30 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-
अहितवर्गेऽपि दृष्टान्तः प्रदर्श्यते अस्माभिरिति योज्यम् : —
उत्थानिका — आचार्य आगेके श्लोकमें शत्रुओंके प्रति होनेवाले भावोंको ‘ये हमारे
शत्रु हैं’ ‘अहितकर्ता हैं’ आदि अज्ञानपूर्ण बतलाते हुए उसे दृष्टान्त द्वारा समझाते हैं, साथ
ही ऐसे भावोंको दूर करनेके लिए प्रेरणा भी करते हैं : —
bhAvArtha : — jevI rIte pakShIo judI judI dishA ane deshothI AvI rAtre vRukSha
upar ekaThAn nivAs kare chhe ane savAre potapotAnA kArya ange ichchhAnusAr koI desh
yA dishAmAn UDI jAy chhe, tevI rIte sansArI jIvo narakagati AdirUp sthAnothI AvI
ek kuTumbamAn janma le chhe ane tyAn potAnA AyukAl sudhI kuTumbIjano sAthe rahe chhe,
pachhI potAnI Ayu pUrI thatAn teo potapotAnI yogyatAnusAr devagati Adi sthAnomAn
chAlyA jAy chhe.
jem pakShIo je dishAethI ane deshamAnthI Ave te ja dishA – deshamAn pAchhA jAy
evo koI niyam nathI, tem sansArI jIvo paN Ayu pUrI thatAn je gatimAnthI AvyA
hatA te ja gati – sthAnomAn pharI jAy evo koI niyam nathI; potapotAnI
yogyatAnusAr navI gatimAn jAy chhe.
AchArya shiShyane bodharUpe kahe chhe, ‘‘he bhadra! sharIrAdi padArtho tArAthI sarvathA
bhinna svabhAvavALA chhe. jo teo tArA hoy, to banne judA paDI kem chAlyA jAy
chhe? jo teo tArA AtmasvarUp hoy to AtmA to tenA trikAlI svarUpe teno te
ja rahe chhe ane tenI sAthe sharIrAdi sanyogI padArtho to tenA te rahetA nathI. jo
teo AtmasvarUp hoy to AtmAnI sAthe ja rahevAn joIe paN tem to jovAmAn
Avatun nathI; mATe temane AtmasvarUp mAnavA te bhram chhe arthAt sharIrAdi par padArthomAn
hitabuddhie AtmabhAv yA AtmIyabhAv karavo te agnAnatA chhe. vastusvarUp samajI
AtmabhAv vA AtmIyabhAvano parityAg karavo te shreyaskar chhe.’’ ahIn paN ‘sarvathA’
sambandhI A pUrvenI gAthAmAn jem kahyun chhe tem samajavun.
ahit varga sambandhamAn paN ame draShTAnta ApIshun – em yojavun. (arthAt shatruo
prati ‘A amAro shatru chhe – ahitakartA chhe’ – evo bhAv agnAnajanit chhe, te draShTAnta
dvArA AchArya batAve chhe.)