छाया आतप स्थित जो, जन पामे सुख दुःख,
तेम देवपद व्रत थकी, अव्रते नारक दुःख. ३.
अन्वयार्थ : – [व्रतैः ] व्रतो द्वारा [दैव पदं ] देवपद प्राप्त करवुं [वरं ] सारुं छे, [बत ]
पण अरे [अव्रतैः ] अव्रतो द्वारा [नारकं पदं ] नरक-पद प्राप्त करवुं [न वरं ] सारुं नथी.
जेम [छायातपस्थयोः ] छाया अने तापमां बेसी [प्रतिपालयतोः ] (मित्रनी) राह जोनारा बंने
(पुरुषो)मां [महान् भेदः ] मोटो तफावत छे, तेम (व्रत अने अव्रतनुं आचरण करनार बंने
पुरुषोमां मोटो तफावत छे.)
टीका : – सारुं हो. शुं ते (सारुं हो)? पद-स्थान. केवुं (पद)? देवोनुं पद अर्थात्
स्वर्ग, क्या हेतुओ द्वारा? व्रतो द्वारा, कारण के व्रतादि विषय संबंधी रागथी उत्पन्न
पुण्योथी स्वर्गादिपदरूप अभ्युदयनो संबंध होय छे, जे सकल जनोमां सुप्रसिद्ध छे.
त्यारे शिष्ये आशंका करी कह्युं, ‘‘अव्रतो पण तेवा प्रकारनां हशे?’’
★
वरं व्रतैः पदं दैवं नाव्रतैर्बत नारकम् ।
छायातपस्थयोर्भेदः प्रतिपालयतोर्महान् ।।३।।
टीका — वरं भवतु । किं तत् ? पदं । स्थानं । किं विशिष्टं ? दैवं देवानामिदं दैवं, स्वर्गः
कैर्हेतुभिर्व्रतादिविषयरागजनितपुण्यैः तेषां स्वर्गादिपदाभ्युदयनिबंधनत्वेन सकलजनसुप्रसिद्धत्वात् ।
तहर्यऽव्रतान्यपि तथाविधानि भविष्यन्तीत्याशंक्याह – नेत्यादि । न वरं भवति । किं तत् ? पदं ।
किंविशिष्टं ? नारकं नरकसंबंधि । कैः ? अव्रतैः हिंसादिपरिणामजनितपातकेः, बतेति खेदे कष्टे
वा । तर्हि व्रताव्रतनिमित्तयोरपि देवनारकपक्षयोः साम्यं भविष्यतीत्याशंकायां तयोर्महदन्तरमिति
दृष्टान्तेन प्रकटयन्नाह —
मित्र राह देखत खड़े, इक छाया इक धूप ।
व्रतपालनसे देवपद, अव्रत दुर्गति कूप ।।३।।
अर्थ — व्रतोंके द्वारा देव-पद प्राप्त करना अच्छा है, किन्तु अव्रतोंके द्वारा नरक-
पद प्राप्त करना अच्छा नहीं है । जैसे छाया और धूपमें बैठनेवालोंमें अन्तर पाया जाता
है, वैसे ही व्रत और अव्रतके आचरण व पालन करनेवालोंमें फर्क पाया जाता है ।
“वर वयतवेहि सग्गो मा दुक्खं होउ णिरइ इयरेहिं ।
छायातवट्टियाणं पउवालंताण गुरुभेयं ।।२५।।( – मोक्षपाहुडे)
८ ]
इष्टोपदेश
[ भगवानश्रीकुंदकुंद-