुल्लहं किं पीति च’’
ध्यानके लिये कोई भी व कुछ भी दुर्लभ नहीं है, ध्यानसे सब कुछ मिल सकता है इस विषयमें
आचार्य निषेध करते हैं, कि ध्यानके द्वारा कायका उपकार नहीं चिंतवन करना चाहिए
માટે સમજવું કે ધનાદિક દ્વારા જીવને લેશમાત્ર ઉપકાર થતો નથી, જીવનો ઉપકાર
તો નિશ્ચય આત્મધર્મથી જ થાય છે. ૧૯.
અહીં શિષ્ય કહે છેત્યારે શરીરના ઉપકાર સંબંધી વિચાર કરવામાં આવે છે,
ભગવન્! જો એમ હોય તો, ‘શરીર ખરેખર ધર્મનું આદ્ય સાધન છે’એ કથનથી તેનો
(રોગાદિથી) નાશ થતો અટકાવવાને પ્રયત્ન કરવામાં આવે છે અને શરીરના (રોગાદિક)
અપાયોને (બાધાઓને) દૂર કરવા પણ મુશ્કેલ નથી
એમ વાચ્ય છે, કારણ કે ધ્યાન દ્વારા તે
(રોગાદિકનું દૂર કરવું) સહેલાઈથી કરાય છે; તથા ‘तत्त्वानुशासन’ શ્લોક ૨૧૭માં કહ્યું છે કે
‘જે આ લોક સંબંધી ફળ છે અને જે પરલોક સંબંધી ફળ છેતે બંને ફળોનું પ્રધાન
કારણ ધ્યાન જ છે.’ ‘ધ્યાનને માટે કાંઈપણ દુર્લભ નથી.’
આ વિષયમાં આચાર્ય નિષેધ કરી કહે છે‘તેમ નથી; ધ્યાન દ્વારા શરીરનો ઉપકાર
ચિંતવવો જોઈએ નહિ’એવો અર્થ છે.