કહાન જૈનશાસ્ત્રમાળા ]
ઇષ્ટોપદેશ
[ ૭૩
अज्ञानं, मोहभ्रमसन्देहलक्षणं तथा ददाति । कासौ ? ज्ञानिनः स्वभावस्यात्मनो ज्ञानसंपन्नगुर्वादेर्वा
समाश्रयः । अनन्यपरया सेवनम् । किं ? ज्ञानं स्वार्थावबोधम् ।
उक्तं च —
ज्ञानमेव फलं ज्ञाने ननु श्लाध्यमनश्वरम् ।
अहो मोहस्य माहात्म्य मन्यदप्यत्र मृग्यते ।।
मिथ्याज्ञान (मोह-भ्रांति-संदेह)वाले मूढ़-भ्रांत तथा संदिग्ध गुरु आदिक । सो इनकी उपासना
या सेवा अज्ञान तथा मोह-भ्रमव संदेह लक्षणात्मक मिथ्याज्ञानको देती है । और ज्ञानी
कहिये, ज्ञानस्वभाव आत्मा तथा आत्मज्ञानसम्पन्न गुरुओंकी तत्परताके साथ सेवा,
स्वार्थावबोधरूप ज्ञानको देती है । जैसा कि श्री गुणभद्राचार्यने आत्मानुशासनमें कहा है —
‘‘ज्ञानमेव फलं ज्ञाने०’’
ज्ञान होनेका फल, प्रशंसनीय एवं अविनाशी ज्ञानका होना ही है, यह निश्चयसे
जानो । अहो ! यह मोहका ही माहात्म्य है, जो इसमें ज्ञानको छोड़ कुछ और ही फल
ढूँढ़ा जाता है । ज्ञानात्मासे ज्ञानकी ही प्राप्ति होना न्याय है । इसलिए हे भद्र ! ज्ञानीकी
उपासना करके प्रगट हुई है स्व पर विवेकरूपी ज्योति जिसको ऐसा आत्मा, आत्माके द्वारा
आत्मामें ही सेवनीय है, अनन्यशरण होकर भावना करनेके योग्य है ।’’ ।।२३।।
શરીરાદિસંબંધી મિથ્યા ભ્રાન્તિ અથવા સંદિગ્ધ (અજ્ઞાની) ગુરુ આદિક તેની ઉપાસના —
સેવા. શું (આપે છે)? અજ્ઞાનને અર્થાત્ મોહ – ભ્રમ – સંદેહલક્ષણવાળા અજ્ઞાનને
(મિથ્યાજ્ઞાનને); તથા આપે છે, કોણ તે? જ્ઞાનીની – અર્થાત્ જ્ઞાનસ્વભાવ આત્માની વા
આત્મજ્ઞાનસંપન્ન ગુરુ આદિની – સેવા અર્થાત્ અનન્યપરાથી (તત્પરતાથી) સેવા. શું. (આપે
છે)? જ્ઞાન અર્થાત્ સ્વાર્થાવબોધલક્ષણવાળું જ્ઞાન (આપે છે).
શ્રી ગુણભદ્રાચાર્યે ‘आत्मानुशासन’ શ્લો – ૧૭૫માં કહ્યું છે કેઃ —
‘જ્ઞાનનું (જ્ઞાનની ઉપાસનાનું) ફળ, પ્રશંસનીય અવિનાશી સમ્યક્જ્ઞાન જ છે. એ
નિશ્ચયથી જાણો. અહો! એ મોહનું જ માહાત્મ્ય છે કે (જ્ઞાનને છોડી) અહીં પણ (એટલે
આ ઉપાસનામાં પણ) બીજું શોધે છે.’
શિષ્ય પૂછે છે — આ બાબતમાં શું દ્રષ્ટાન્ત છે?
આચાર્ય કહે છે — ‘यत्तु यस्यास्ति तदेव ददाति ।’ એનો અર્થ એ છે કે જેની પાસે જે
હોય તે જ આપે છે — અર્થાત્ જેને સ્વાધીન જે છે, તે તેની ઉપાસના કરવામાં આવતાં આપે