56 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-
तथा चोक्तम्
‘इदं फलमियं क्रिया करणमेतदेष क्रमो, व्ययोयमनुषङ्गजं फलमिदं दशेयं मम । अयं
सुहृदयं द्विषन् प्रयतदेशकालाविमाविति प्रतिवितर्कयन् प्रयतते बुधो नेतरः ।
किंच ‘यदर्थमेतदेवंविधमिति ।’ भद्र ! यत्कायलक्षणं वस्तुसंतापाद्युपेतं कर्तुकामेन भोगाः
प्रार्थ्यन्ते तद्द्वक्ष्यमाणलक्षणमित्यर्थः । स एवंविध इति पाठः । तद्यथा —
भवन्ति प्राप्त यत्सङ्गमशुचीनि शुचीन्यपि ।
स कायः संततापायस्तदर्थं प्रार्थना वृथा ।।१८।।
उत्थानिका — आचार्य फि र और भी कहते हैं कि जिस (काय) के लिए सब
कुछ (भोगोपभोगादि) किया जाता है वह (काय) तो महा अपवित्र है, जैसा कि आगे बताया
जाता है —
शुचि पदार्थ भी संग ते, महा अशुचि हो जाँय ।
विघ्न करण नित काय हित, भोगेच्छा विफलाय ।।१८।।
अर्थ — जिसके सम्बन्धको पाकर-जिसके साथ भिड़कर पवित्र भी पदार्थ अपवित्र
हो जाते हैं, वह शरीर हमेशा अपायों, उपद्रवों, झंझटों, विघ्नों एवं विनाशों कर सहित
है, अतः उसको भोगोपभोगोंको चाहना व्यर्थ है !
bhogavavAnI kriyA vakhate paN tenun gnAnarUp pariNaman chhUTatun nathI. asthiratAne lIdhe je
rAg dekhAy chhe, teno abhiprAyamAn tene niShedh chhe. 17
AchArya pharIthI kahe chhe — vaLI, jenA mATe te chhe te A prakAre chhe — arthAt ‘bhadra!
je sharIranA mATe tun (anek) dukho veThI (bhogopabhoganI) vastuo prApta karavA ichchhe,
tenun lakShaN (svarUp) AgaL batAvavAmAn Ave chhe, evo artha chhe te A pramANe chhe —
shuchi padArtha jas sangathI, mahA ashuchi thaI jAy,
vighnarUp tas kAy hiy, ichchhA vyartha jaNAy. 18.
anvayArtha : — [यत्संगं ] jeno sang [प्राप्य ] pAmI [शुचीनि अपि ] pavitra padArtho
paN [अशुचीनि ] apavitra [भवन्ति ] thaI jAy chhe, [सः कायः ] te sharIr [सततापायः ] hammeshAn
bAdhAo (upadrav) sahit chhe; tethI [तदर्थं ] tenA mATe [प्रार्थना ] (bhogopabhoganI) prArthanA
(AkAnkShA) karavI [वृथा ] vyartha chhe.