kahAn jainashAstramALA ]
iShTopadesh
[ 121
tathA —
chAhe gupta nivAsane, nirjan vanamAn jAy,
kAryavash jo kaI kahe, turta ja bhUlI jAy. 40.
anvayArtha : — [निर्जनं जनितादरः ] nirjanatA mATe jene Adar utpanna thayo chhe, tevo
yogI [एकान्तसंवासं इच्छति ] ekAntavAsane ichchhe chhe ane [निजकार्यवशात् ] nij kAryavash
[किंचित् उक्त्वा ] k kbolI gayo hoy, to te [द्रुतं ] jaladI [विस्मरति ] bhUlI jAy chhe.
TIkA : — ekAntamAn svabhAvathI nirjan evA parvat, vanAdimAn samvAs – arthAt guru
Adi sAthe rahevAnI abhilAShA kare chhe. kevo thaIne? jene (nirjan sthAn mATe Adar
utpanna thayo chhe) tathA lokonun manoranjan karanAr chamatkArI mantra – AdinA prayoganI vAtonI
nivRutti arthe ( – prayoganI vAto bandh karavA mATe) jeNe prayatna karyo chhe, tevo te – kone mATe
(Adar) chhe? nirjan sthAn mATe arthAt lokanA abhAv mATe – svArthavash lAbh –
तथा —
इच्छत्येकान्तसंवासं निर्जनं जनितादरः ।
निजकार्यवशात्किंचिदुक्त्वा विस्मरति द्रुतं ।।४०।।
टीका — एकान्ते स्वभावतो निर्जने गिरिगहनादौ संवासं गुर्वादिभिः
सहावस्थानमभिलषति । किं विशिष्टः सन् ? जनितादरो जनमनोरञ्जनचमत्कारिमन्त्रादिप्रयोग-
वार्त्तानिर्वृत्तौ कृतप्रयत्नः । कस्मै ? निर्जनं जनाभावाय स्वार्थवशाल्लाभालाभादिप्रश्नार्थं
आत्मानुभवीके और भी चिन्होंको दिखाते हैं —
निर्जनता आदर करत, एकांत सुवास विचार ।
निज कारजवश कुछ कहे, भूल जात उस बार ।।४०।।
अर्थ — निर्जनताको चाहनेवाला योगी एकान्तवासकी इच्छा करता है, और निज
कार्यके वशसे कुछ कहे भी तो उसे जल्दी भुला देता है ।
विशदार्थ — लोगोंके मनोरंजन करनेवाले चमत्कारी मन्त्र – तन्त्र आदिके प्रयोग
करनेकी वार्ताएँ न कि या करें, इसके लिये अर्थात् अपने मतलबसे लाभ-अलाभ आदिकके
प्रश्न पूछनेके लिए आनेवाले लोगोंको मना करनेके लिए किया है प्रयत्न जिसने ऐसा योगी