62 ]
iShTopadesh
[ bhagavAnashrIkundakund-
कुर्वन्तु । तदैहिकफलाभिलाषं त्यकत्वा आमुत्रिकफलसिद्धयर्थमेवात्मा ध्यातव्यः । उक्तं च
[तत्त्वानुशासने ] —
‘‘यद्धयानं रौद्रमार्त्तं वा यदैहिकफलार्थिनाम् ।
तस्मादेतत्परित्यज्य धर्म्यं शुक्लमुपास्यताम् ।।’’
अथैवमुद्वोधितश्रद्धानो विनेयः पृच्छति स आत्मा कीदृश इति यो
युष्माभिर्ध्यतव्यतयोपदिष्टः पुमान् स किंस्वरूप इत्यर्थः । गुरुराहः —
अभिलाषाको छोड़कर परलोक सम्बन्धी फलकी सिद्धि-प्राप्तिके लिये ही आत्माका ध्यान
करना चाहिए । कहा भी है कि, ‘‘यद् ध्यानं रौद्रमार्तं वा०’’ ।।२०।।
‘‘वह सब रौद्रध्यान या आर्त्तध्यान है, जो इसलोक सम्बन्धी फलके चाहनेवालेको
होता है । इसलिए रौद्र व आर्त्तध्यानको छोड़कर धर्मध्यान व शुक्लध्यानकी उपासना करनी
चाहिए ।’’
अब वह शिष्य जिसे समझाये जानेसे श्रद्धान उत्पन्न हो रहा है, पूछता है कि जिसे
आपने ध्यान करने योग्य रूपसे बतलाया है, वह कैसा है ? उस आत्माका क्या स्वरूप
है ? आचार्य कहते हैं —
phaLanI siddhi mATe ja AtmAnun dhyAn karavun joIe. ‘तत्त्वानुशासन’ – shlok. 220mAn kahyun
chhe ke —
‘je raudradhyAn ane ArtadhyAn chhe te A lok sambandhI phaLanI ichchhA karanArAone
hoy chhe. tethI teno tyAg karIne dharmadhyAn ane shukladhyAnanI upAsanA karavI joIe.’
bhAvArtha : — ek bAju chintAmaNi ratna chhe ane bIjI bAjue khoLano TukaDo chhe.
bannenI prApti dhyAnathI thAy chhe, parantu e banne chIjomAnthI vivekI puruSh chintAmaNi ratnano
ja Adar karashe; tevI rIte dharmI jIv, khoLanA TukaDA samAn A lok sambandhI parAdhIn
indriyajanit sukh je vAstavamAn dukh chhe teno Adar chhoDI dharma – shuklarUp dhyAnanI
ArAdhanA dvArA chintAmaNi samAn vAstavik Atmik sukhanI prApti karavAnun pasand karashe.
mATe Arta ane raudra – e banne dhyAnono parityAg karI, AtmasvarUpanI prApti mATe
dharma ane shukal – e banne dhyAnonI upAsanA karavI joIe. 20.
‘dhyAn karavA yogya chhe,’ evo Ape jeno upadesh Apyo chhe te AtmAnun svarUp
shun chhe? evo artha chhe. guru kahe chhe —