48 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-
टीका — योऽवित्तो निर्धनः सन् संचिनोति सेवाकृष्यादिकर्मणोपार्जयति । किं ? तद्वित्तं
धनं । कस्मै ? त्यागाय पात्रदानदेवपूजाद्यर्थं त्यागायेत्यस्य देवपूजाद्युपलक्षणार्थत्वात् । कस्मै
त्यागः ? श्रेयसे अपूर्वपुण्याय पूर्वोपात्तपापक्षयाय । यस्य तु चक्रवर्त्यादेरिवायत्नेन धनं सिद्धयति
स तेन श्रयोऽर्थं पात्रदानादिकमपि करोत्विति भावः । स किं करोतीत्याह विलिम्पति विलेपनं
करोति । कोऽसौ ? सः । किं तत् ? स्वशरीरं । केन ? पङ्केन कर्दमेन । कथं कृत्वेत्याह
स्नास्यामीति । अयमर्थो, यथा कश्चिन्निर्मलाङ्गं स्नानं करिष्यामीति पङ्केन विलिम्पन्नसमीक्षकारी
अर्थ — जो निर्धन ऐसा ख्याल करे कि ‘पात्रदान, देवपूजा आदि करनेसे नवीन
पुण्यकी प्राप्ति और पूर्वोपार्जित पापकी हानि होगी, इसलिए पात्रदानादि करनेके लिए धन
कमाना चाहिए’। नौकरी, खेती आदि करके धन कमाता है, समझना चाहिए कि वह ‘स्नान
कर डालूँगा’ ऐसा विचार कर अपने शरीरको कीचड़से लिप्त करता है । खुलासा यह है
कि जैसे कोई आदमी अपने निर्मल अंगको ‘स्नान कर लूँगा’का ख्याल कर कीचड़से लिप्त
कर डाले, तो वह बेवकूफ ही गिना जाएगा । उसी तरह पापके द्वारा पहिले धन कमा
लिया जाय, पीछे पात्रदानादिके पुण्यसे उसे नष्ट कर डालूँगा, ऐसे ख्यालसे धनके कमानेमें
dAn karavA mATe [वित्तं ] dhanano [संचिनोति ] sanchay kare chhe, [सः ] te [स्नास्यामि इति ] ‘snAn
karI laIsh’ em samajI [स्वशरीरं ] potAnA sharIrane [पद्केन ] kAdavathI [विलिम्पति ] kharaDe
chhe — (arthAt potAnA sharIre kAdav lapeDe chhe.)
TIkA : — je paisA vinAno eTale nirdhan chhe, te nokarI, khetI Adi kAryathI sanchay
kare chhe – upArjan kare chhe. shun te (sanchay kare chhe)? vitta eTale dhan. shA mATe? tyAg mATe
arthAt pAtradAn, devapUjA Adi (kArya) mATe; kAraN ke ‘tyAg’ shabdamAn dev – pUjAdino artha
garbhit chhe. shAne mATe tyAg? kalyAN eTale apUrva puNyane mATe ane pUrvopArjit pApanA
kShayane mATe.
jene chakravartI AdinI mAphak yatna vinA dhananI siddhi (prApti) hoy chhe, to te
dhanathI puNyArthe pAtradAnAdik kare – evo bhAv chhe.
(shiShya) pUchhe chhe – ‘te shun kare chhe?’ lapeDe chhe — kharaDe chhe (chopaDe chhe). koN te?
te (tyAg karanAr). kone (kharaDe chhe)? potAnA sharIrane. shA vaDe? pank vaDe – kAdav vaDe.
(shiShya) pUchhe chhe — ‘shun samajIne?’ ‘snAn karI laIsh’ em samajIne, Ano artha
e chhe ke — jem koI ek (manuShya), ‘snAn karI laIsh’ em samajI potAnA nirmaL
(svachchha) angane (sharIrane) kAdavathI kharaDe chhe, te avichArI (mUrkha) chhe, tem pApathI